Morgunblaðið - 31.12.1981, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1981
11
sunnan og vestanvert. Aprílmán-
uður var mildur og kom þá sums
staðar nokkur gróður. Maímánuð-
ur var mjög kaldur, einkum um
norðanvert landið, en þar var
þurrviðrasamt og fénaður gekk vel
fram. Júní var kaldur og heyskap-
ur hófst seint. Heyskapartíð var
víða góð í júlí og sums staðar einn-
ig í ágúst, en þá var úrkomusamt
sunnan- og vestanlands. Septem-
bermánuður var kaldur og úr-
komusamur um norðanvert land-
ið, en þó tók fyrst steininn úr um
mánaðamót september og október.
Þá snjóaði víða um norðanvert
landið og fé kom sums staðar á
gjöf í fyrstu viku október. Dæmi
eru þess, að fé hafi nú staðið inni í
hartnær þrjá mánuði. Norðlæg átt
hefur verið mjög tíð síðasta þriðj-
ung ársins, úrkoma mikil nyrðra
en lítil syðra, en alls staðar mjög
kalt. Þó var kaldara á Akureyri
árið 1917 og 1973 í mánuðunum
október-desember, en í Reykjavík
munu þessir mánuðir vera þeir
köldustu á öldinni.
Kal í túnum, vorkuldar og mis-
jöfn heyskapartíð valda því, að
heyskapur varð víða rýr. Annars
staðar var heyskapur vel í meðal-
lagi, en þótt nýting væri víða all-
góð, eru hey þó létt samkvæmt
fóðurrannsóknum. Þegar á heild-
ina er litið er heyskapur betri um
austanvert landið, en einstaka
sveitir norðvestan-, vestan- og
sunnanlands náðu mjög rýrum
heyfeng.
Verðlagning
landbúnaðarafurða
Eins og mönnum er kunnugt eru
landbúnaðarafurðir verðlagðar
eftir sérstökum lögum og ágrein-
ingur um verðlagið, sem rísa kann
milli fulltrúa framleiðenda og
neytenda, er úrskurðaður af þar
til kjörinni yfirnefnd, en þeim
dómi verður ekki áfrýjað. Árs-
fjórðungslegar breytingar á bú-
vöruverði eru því afleiðingar verð-
lagsþróunar undangenginna mán-
aða, en 1. september fara þó fram
aðalsamningar, þar sem endur-
skoðaður er sá grunnur, sem verð-
lagningin byggist á. Á árinu náð-
ist samkomulag um einstaka þætti
verðlagningar. Verðhækkanir til
bænda eru sem næst í hlutfalli við
almenna verðlagsþróun, þó hækk-
aði áburður mun meira en verðlag
rekstrarliða almennt eða um 86%,
en áburðarverð hefur veruleg
áhrif á framleiðslukostnað í land-
búnaði. Hækkun búvöruverðs til
neytenda varð nokkru meiri en til
framleiðenda, þar sem niður-
greiðslur héldu ekki hlutfallslegu
verðgildi sínu.
Framleidsla verðlagsársins
Enn liggja ekki fyrir endanlegar
skýrslur um framleiðslumagn á
árinu 1981. Ljóst er, að mjólkur-
framleiðsla hefur minnkað um
rúm 4% milli ára og verður ná-
lægt 100 milljónum lítra. Fram-
leiðsla dilkakjöts er mjög svipuð
og sl. ár, fleiri dilkum slátrað, en
meðalþungi verulega lakari, kjöt
af fullorðnu fé er til muna meira.
Þó nokkur aukning er á fram-
leiðslu nautakjöts og hrossakjöts,
en ekki er enn vitað um breytingar
á framleiðslumagni svínakjöts,
hænsnakjöts og eggja. Fram-
leiðsla kartaflna er til muna
minni en á sl. ári, og munar þar
mest um verulegan uppskerubrest
við Eyjafjörð og annars staðar
norðanlands. Gulrófna- og gul-
rótauppskera var rýr, en fram-
leiðsla annars útiræktaðs græn-
metis og gróðurhúsaafurða virðist
heldur meiri en 1980. Laxveiðar
voru rýrar um mikinn hluta lands-
ins. Framleiðsla minka- og refa-
skinna hefur aukist.
Sala landbúnaðarafurða
Sala landbúnaðarafurða innan-
lands hefur gengið fremur vel á
þessu ári. Sala dilkakjöts og
nautakjöts er nokkru meiri en á
árinu 1980, en minni sala á kjöti af
fullorðnu fé.
Sala mjólkur, nýmjólkur, létt-
mjólkur og undanrennu, varð lítið
eitt minni en á sl. ári. Sala smjörs
varð sömuleiðis til muna minni,
enda var smjör selt á niðursettu
verði á síðustu mánuðum ársins
1980. Saia á ostum jókst verulega
og ennfremur sala á rjóma og
ýmsum sérvörum úr mjólk.
Utflutningur á osti var til muna
minni á árinu 1981 en 1980. Út-
flutningur dilkakjöts varð sömu-
leiðis minni og munar þar mest
um samdrátt í útflutningi til Nor-
egs á þessu hausti. Norðmenn eru
nú að verða sjálfum sér nógir um
framleiðslu dilkakjöts. Því miður
eru ekki í sjónmáli erlendir mark-
aðir, sem gefa sambærilegt verð
við það sem norski markaðurinn
hefur gert. Horfur eru á að Fær-
eyjar, Svíþjóð og Efnahagsbanda-
lagslöndin kaupi svipað magn af
lambakjötsframleiðslu þessa árs
og síðasta árs. Nokkrar vonir eru
bundnar við sölu lambakjöts á
Bandaríkjamarkaði, og í byrjun
janúar verður íslenskt dilkakjöt
kynnt á stórri matvælasýningu í
Mið-Austurlöndum.
Gærur hafa fallið mjög í verði á
heimsmarkaði á þessu ári og ull-
ariðnaðurinn, sem byggir á fram-
leiðslu íslenskrar ullar, á í veru-
legum örðugleikum.
Framleiðslustjórnun
Ráðstafanir þær, sem gerðar
hafa verið til framleiðslustjórnun-
ar hafa mjög 9ett svip á umræður
allar um landbúnaðarmál á und-
anförnum misserum. Á þessu ári
hefur verið lagt gjald á innflutt
kjarnfóður og hefur það verið not-
að til verðviðmiðunar vegna út-
flutnings, til uppbyggingar ali-
fuglasláturhúsa o.fl. Auk kjarn-
fóðurgjaldsins verða bændur að
taka á sig verðlækkun á sauðfjár-
afurðum frá því verði, sem ákveðið
var í verðlagsgrundvelli, og verður
sú verðlækkun gerð upp sam-
kvæmt kvótakerfi. Vegna hins
lága verðs á útfluttum landbúnað-
arvörum, verða því bændur að
taka á sig tvenns konar skerðingu
á þeim tekjum, sem þeim eru
reiknaðar í verðlagsgrundvelli,
kjarnfóðurgjald og beina verð-
vöntun. Gert er þó ráð fyrir að
draga úr þessari verðvöntun og
lánsfjárútvegun.
Mjólkurframleiðsian nú er sem
næst því að vera hæfileg fyrir inn-
lendan markað. Ýmislegt bendir
til þess, að framleiðslan sé að
jafnast milli árstiða, og er það
nauðsynlegt til þess að markaður-
inn nýtist sem best og rekstur
mjólkurvinnslustöðvanna verði
hagkvæmari. Mjög nauðsynlegt
er, að mjólkurframleiðslan haldist
sem næst í því horfi, sem nú er,
frekari samdráttur þýðir vannýt-
ingu innlenda markaðarins en
aukning lækkað verð til framleið-
enda. Útilokað er þó, að hinn rétti
meðalvegur verði nákvæmlega
þræddur, enda eru útflutnings-
bætur til þess ætlaðar, að tryggja
fullt verð þótt nokkur framleiðsla
verði umfram innanlandsþarfir.
Búast má við, að flytja þurfi út
um þriðjung dilkakjötsframleiðslu
þessa árs. Verðlagsþróun hér inn-
anlands og landbúnaðarpólitík
viðskiptalanda okkar veldur því að
mjög mikið vantar á, að viðunandi
verð fáist fyrir útflutt dilkakjöt.
Samdráttur í sauðfjárrækt mundi
orsaka stórfellda búseturöskun í
sveitum landsins, ef sá samdrátt-
ur yrði skipulagslaus og ekki
kæmi til nýir tekjumöguleikar í
stað sltks samdráttar. Sauðfjár-
bændur geta ekki tekið það á sig
að selja framleiðsluvöru sína und-
ir skráðu verði. Ef byggð á að
haldast með svipuðum hætti og nú
er, þarf að beina sauðfjárræktinni
til þeirra svæða, þar sem land-
kostir eru fyrir hendi og önnur at-
vinnuskilyrði takmörkuð, og efla
jafnframt nýjar búgreinar, svo
sem loðdýrarækt, þar sem skilyrði
til slíks atvinnurekstrar eru álit-
leg.
Á síðustu misserum hafa bænd-
ur verið að framkvæma um-
fangsmiklar aðgerðir til fram-
leiðsluskipulagningar. Þessar að-
gerðir hafa komið illa við marga,
þótt reynt hafi verið eftir bestu
getu að draga úr sársaukafyllstu
afleiðingunum. Augljóst er, að enn
um sinn er þörf skipulagsaðgerða.
Á því hefur bændastéttin fullan
skilning. Bændastéttinni er það
ennfremur nauðsynlegt að njóta
velvilja og skilnings annarra
stétta í þjóðfélaginu. Gagkvæmt
traust þarf að ríkja milli framleið-
endanna og viðskiptavina þeirra,
neytendanna. Vissulega bíða mörg
vandamál úrlausnar, hvert sem
litið er. Hver stétt hlýtur að vaxa
af því að kryfja eigin vandamál til
mergjar og gera alvarlega tilraun
til að leysa þau. Slíkt þjappar
mönnum saman, eykur sjálfsvirð-
inguna og kallar fram aukinn
skilning og virðingu annarra
starfshópa.
Kristján
Ragnarsson
formaður Lands-
sambands ísl.
útvegsmanna
Aflabrögð hafa verið góð á liðnu
ári, nema á loðnuveiðum. Heildar-
aflinn verður væntanlega um 1415
þúsund lestir á móti 1485 þúsund
lestum á árinu 1980. Aflaminnkun
á loðnu nemur 125 þúsund lestum.
Aflaaukning varð veruleg á botn-
fiski eða um 60 þúsund lestir og
verður botnfiskaflinn nú um 700
þúsund lestir eða sá mesti sem
veiðst hefur. Þorskaflinn verður
um 450 þúsund lestir eða 20 þús-
und lestum meiri en árið 1980.
Ljóst er, að við höfum nú náð há-
marksnýtingu úr öllum okkar aðal
nytjafiskstofnum og hætta er á að
karfi og loðna séu ofveidd.
Markaðsaðstæður fyrir sjávar-
vöruframleiðsluna hafa verið hag-
stæðar. Veruleg verðhækkun varð
á Bandaríkjamarkaði á frystum
fiskflökum. Verð á saltfiski hækk-
aði verulega og fengist hefur gott
verð fyrir skreið. Gengisþróun
Bandaríkjadollars hefur verið
þjóðarbúinu mjög hagstæð, þótt
hún hafi valdið röskun milli mark-
aðssvæða. Mjöl og lýsi hefur verið
á líku verði í gjaldmiðli markaðs-
landanna en hefur lækkað í doll-
urum. Tekist hefur að selja stór-
aukna karfaframleiðslu til Rúss-
lands fyrir viðunandi verð.
Allar hinar ytri aðstæður hafa
því verið sjávarútveginum hag-
stæðar. Hvað veldur þá hinum gíf-
urlegu rekstrarerfiðleikum sem
nú blasa alls staðar við? Að mati
Þjóðhagsstofnunar er halli á út-
gerðinni að meðaltali um 13,5% og
á okkar aðal framleiðslu, þ.e.
frjístum fiski, er um 8% halli.
I aflaforsendum fyrir minni
togara er gert ráð fyrir meðalafla
3.816 lestum á ári. Um miðjan átt-
unda áratuginn var meðalafli um
2.600 lestir. Þrátt fyrir 50% afla-
aukningu er afkoman verri en þá
var. Til að jafna halla útgerðar-
innar þarf 23% fiskverðshækkun
og olíugjald og stofnfjársjóður að
haldast óbreytt.
Veruleg breyting verður því að
verða á gengi krónunnar til þess
að sjávarútvegurinn fái viðunandi
starfsskilyrði, en gengisbreyting
er þó skammgóður vermir meðan
víxlhækkun kaupgjalds og verð-
lags gengur óheft. Allt bendir nú
til vaxandi verðbólgu á ný og ekki
hefur tekist að nýta sér hin hag-
stæðu ytri skilyrði til þess að ná
tökum á framvindu efnahagsmála
okkar.
Svo er nú komið að fjöldi fyrir-
tækja í sjávarútvegi eru kominn í
greiðsluþrot vegna þess að rekstr-
arskilyrði eru óviðunandi. Gripið
hefur verið til þess ráðs, til að
halda fyrirtækjunum gangandi, að
lána þeim fyrir taprekstrinum og
til þess hefur verið tekið erlent
lánsfé. Mat á þörfum fyrirtækj-
anna er í höndum Framkvæmda-
stofnunar þar sem pólitískir full-
trúar sitja í stjórn. Með þessu
fyrirkomulagi er lagt inn á mjög
varhugaverða braut sem er með
öllu óviðunandi fyrir atvinnu-
reksturinn. Aðalatriðið er, að
rekstrarskilyrðin séu viðunandi
fyrir vel rekin fyrirtæki og þau
sem ekki standast samkeppnina
verði látin fara á hausinn.
Horfur á næsta ári hvað afla-
horfur varðar eru jákvæðar, nema
um loðnuveiðar. Markaðshorfur
eru góðar, nema gengi dollarans
getur veikst frá því sem nú er.
Allar aðstæður eru því fyrir
hendi til þess að takast myndar-
lega á við okkar eigin vandamál
því ljóst á að vera að við getum
lifað við góð kjör og fulla atvinnu
ef málum okkar væri ráðið af
ákveðni og festu. Því miður er ekki
ástæða til að vænta þess að svo
verði og eitt ljósasta dæmið í því
efni er forganga ríkisstjórnar um
nýsmíði óg stanslausan innflutn-
ing skipa, sem engin þörf er á, og
rýrir það kjör sjávarútvegsins og
þjóðarinnar allrar.
Páll
Sigurjónsson
formaður
Vinnuveit-
endasambands
íslands
Bændur geta mætt þrengingum
í búrekstrinum á ýmsan hátt. Þeir
geta haldið óbreyttum bústofni, en
dregið úr kostnaði (verðbólgu)
með því að minnka fóðurgjöfina.
En þetta gerir enginn, því að jafn-
vel búskussar vita, að þá minnka
afurðirnar og tekjurnar dragast
saman. Með þessu mundi bóndinn
beinlinis draga úr möguleikum
sínum til þess að vinna sig út úr
erfiðleikunum. Þetta samband
milli fóðurgjafar og afurða í bú-
rekstri skilja allir.
Þetta einfalda lögmál gildir víð-
ar en í sveitinni. Það gildir einnig
í þjóðarbúskapnum. Sá búrekstur
er að vísu miklu flóknari en rekst-
ur sveitabýlisins, og við lausn
flókinna verkefna gleymast gjarn-
an hin einföldustu undirstöðu-
lögmál.
Þegar búskussar eru gerðir að
bústjórum á þjóðarbúinu er eins
og þeir þekki ekki lögmálið um
sambandið milli fóðurgjafar og af-
urða. Þeir upphefja sjálfa sig í
göfugmennsku með því að setja
flóknustu reglur um skiptingu af-
urða. Það getur hvaða vel innrætt-
ur skussi sem er gert. En vanda-
málin vaxa þeim fljótt yfir höfuð
og verða þeim ofviða, þegar afurð-
irnar minnka jafnt og þétt.
Við þessi áramót stendur at-
vinnureksturinn í landinu í spor-
um mjólkurkýr með fallandi nyt
vegna þess, að búskussinn hefur
dregið úr fóðurgjöfinni. Atvinnu-
fyrirtækin skila ekki verðmætum
án fjármagns fremur en kýrin
mjólk án fóðurgjafar. Á undan-
förnum árum höfum við dregist
afturúr í framleiðni. Þjóðartekjur
okkar hafa minnkað í samanburði
við aðrar þjóðir. Stjórnendur
þjóðarbúsins hafa skipulagt fjár-
festingarsamdrátt í atvinnu-
rekstrinum. Afleiðingarnar hafa
ekki látið á sér standa.
Á undanförnum árum hafa
stjórnvöld mætt ' aðsteðjandi
vandamálum (verðbólgu) ein-
göngu með því að ganga á hlut
atvinnufyrirtækjanna. Gengi
krónunnar er rangt skráð, verð-
lagshöft eru notuð til að herða að,
álögur á atvinnufyrirtækin eru
auknar jafnt og þétt og reglugerð-
ir um takmörkun atvinnufrelsis
framleiddar á færiböndum í
stjórnarráðinu. Svo er það fyrir
ofan skilning bústjóranna, að ekki
skuli vera hægt í nafni réttlætis
og göfugmennsku að útdeila meiru
og meiru.
Ég hygg, að engum geti bland-
ast hugur um, að hér er þörf nýrra
búskaparhátta. Einu gildir, hvort
það verður gert með því að kalla
til nýja bústjóra eða senda þá sem
fyrir eru í skóla, umskiptin eru
óumflýjanleg, ef við ætlum okkur
ekki að glata því háleita markmiði
að búa okkur öllum lífskjör eins og
best gerist með öðrum þjóðum.
Verði framhald á núverandi bú-
skaparháttum mun framleiðni í
íslenskum atvinnurekstri dragast
saman og þjóðartekjurnar halda
áfram að minnka. Lífskjör allrar
alþýðu munu þá versna. Verðlaus-
ar verðbólgukrónur bæta ekki
lífskjörin fremur en mjólk verður
bætt með vatni.
Þeir nýju búskaparhættir, sem
nú verður að taka upp, felast ein-
faldlega í því að auka hlut at-
vinnufyrirtækjanna. Skrá gengi
krónunnar rétt, stórlækka skatta
og önnur opinber gjöld atvinnu-
fyrirtækjanna, leyfa samkeppnis-
lögmálunum að ráða verðmyndun-
inni og fara hægar í sakirnar við
að setja fyrirtækjunum stólinn
fyrir dyrnar með reglugerðum.
Þjóðarbúið þarf bústjóra, sem
skilja sambandið milli fóðurgjafar
og afurða. Slík kúvending í
búskaparháttum krefst skiinings
allra landsmanna á að meira verð-
ur ekki látið í askana en búið gef-
ur af sér. Við skulum snúa okkur
að því, og gjarnan með heitstreng-
ingum nú um áramót, að styrkja
undirstöður íslensks velmegunar-
þjóðfélags.
Vinnuveitendasambandið mun á
komandi ári; bæði í samskiptum
við stjórnvöld og í samningum við
launþegasamtökin, líta á það sem
meginhlutverk sitt að knýja á um
breytta búskaparhætti, til hags-
bóta fyrir alla landsmenn.
Gleðilegt ár.
Þökkum
vióskiptin
á liðnu ári.
ÓSAL