Morgunblaðið - 17.06.1981, Page 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1981
Á myndinni sést yfir fisk-
eldiskerin 3 sem eru á
Húsatóftum. Fyrirhuttaó
er að byKKð verði 7 i viðbót
í sumar. I framtiðinni er
svo ætlunin að stækka fisk-
eldisstöðina enn meir og
jafnvel gert ráð fyrir að
kerin verði um hundrað.
Hvert svona ker er um 100
fermetrar og tekur um 100
teninKsmetra af vatni.
Frá
hjarðmennsku
til búskapar
Rætt vid Sigurd St. Helgason, um fiskeldi
og rekstur fiskeldisstöðvarinnar á Húsatóftum
Að Húsatóftum skammt fyrir vestan Grindavík, hefur síðastliðin þrjú ár verið starfrækt fiskeldisstöð
þar sem fram fer fiskeldi með öðrum hætti en nokkurs staðar annars staðar hér á landi. Fyrirtæki þetta
nefnist Eldi hf. og var stofnað árið 1976. Helzti hvatamaðurinn að stofnun þess var Sigurður St. Helgason,
lífeðlisfræðingur. Hafa þau hjónin, Sigurður og Guðrún Matthíasdóttir, reist veglegt íhúðarhús að
Húsatóftum. skammt frá fiskeldisstöðinni. þar sem þau búa ásamt 10 ára syni sinum, Matthíasi
Sigurðarsyni.
Sigurður var áður lektor i lifeðlisfræði við Háskóla íslands og starfaði i fyrstu við fiskeldisstöðina að
rannsóknum sem starfsmaður Háskólans en sagði síðan því starfi sínu lausu og starfar nú einvörðungu við
Eldi hf. Reyndar segir hann meginástæðuna til þess að hann fór út i stofnun þessa fyrirtækis á sínum tima,
að hér á landi hafi alveg skort rannsóknaaðstöðu þar sem væri unnt að hafa fulla stjórn á hinum ýmsu
umhverfisþáttum sem hafa áhrif á viðgang eldisfisks s.s. seltu og hitastigi eldisvatns. Slik aðstaða er að
sjálfsögðu skilyrði þess að hægt sé að stunda þessar rannsóknir að gagni — en augljóslega er mjög
þýðingarmikið að niðurstöður slikra rannsókna liggi fyrir ef íslendingar hyggjast leggja út i mikil umsvif
í fiskeldi i næstu framtið. Ætlunin með stofnun Eldis hf. var þannig að sameina slika rannsóknastarfsemi
rekstri fiskeldisstöðvar er skapaði nokur verðmæti jafnframt þvi að tilraunaniðurstöður fengjust.
Flotkvíaeldi
— strandkvíaeldi
— Þar sem fiskeldi er tiltölu-
lega ný atvinnugrein hérlendis
verður ekki komist hjá að fjalla
nokkrum orðum um tilhögun fisk-
eldis áður en við förum að ræða
starfsemina hérna, sagði Sigurður
St. Helgason er blaðamaður Morg-
unblaðsins var sestur við eldhús-
borðið í Húsatóftum og búinn að
taka til blöð og skriffæri. Orðið
fiskeldi hefur eiginlega tvíþætta
merkingu — annars vegar er átt
við seiðaeldi, þar sem seiðin eru
ætluð til hafbeitar og sleppt í ár,
en hins vegar eiginlegt fiskeldi þ.e.
fiskurinn er alinn upp í kjörstærð
í sjókvíum en síðan slátrað og
komið á markað.
Sjókvíaeldi getur verið með
tvennu móti og hef ég notað orðin
flotkvíaeldi og strandkvíaeldi.
Með strandkvíaeldi er átt við að
fiskurinn sé alinn í kvíum —
kerjum — á ströndinni — þannig
er tiltölulega auðvelt að hafa
stjórn á ýmsum umhverfisþáttum
eldisfisksins s.s. hitastigi sjávar-
ins í kvíunum og seltustyrk, en
þessir þættir hafa ásamt fleirum
áhrif á vaxtarhraða og viðgang
fisksins.
Með flotkvíaeldi er átt við að
fiskurinn sé alinn í kvíum úti í
sjónum — flotgirðingum úti á
fjörðum eða við fjarðarbotna.
Stofnkostnaður við flotkvíaeldi er
tiltölulega lítill en mjög takmark-
aða stjórn er hægt að hafa á
umhverfisþáttum með þessari að-
ferð og eru þeir því staðbundnir.
Þar við bætist að eldistíminn
verður mun lengri en í strandkvía-
eldi þar sem unnt er að skapa
hámarksvaxtarskilyrði.
Frá hjarðmennsku
til búskapar
Raunverulega má líkja fiskeldi
við þróunina sem var er hjarð-
mennska breyttist í hefðbundinn
búskap hér á öldum áður. í
fiskeldinu byrjuðu menn að fást
við sjálft klakið — auka árangur
þess og minnka afföll þannig að
fleiri hrogn kæmust á kviðpoka-
stig.
Næsta þrepið var svo seiðaeldið
sem er vel þekkt atvinnugrein hér
á landi. Seiði sem alast upp í ám
við náttúruleg skilyrði eru 3—4 ár
að ná þeim þroska að þau gangi i
sjó, en það er fyrst eftir það sem
þau fara að vaxa verulega. I
seiðaeldisstöðvum hefur tekist að
stytta þennan feril niður í 1 ár og
eru þó þau seiði sem þannig eru
ræktuð jafn stór og álíka hraust
og hin sem alast upp i ám þó
margt bendi til að endurheimt á
þeim fyrrtöldu sé meiri en á
seiðum úr eldisstöðvum.
En með því að hafa stjórn á
umhverfisþáttum — það er hita-
stigi vatns í eldisstöðvum —
höfum við náð það langt að stytta
hinn náttúrulega vaxtarferil um
2—3 ár. Þessi aðferð miðast þó við
hafbeit og er því eiginlega enn á
hjarðmennskustigi..
í mínum augum er það alveg
eðlilegt framhald að halda áfram
að stjórna vexti fisksins áfram
alveg uppúr — og bæta þannig
nýjum búpeningi í kvikfjárstofn-
inn. Það er einmitt hugmyndin
með stofnun þessarar fiskeldis-
stöðvar hér á Húsatóftum.
Kjörskilyrði allt árið
— Hvernig er það hægt? Meiri-
hluti laxins hér við Island hundr-
aðfaldar þyngd sína á fyrsta ári
eftir að seiðin ganga úr ánum —
þ.e. úr 35 g í 3,5 kg, og er þá sama
hvort þau koma 1 árs úr eldisstöð
eða 3—4 ára úr ám. Sé laxinn hins
vegar alinn í flotkvíum má reikna
með að meðalvöxturinn á ári sé úr
35 g í rúml. 1 kg — meiri árangur
næst varla með þeirri aðferð hér
við land.
Strandkvíaeldi hefur hins vegar
það framyfir að þar er hægt að
viðhalda kjörskilyrðum til vaxtar
allt árið sé stöðin vel útbúin. Hér
á Húsatóftum hef ég náð fram
vexti úr 100 g í 1,5 kg á sjö
mánuðum — sem trúlega sam-
svarar vexti úr 35 g í rúmlega 3 kg
á ársgrundvelli. Það er athyglis-
vert að jafnvel við kjörskilyrði
næst ekki alveg jafn góður árang-
ur og við náttúruleg skily.rði en í
því sambandi verður auðvitað að
hafa í huga að með strandkvíaeldi
verða afföllin mjög lítil, 10—15
prósent ef vel tekst til, en með
hafbeit verða heimturnar aðeins
5—10 prósent.
Það mætti svo skjóta því inn að
um 40 prósent þess fisks sem ég
var með hér í fyrra náði vaxta-
hraðanum frá 100 g í 2,5 kg á
þessum sjö mánuðum — sem er
svipað og úti í náttúrunni. Ef til
vill mætti með tímanum auka
vöxtinn enn og ná betri árangri og
að því miða einmitt þær tilraunir
og rannsóknir sem ég vinn að
hérna núna.
Áður en lengra væri haldið væri
ef til vill ekki úr vegi að lýsa
starfsemi fiskeldisstöðvarinnar á
Húsatóftum svo lesendur átti sig á
hvernig eldið þar fer fram og bið
ég Sigurð að greina frá helstu
þáttum hennar.
Staðarval strand-
kvíaeldisstöðvar
— Orkunotkun er töluverður
kostnaðarliður í strandkvíaeldi og
þess vegna mjög heppilegt að velja
því stað þar sem jarðhiti er til
staðar — þess vegna eru strendur
Reykjaness víða hentugar undir
slíka starfsemi.
Hér á Húsatóftum er alveg
kjörinn staður fyrir strandkvía-
eldi, en áður en við hófum að reisa
stöðina gerðum við umfangsmikl-
ar rannsóknir á hvar hagkvæmast
væri að staðsetja hana. Staðurinn
hér er á mörkum jarðhitasvæða:
efst er ferskvatnslinsa 10 til 15
metrar á dýpt, og hitinn um 7,5°C.
Þar fyrir neðan tekur við blöndun-
arsvæði þar sem selta jarðvatns-
ins eykst smám saman og hita-
stigið einnig. Árið 1977 og 78 voru
boraðar hér 6 misdjúpar borholur
Sigurður St. Helgason er þarna inni i bráðabirgðatilraunaskála sem er um
20 fermetrar og hefur verið i notkun þau þrjú ár er Eldi hf. hefur starfað.
Þótt ótrúlegt sé er þetta eini staðurinn á landinu þar sem aðstaða er til að
stjórna seltu við fiskeldistilraunir. Á myndinni er einnig annar hundanna
á Ilúsatóftum og virðist hann vera að gera sinar eigin athuganir á
seiðafóðrinu.
og má, með því að blanda vatninu
sem úr þeim kemur, fá það seltu-
og hitastig sem óskað er eftir
hverju sinni og getur hitastigið
við núverandi aðstæður orðið
10°C. Með dýpri borunum er búist
við að ná mætti 15—17°C heitum
jarðsjó. Eini kostnaðurinn er
þannig að dæla vatninu til stöðv-
arinnar og er það töluvert orku-
frekt því rennslið í gegnum stöð-
ina verður að vera nokkuð mikið
— sérstaklega verður vindkæling
mikil í vatninu á veturna og
verður þá dælingin að vera hröð
til að halda uppi hita í vatninu —
ég kem nánar að þessu á eftir.
Varðandi staðsetninguna er
einnig æskilegt að eldisstöðvar af
þessu tagi séu í grennd við fisk-
vinnslustöðvar — Reykjanesið er
einnig heppilegt að þessu leyti því
í útgerðarbæjunum hér fellur til
mikið af hráefni sem hugsanlegt
er að nýta til fiskeldisins.
Helstu þættir fisk-
eldis í strandkvíum
Þessi þrjú ker sem þú sérð
hérna voru byggð 1977 og tók
stöðin til starfa skömmu síðar. Ég
var kominn með þetta á góðan
skrið í fyrravor og búinn að ala
hér upp og slátra 1 tonni af laxi og
1V4 tonni af sjóbirtingi er sjúk-
dómur kom upp í seiðunum. Þetta
leiddi til þess að við urðum að
drepa allt niður og var stöðin í
sóttkví í 3 mánuði — nærri því allt
síðastliðið sumar. Þetta kom að
sjálfsögðu ilia niður á rekstrinum
og erum við fyrst að komast aftur
upp úr öldudalnum núna.
Þessi seiði sem við erum með
eru fengin frá stöðinni í Kollafirði
og voru þau við komuna 35 g.
Seiðin eru til að byrja með alin á
þurrfóðri sem er loðnumjöl að
stofni til er hefur verið steinefna-
og vítamínbætt. Þetta mjöl hefur
verið flutt inn dýrum dómum þó
ekkert sé því til fyrirstöðu að
framleiða það hérlendis.
Þegar fiskurinn hefur náð nokk-
urri stærð er fóðrað tvisvar á dag
og hefur loðna verið notuð sem
fóður. Ég hef fengið hana á góðum
kjörum og er það að þakka
greiðasemi útgerðarmanna í
Grindavík og Keflavík hversu vel
mér hefur gengið að fá þetta
hráefni. Það væri annars trúlega
hægt að nota ýmsan fiskúrgang til
fiskeldis — þannig að atvinnu-
greinin væri síður en svo á
flæðiskeri stödd þótt loðnan
brygðist — enda er um tiltölulega
mjög lítið magn að ræða, um 5 kg
af loðnu þarf til að framleiða 1 kg
af laxi. Skilyrði þess að fiskeldi
geti skilað arði er hins vegar að
fóður fáist á tiltölulega lágu verði.
Eftir um sjö mánaða eldi er um
helmingur af laxinum kominn upp
í 2,5 kg þyngd, en þannig er hann
talinn bestur matfiskur hérlendis.
Sjóbirtingur vex hins vegar hægar
og er hann alinn í 2 kg stærð en ég
er eingöngu með lax núna. Þegar
fiskurinn hefur náð kjörþyngd er
honum slátrað og honum komið á
markað. Þannig starfar þessi fisk-
eldisstöð í stórum dráttum.
Hvað er að segja um arðsemi
stöðvarinnar — kemur þetta til
með að skila hagnaði?
— Með stöð af þessari stærð er
það útilokað — en hún verður
stækkuð verulega á þessu ári auk
þess sem eldishúsið verður tekið í
notkun að hluta. Ég er nú þegar
með stofn í eldi sem getur alls
ekki rýmst hér í stöðinni þegar
hann stækkar og má segja að