Morgunblaðið - 13.08.1981, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1981
Hugleiðing um landbúnað, náttúru-
vernd og sumarbústaði í sveitum
eftir Finnboga
G. Lárusson
Allt frá |)ví á landnámsöld
hcfur landbúnaður verið stundað-
ur á Islandi, en oft við erfið
skilyrði af ýmsum orsökum.
Náttúruöflin hafa þó t;et;num
aldirnar valdið mestum erfiðleik-
um í landhúnaði svo sem eldgos oj;
ísar svo nokkuð sé nefnt.
Forfeður okkar börðust harðri
baráttu við erfið skilyrði en í;áfust
ekki upp, hvað sem yfir dundi.
Þá voru heldur ekki j;erðar háar
krofur til lífsins, [>að þótti gott að
>;eta haft í si>; o>; á. Mart;ir áttu
við mikla fátækt að stríða ot; liðu
mikinn skort, voru bæði vannærð-
ir ok klæðalitlir.
Maruir urðu að Kera sér að kóöu
að þÍKKja af sveit ok voru þeir
kallaðir sveitaróma|;ar.
Nú orðið þekkist þetta ekki sem
betur fer, ok samskiptin eru orðin
svo mikil á öllum sviðum að ekki
verður með orðum lýst. Nú þurfa
ekki bændur né aðrir landsmenn
að þræla eins ok áður fyrr.
Véltæknin léttir störfin, ok þar
hefur verið stit;ið stórt skref hvað
landbunað snertir. Bændur hafa
ekki látið sitt eftir lÍRtíja með að
taka véliæknina í þjónustu sína á
öllum sviðum búskapar má setya.
Þá eru húsakynni fólks ok fénaðar
orðin reisulet; ok vistlet; í sveitum
landsins, ok hafa orðið straum-
hvörf á því sviði síðasta áratut;inn
oK er það vel.
Allar þessar framkvæmdir í
landbúnaði kosta mikið fé. I þessu
IÍKt;ur mikil fjárfestint;. Bændur
þurfa þvi að hafa mikla fram-
leiðslu til að t;eta staðið straum af
þeirri fjárfestint;u, sem þeir hafa
laut í, enda hafa þeir líka latít
ka|)|) á að auka framleiðslu búvara
sem mest á undanförnum árum og
verið hvattir til þess af forráða-
monnum landbúnaðarins. Að mín-
um dómi má það teljast eðlilet;
þróun, þótt nú sé svo komið að
landbúnaðarframleiðslan sé orðin
of mikil ok bændum nú skammtað
í askana.
Kk held að að bændur hafi
almennt tekið þessum aðt;erðum
með jafnaðart;eði ot; láti ekki
huj;fallast þótt í móti blási fremur
en oft áður, þegar erfiðleikar hafa
dunið yfir þá. K(; efast heldur ekki
um að forráðamenn hændanna
t;era sitt besta til að leysa
vandann, þótt þar sé við erfiðleika
að etja, en mikið má ef vel vill.
Nú er mikið ritað ok rætt um
aukabút;reinar svo sem loðdýra-
rækt og fiskeldi svo nokkuð sé
nefnt, en það tekur sinn tíma að
athut;a þau mál ok koma í krinj;.
Áríðandi er að hver ný búgrein sé
vel athuf;uð ok staðsett þar sem
skilyrði teljast best hverju sinni.
Ef vel tekst til með þessar nýju
búgreinar, mun það vissulega geta
bjart;að miklu. Ekki skulum við
halda að sú offramleiðsla, sem nú
virðist vera á landbúnaðarafurð-
um, standi mjöf; lengi. Það er
vonandi stundarfyrirbrigði því
allt er svo breytilegt í þessum
heimi. Sú skömmtun, sem nú
hefur verið tekin upp í landbúnað-
arframleiðslu, hlýtur óumflýjan-
lega að hafa neikvæð áhrif á
afkomu bænda og tí*ti orðið til
þess að bændum fækkaði og jarðir
færu í eyði, en það væri illa farið
ef svo tækist til og gæti orðið
óbætanlegt tjón fyrir þjóðina, því
bvggdin í sveitum landsins má
ekki grisjast. Það myndi hafa
slæmar afleiðingar að mínum
dómi, þó það hljómi sjálfsagt vel í
eyrum þeirra manna, sem vilja
íslenskan landhúnað dauðan og
telja hann vera bagKa á þjóðinni
OK því beri að h'KKjn hann niður.
Eg held að þeir menn sem slíku
halda fram viti ekkert hvað þeir
eru að segja.
Eg vil s()yrja: Hvað ætti að gera
við bændur og búalið og allt það
fólk sem vinnur við búvörufram-
leiðslu? Varla mætti setja allt
þetta fólk á sjóinn til að drepa fisk
sem ekki má veiða. Það yrði þá
líklega helsta úrræðið að flytja
þetta fólk til útlanda, til að auka
útflutninK og flytja inn landbún-
aðarvörur í staðinn.
Nú er það svo að þeir, sem í
þéttbýli búa, leita út í sveitirnar í
fríum sínum á sumrin til að
hvílasl ok skoða þá miklu náttúru-
fegurð, sem okkar land hefur upp
á að bjóða. Þetta fólk þarf að hafa
samneyti við sveitafólkið á ýmsum
sviðum, ok fá hjá því margháttaða
fyrirKreiðslu. Ég veit að þetta fólk
er ávallt velkomið í sveitina og
allir eru mjög fúsir að greiða fyrir
því á allan hátt. Þetta segi ég af
eigin reynslu því í sveit hef ég
dvalið allan minn aldur. Ég held
að það mundi grípa fólkið, sem
ferðast um landið, ömurleg til-
finning ef sveitir landsins færu
þannig í auðn og ekki sæist þar
lifandi maður, hundur, né nökkur
kvik skepna, aðeins húsarústir,
horfnar kirkjur og æpandi auðn.
Ég vil ekki hugsa þá hörmunK til
enda, svo hrollvekjandi finnst mér
það vera.
Þá vil ég minnast á börn og
unKlinKa, sem fara á sveitaheimili
til sumardvalar úr þéttbýlinu á
hverju sumri. Það er stór hlutr
barna, sem dvelur á sveitaheimil-
um á sumrin, en færri komast í
sveit en vilja, því miður. Flest
börn, sem búin eru að vera í sveit
„Gæti orðið óbætan-
legt tjón fyrir þjóð-
ina, ef bændum fækk-
aði og byggðin í sveit-
um landsins grisjað-
ist.“
eitt sumar, þrá að komast þangað
aftur. Þetta veit ég af eigin
reynslu, því að svo mörg börn hafa
verið í sumardvöl hjá mér. Fjöldi
barna eru fleiri sumur á sama
heimili og eignast þá kindur, og
húsdýrin og önnur dýr, sem þau
umgangast, verða þeirra vinir,
sem þau þrá sífellt að vera með.
Ekki er skólanum fyrr lokið á
vorin en þau hraða sér í sveitina ef
þau eiga þess kost. Ég held a
flestir foreldrar, sem koma börn-
um sínum á sveitaheimili á sumr-
in kunni vel að meta það við fólkið
sem tekur af þeim börnin. Ekki
hef ég orðið var við annað, og í
gegnum þetta skapast kunnings-
skapur og vinátta milli viðkom-
andi fólks.
Það er foreldrum barnanna og
öðrum ljóst, hversu göfgandi og
þroskandi það er fyrir börnin að
umgangast dýrin og komast í
snertingu við móður náttúru og
allt sem í henni býr. Lengi muna
börnin, segir máltækið og fullorð-
ið fólk bæði karlar og konur
minnist lengi veru sinnar í sveit-
inni þegar það var börn og heim-
sækir oft það fólk, sem það hefur
dvalið hjá. Ég held að sumardvöl
barna og unglinga í sveit sé sá
þáttur í þjóðlífi okkar, sem er svo
dýrmætur fyrir börnin að ekki sé
hægt að meta það sem skyldi. Þá
er það stór þáttur í að auka
kynningu og samvinnu sveita-
og kaupstaðafólks. Það væri öm-
urlegt að hugsa til þess að slíkt
hyrfi úr sögunni og óbætanlegt að
margra dómi.
Ég hef hér drepið á fátt eitt af
því, sem mundi miður fara í okkar
fagra landi ef sveitirnar legðust í
auðn, en það er svo margt að ekki
er hægt upp að telja.
Nú vil ég fara nokkrum orðum
um sumarbústaði í sveitum. Langt
er nú orðið síðan þéttbýlisfólk fór
fyrst að hafa áhuga á því að koma
sér upp sumarhúsum í sveitum og
hefur það aukist jafnt og þétt
enda fjárhagur fólks batnað.
Margir bændur hafa leyft vensla-
fólki, vinum og kunningjum að
b.vggja sumarhús á landi sínu hafi
þeir fengið tilskilin leyfi hjá
viðkomandi aðilum samkvæmt
lögum og hefur þó verið um
leigulóðir að ræða um lengri eða
skemmri tíma. Ég sé ekkert við
þetta að athuga en þó tel ég ekki
heppilegt að leigutíminn sé lang-
ur. En svo koma félagasamtök til
sögunnar, sem sækjast eftir því að
fá land undir sumarbústaði í
sveitum og þá í sumum tilfellum
undir sumarbústaðahverfi og hafa
þá keypt land í því skyni.
Ráðamenn landbúnaðarins og
allir sem að landbúnaði vinna
hafa orðið áhyggjur af þessari
þróun og telja hana stórhættulgea
og ekki síst þegar litið er fram í
tímann. Þá eru sveitastjórnir
dreifbýlisins farnar að sjá hvað er
að gerast og hamla á móti eftir
getu að slíkt hendi, þó hitt sé til að
sveitarstjórnarmenn séu blindir í
þessu efni, því er nú ver. En
vonandi vakna þeir sem sofa fyrr
en þeir vakna við vondan draum.
Þarna verður, að mínum dómi,
að spyrna fast við fótum, ef ekki á
illa að fara. Jarðir mega alls ekki
fara undir sumarbústaði. Jarða-
lögin frá 1976 áttu að tryggja það
að jarðir yrðu í eigu og ábúð
bænda og koma í veg fyrir að þær
lentu í höndum þeirra manna, sem
ekki hefðu áhuga á landbúnaði, og
er það vel. En jarðalögin sem og
önnur lög eru haldlaus, ef ekki er
eftir þeim farið, en með lögum
skal land byggja.
Ég get búist við að einhverjir
segi að jarðir megi fara úr ábúð og
bændum fækka vegna offram-
leiðslu landbúnaðarvara sem nú
er. I þessu sambandi vil ég benda á
að ég tel það óheillavænlegt spor
að láta byggilegar jarðir fara
forgörðum og undir sumarbústaði
þótt nú sé offramleiðsla á land-
búnaðarvörum. Við vitum ekki
hvað framtíðin ber í skauti sér, og
vel gæti það gerst að vöntun yrði á
landbúnaðarvörum eftir fá ár. En
það vitum við vel að þær jarðir,
sem fara í eyði og undir sumarbú-
staði, lægju ekki á lausu til
búskapar aftur þótt tímarnir
breyttust til betri vegar á sviði
landbúnaðar. Of seint er að byrgja
brunninn þegar barnið er dottið
ofaní.
Ég fór til Noregs bændaför
sumarið 1978 og þar var okkur
sagt að stjórnvöld þar kappkost-
uðu að þrauka við að halda öllum
sveitabýlum í ábúð, hversu smá
sem þau nú væru og gert væri svo
vel við bændurna að þeir gætu
verið kyrrir. Ég held að íslensk
stjórnvöld ættu að taka sér þetta
til fyrirmyndar. Við megum ekki
fljóta sofandi að feigðarósi.
Þó að ég sé ákveðinn á móti því
að jörðin fari undir sumarbústaði
þá má ekki skilja orð mín svo, að
ég vilji ekki neina sumarbústaði í
sveitum. Það er ekki mín meining.
Ég vil að þéttbýlisfólki sé gefinn
kostur á að koma sér upp sumar-
húsum í sveitum landsins, en það
má ekki taka jarðir undir slík hús.
Það þarf að taka frá viss svæði í
úthaga, jafnvel í hverri sveit, sem
hentug teljast, skipuleggja þau
fyrir sumarhús, en gæta þess vel
um leið að það rýri ekki búskapar-
hæfni viðkomandi jarða.
Ég tel heppilegt og eðlilegt að
jarðanefndir, hver á sínu svæði,
hafi forgöngu um val þessara
svæða í samráði við ábúendur
viðkomandi jarða, Landnám ríkis-
ins, Náttúruverndarráð og aðra þá
aðila, sem um þessi mál eiga að
fjalla svo að vel takist til. Er þetta
í raun einn þáttur í landvernd og
náttúruvernd. Það er svo margt í
náttúru okkar, sem við þurfum að
vera vel vakandi fyrir að vernda,
ef vel á að fara.
Náttúruverndarráð hefur unnið
þar mikið og gott stai f, þótt á það
sé litið misjöfnum augum eins og
gengur, en sifeílt stækkar sá
hópur fólks, sem skilur þýðingu
þess starfs réttilega með framtíð
landsins fyrir augum. Við megum
ekki látaþað sem við teljum eigin
stundarhagsmuni villa okkur sýn,
né láta það sitja í fyrirrúmi fyrir
framtíðarheill þjóðarinnar.
Við getum öll hjálpast að með
að verja náttúru okkar landspjöll-
um, ef sterkur vilji er fyrir hendi.
Ég vil nota þetta tækifæri til að
óska öllum náttúru- og landvernd-
armönnum heilla í starfi.
Ég veit að forráðamenn okkar í
landbúnaði, sem nú sitja, vilja
gera sitt besta til að halda við
byggð í sveitum landsins með
þeim ráðum sem tiltæk eru.
Það er ósk mín og von að þeir
menn, sem verða fyrstir hverju
sinni til að hafa forgöngu í
landbúnaðarmálum, megi bera
gæfu til að standa vel á verði og að
þeim megi takast að vinna þar
heillaríkt starf fyrir þjóðina svo
að í landi okkar haldist blómleg
byggð.
Að lokum vil ég taka mér í
munn orð Jóns Thoroddsens úr
kvæði hans um fósturjörðina:
„blessuð vertu fagra fold, og
fjöldinn þinna barna, á meðan
gróa grös í mold, og glóir nokkur
stjarna".
Finnbogi G. Lárusson
„Hvítþvegnir mjólkurfræðingar“
Athugasemd frá formanni Mjólkurfræðingafélags Islands
„Pétur Sigurösson
heldur því fram, að
enginn grein mat-
væíaiðnaðar sé undir
eins ströngu eftirliti
og mjólkuriðnaður-
inn. Ef svo væri, þá
hefðu slysin frá því í
sumar ekki átt að
eiga sér stað. Þarna
er einmitt pottur
brotinn og á það
jafnt við um innra
eftirlit mjólkursam-
laganna sem og eftir-
lit opinberra aðila.“
Ritstjórn Morgunblaðsins
Fimmtudaginn, 6. agúst sl. birt-
ist í Morgunblaðinu grein eftir
Pétur Sigurðsson, mjólkurverk-
fræðing, „Mjólkurmálin í hnot-
skurn". í einum kafla greinarinn-
ar, „Hvítþvegnir mjólkurfræð-
ingar", er fjallað mjög frjálslega
um þá gagnrýni sem Mjólkurfræð-
ingafélag íslands (sk.st. MFFÍ)
hefur sett fram á ástand
mjólkurmála. Vegna mjög villandi
ummæla Péturs, óska ég undir-
ritaður að taka fram:
í upphafi er gefið í skyn, að
aðeins minnihluti félagsmanna
MFFÍ styðji sjónarmið stjórnar
félagsins i þessu máli. Þetta er
mjög rangt og má minna á þá
staðreynd, að samþykkt var sam-
hljóða af öllum fundarmönnum á
aðalfundi félagsins vorið 1979, að
taka fulltrúa félagsins úr starfs-
hópi sem vann að endurskoðun
núgildandi mjólkurreglugerðar.
Þetta var gert þar sem ekki var
tekið tillit til neinna þeirra til-
lagna sem félagið lagði fram,
nema þeirra sem féllu algerlega að
tillögum mjólkursamlaganna.
Jafnframt gagnrýndi félagið Heil-
brigðiseftirlit ríkisins fyrir lítið
frumkvæði. Allt tal um að MFFÍ
hafi hætt að fylgja eftir sjónar-
miðum sínum er því út í hött, það
var ekki hlustað á fulltrúa okkar í
starfshópnum og ekki tekið tillit
til sjónarmiða félagsins. Því var
það að aðalfundur félagsins ákvað,
að firra sig frekari ábyrgð á
reglugerð þeirri sem fulltrúar
mjólkursamlaganna réðu mestu
um.
Greinarhöfundur féllst á, að
tillögur MFFÍ hafi verið ágætar,
en þar sem verið var að gefa út
nútímalega reglugerð, þá hafi
bara ekki verið hægt að gæta
ýtrustu krafna. En hverjar voru
þá þessar tillögur sem ekki var
hægt að fallast á?
Tillögurnar gerðu flestar ráð
fyrir auknu eftirliti og meiri
gæðakröfum. MFFÍ hefur alltaf
verið andvígt forhitun á neyslu-
mjólk, en setti fram þá skoðun, að
ef leyfa mætti forhitun á vinnslu-
mjólk, þá yrði jafnframt að fylgj-
ast með fjölda hitaþolinna gerla
og verðfella mjólkina eftir inni-
haldi þeirra. Þetta töldum við
grundvallaratriði en mjólkur-
samlögin réðu og var því gert ráð
fyrir í drögum að nýrri mjólkur-
reglugerð, að forhitun allrar
mjólkur skyldi skilyrðislaust leyfð
og jafnframt að ekkert eftirlit
yrði haft með fjölda hitaþolinna
gerla. Einnig má nefna tillögu um
að mjólk yrði verðfelld ef hún
innihéldi pencilin. Jafnframt
bentum við á þá hættu sem fælist
í oftrú á rafkælingu og þá hættu
sem stafaði af því að mjólk er sótt
svo sjaldan til bænda eins og nú
er. Einmitt nú í sumar kom í ljós
að þessi varnarorð áttu rétt á sér.