Alþýðublaðið - 09.09.1920, Qupperneq 1

ublaðið
Crefið át ai A.Iþýð«flokkuum.
1920
Fimtudaginn 9. september.
206. tölubl.
Maalferi íslandsbanka.
Það hefir margan furðað á því,
hveraig það mætti ske, að íslands-
banki 'gæti náð í 50°/o ársgróða.
En þeir, sem hafa skift 'við bank-
ann, skilja þetta. Bankinn fær
þennan gróða sinn með óhæfilega
háum umboðslaunum, auðvitað að
ótöldum þeim gróða, sem bankinn
fær með því, að hafa af lands-
sjóði gjald það, er honum réttilega
ber að gjalda fyrir ótrygðu seðl-
ana (menn athugi: 700 þús. kr. f
gulli til að tryggja með á annan
íug milj. kr. í seðluml).
En það voru umboðslaun bank-
ans, sem hér átti að gera að um-
talsefni, og skal hér sýnt lítið
dæmi upp á verzlunaraðferð hans.
Maður nokkur átti að borga í
bankann rúma 327 franka og hafði
upp í það 350 franka ávísun
(hvorttveggja franskir frankar). Nú
skyldi margur ætla að 350 frank-
ar myndu nægja til þess að borga
með 327 franka, en það var langt
frá því að svo væri. Bankinn
reiknaði sem sé frankana sem
hann átti að fá borgaða á 55 au.,
en frankana |sem hann tók við á
47 aura! Eftir nokkuð þjark fékst
bankinn til þess að gefa 50 aura
fyrir frankann, og lét sér þannig
nægja aðeins 10 % fyrir að
skiýta. Lauk því viðskiftunum
þannig, að maðurinn þurfti að
gjalda 350 franka og á sjöttu
krónu í hérlendri mynt fyrir rúma
327 franka.
Þessi „heiðarlega" aðferð bank-
ans, að taka io°/o — eða jafn
mikið og rentan er í 15 mánuði —
þarf ekki frekari ummæla hér.
Hún sýnir það, að fari bankinn á
höfuðið, þá er það samt ekki fyr-
ir það, að hann hafi verið of
sanngjarn í viðskiftum.
jKýmsli um þjiðjarðir.
Séra Eiríkur Helgason í Sand-
felli í Skaftafellssýslu ritar blaðinu:
„Kirkju og þjóðjarðir eru, ef
ekki langflestar, þá að minsta
kosti mjög margar, f örgustu
niðurníðslu, einkanlega held eg að
prestssetrin séu í vanrækt, mörg-
um jörðum fremur. Þetta er að
vísu eðlilegt, með þjóð- og kirkju-
jarðir yfirleitt, vegna þess hvernig
ábúðarlöggjöfin er hjá okkur, enn
sem komið er. Það er ekki hugs-
að um annað en ná í afgjaldi^.
Engittn leiguliði hefir tryggingu
fyrir því, að afkomendur hans fái
öðrum fremur ábúð á jörðinni og
á engan hátt er neitt gert til þess,
að fá leiguliða til að bæta ábúð-
arjarðir sínar. Þetta er nú stórmál
út af fyrir sig, og eg ætiaði heldur
ekki að fara að tala um það að
sinni, heldur mintist aðeins á það
vegna þess, að það kemur niður-
níðslunni mikið við. Um prests-
setrin er það þó ef til vill enn
eðlilegra, að þau lendi í vanrækt,
þar eru ábúendaskifti tíð, efna-
litlir menn taka þar oft við jörð-
um, orka þeirra fer í það að
koma sér upp viðunandi bústofni,
sem oft vill takást misjafnlega,
fæstir komast lengra, þótt þeir
vildu, og jafnvel þótt þeir gætu
gert meira, þá er hvatningin engin
til þess að gera það, að minsta
kosti ekki frá Iandsdrotni. Það er,
ef eg veit rétt, alveg einsdæmi,
að séra Eggert Pálssyni á Breiða-
bólsstað var leyít að gjalda af
ábýlisjörð sinni með jarðabótum.
Yrði ábúðarlöggjöfinni breytt nokk-
uð verulega, þá þykir mér líklegt
að breyting fengist á þessu, en
það eru nú víst ekki miklar líkur
til að svo vel verði á næstunni.
Því hefir mér komið til hugar að
úr niðurníðslunni mætti bæta á
annan hátt, sem gæti verið sæmi-
Iega fljótvirkur og ólíkt brota
minni. En það er með því, að
stofnaður yrði sjóður, sem nefna
mætti ræktunarsjóð þjóð- og
kirkjujarða. En þegar stofna á
sjóð, þá er vitanlega eitt af und-
istöðuatriðunum það, að afla hon-
um tekna, en hægast væri það,
að stofna slíkan sjóð með afgjaldi
jarðanna um einhvern ákveðinn
(eða óákveðinn) árafjölda.
Á síðustu fjárlögum voru af-
gjöld af jarðeignum ríkissjóðs á-
ætluð x8sooo kr. hvort árið. Ef
þetta væri lagt alt, þá yrði sjóð-
urinn fljótur að verða nægilega
stór til nauðsynlegustu fram-
kvæmda, svo sem girðinga á tún-
um, engjum eða jörðum, áveitu-
fyrirtækja o. s. frv. Húsabygging-
ar ættu að vera þessu óviðkora-
andi, eða svo finst mér, að minsta
kosti þó fyrstu áratugina.
Eg get nú ekki séð að ríkis-
sjóði væri það neinn tilfinnanlegur
hnekkir, þó hann misti þennan
spón úr askinum um nokkura ára
skeið, og þó ekki væri annað, þá
væri þó að minsta kosti það unnið
við þeíta, að þessar 18 þús. á ári
yrðu ekki notaðar til 'neinnar
bölvunar á meðan þær væru lagð-
ar í þetta. Það gæti líka verið
athugamál hvort ekki væri betra
að sjóðnum væru lagðar t. d. 100
þús. í eitt skifti og svo afgjöldin
í s—10 ár’ en að hann yrði svo
látinn taka til starfa þegar í byrj-
un. En nú er smátt um peninga
og því vafasamt hvort það væri
heppilegt. Aftur á móti tel eg
það alveg nauðsynlegt, ef þetta
t. d. kæmist í framkvæmd, að
ekki væru á ári hverju mörgum
jörðum veittár mjög smáar upp-
hæðir, það yrði aldrei nema kák
og til lítils eða einkis gagns.
Sérstök, föst sjóðstjórn ætti að
hafa umsjón með honum að öllu
leyti, stjórn Búnaðarfélags íslands
gæti líka komið til máia."
Bíóin. Gamla Bio sýnir: „Dótt-
ir Jafeths". Nýja Bio sýnir: „Pen-
ingar herra Árna", eftir sögu Selmu-
Lagerlöf.