Morgunblaðið - 31.12.1981, Blaðsíða 20
20
M.ORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1981
Kröfu ríkisins um Landmanna-
afrétt hrundið í Hæstarétti
Á tnánudag fcll dómur í Hæstarétti,
þar sem kröfu ríkisvaldsins um eign-
arrétt á Landmannaafrétti var
hrundið, svo sem skýrt hefur verið
frá í Mbl. Hæstiréttur klofnaði í af-
stöðu sinni, hæstaréttardómararnir
Logi Einarsson, Ármann Snævarr og
l*ór Vilhjálmsson höfnuðu kröfu
ríkisins, en Benedikt Sigurjónsson
og Magnús Þ. Torfason töldu rétt,
að niðurstöður undirréttar frá í
október 1978, þar sem úrskurðað
var að Landamannaafréttur væri
eign ríkisins, stæðu.
Forsaga málsins er, að hinn 29.
janúar 1975 óskaði fjármálaráð-
herra útgáfu eignardómsstefnu og
var í beiðninni greint frá því, að
útgáfu stefnunnar sé óskað í sam-
ráði við landbúnaðarráðherra.
Með þessu vildi ríkisvaldið fá úr
því skorið, hvort það væri eigandi
Landmannaafréttar.
Dómsmálið var höfðað með
eignardómsstefnu hinn 12. mars
1975. Héraðsdómur vísaði málinu
frá dómi hinn 20. apríl 1976, en
þeim dómi var hrundið með dómi
Hæstaréttar 28. janúar 1977, er
taldi málið réttilega höfðað með
eignardómsstefnu.
Til varna tóku í málinu Land-
mannahreppur, Holtahreppur,
Rangárvallahrepppur, vegna
tveggja jarða í þeim hreppi og
Skaftártungnahreppur. Þessir að-
ilar mótmæltu allir, að kröfur
ríkisins næðu fram að ganga, og
fengu þeir gjafvörn í málinu.
Efnisdómur gekk síðan í undir-
rétti í október 1978. Tveir dómarar
af þremur, þeir Guðmundur Jóns-
son og Steingrímur Gautur Krist-
jánsson viðurkenndu eignarrétt
íslenzka ríkisins að Landamanna-
afrétti, en Þórhallur Vilmund-
arson prófessor skilaði sérat-
kvæði, þar sem hann hafnaði
kröfu ríkisins.
Hreppsnefndir Landmanna-
hrepps, Holtahrepps, Rangár-
vallahrepps og Skaftártungna-
hrepps skutu málinu til Hæsta-
réttar og kröfðust þess, að hinum
áfrýjaða dómi yrði hrundið um
annaö en gjafvarnarkostnað, sem
þeim hefði verið dæmdur í undir-
rétti og að synjað yrði kröfu fjár-
málaráðherra um viðurkenningu á
eignarrétti íslenzka ríkisins að
Landmannaafrétti.
Fjármálaráðherra, fyrir hönd
ríkisins, áfrýjaði málinu af sinni
hendi með stefnu 29. desember
1978 og stefndi öllum þeim aðilj-
um, sem tóku til varna í héraði,
gegn kröfu hans um eignardóm.
Hann krafðist staðfestingar hér-
aðsdóms að öðru en varðar gjaf-
varnarlaun. Þá krafðist hann
málskostnaðar úr Hæstarétti af
hendi hrepppsnefndar Land-
mannahrepps, en málskostnaður
félli niður að því er aðra réttar-
krefjendur varðaði.
Hinn 28. febrúar 1979 áfrýjaði
fjármálaráðherra fyrir hönd ríkis-
ins enn málinu með stefnu 1. marz
sama ár. Hann stefndi nú hinum
skipuðu talsmönnum varnaraðilja
í héraði persónulega fyrir Hæsta-
rétt til að þola lækkun hinna
dæmdu gjafvarnarlauna í héraði,
en gerði ekki aðrar kröfur á hend-
ur þeim.
Frá málflutningi í Hæstarétti.
Bændur mættu í Hæstarétt þegar málflutningur fór fram.
Fyrir Hæstarétt voru lögð nokk-
ur ný gögn. Samningur Land-
mannahrepps og Holtahrepps um
sölu á vikri innan landamarka
hreppanna og forkaupsrétt á öðr-
um stöðum á Landmannaafrétti.
Þá undirrituðu aðiljar að lands-
réttindum í Rangárvallasýlu og
nágrenni Heklu samning um
vinnslu jarðefna á vikursvæðum
út frá Heklu. Þá var lagður fram
samningur milli Landsvirkjunar
annars vegar og Asa-, Djúpár-,
Holta- og Landmannahrepps hins
vegar um greiðslu bóta vegna
tjóns vegna byggingar og reksturs
mannvirkja Landsvirkjunar, og
bætur fyrir hvern hektara beitar-
lands sem fer undir vatn. í samn-
ingnum er ákvæði um, að aðilar
séu sammála um að á engan hátt
væri tekin afstaða til ágreinings
hreppanna og ríkisins um eignar-
rétt á afréttum hreppanna eða
hlunnindum. Einnig lá fyrir viður-
kenning frá fjármálaráðherra um
„rétt byggðarmanna til upprekstr-
ar og annarra afréttarnota, sem
lög eða venjur gera ráð fyrir",
hver svo sem dómsniðurstaða yrði.
Þann 25. febrúar 1955 féll dóm-
ur í Hæstarétti út af veiðirétti að
vötnum og vatnsföllum á Land-
mannaafrétti. Málsaðiljar voru
hreppsnefndir Holtahrepps og
Myndir Mbl. ÓI.K.M.
Landmannahrepps f.h. hreppanna
og hreppsnefnd Rangárvalla-
hrepps annars vegar og landbún-
aðarráðherra fyrir hönd ríkisins. í
dóminum segir m.a. svo:
„Ekki hafa verið leiddar sönnur
að því, að hreppsfélögin sjálf hafi
öðlast eignarrétt að afréttinum
hvorki fyrir nám, löggerninga,
hefð né með öðrum hætti ... Eins
og notkun afréttarlandsins hefur
verið háttað, hafa hreppsfélögin,
annað eða bæði, ekki unnið eign-
arhefð á því.“
En í dómi Hæstaréttar nú segir
m.a.: „í máli þessu leitar stjórn-
vald, fjármálaráðherra f.h. ríkis-
ins, dómsviðurkenningar á beinum
eignarrétti ríkisins á Landmanna-
afrétti. Alþingi hefur ekki sett lög
um þetta efni, þó að það hefði ver-
ið eðlileg leið til að fá ákvörðun
handhafa ríkisvalds um málefnið.
Heimilt er að leita viðurkenn-
ingardóms eins og hér er gert.
Fjármálaráðherra krefst dóms-
viðurkenningar á rétti, sem reglur
einkamálaréttar gilda um, en ríkið
getur engu að síður átt.
Um eignartilkall ríkisins er þess
fyrst að geta, að eigi hafa af þess
hálfu verið settar fram fullnægj-
andi röksemdir fyrir því, að ríkið
hafi eignast landssvæði þetta þeg-
ar við stofnun allsherjarríkis á
landi hér. Lög þjóðveldisaldar
veita þeirri skoðun eigi stoð, eða
önnur gögn frá því réttarsögu-
tímabili. Gögn fyrir því, að ríkið
hafi öðlast eignarrétt að þessu
landsvæði fyrir eignarhefð eru
eigi haldbær, sérstaklega þegar
virt er það, sem í ljós er leitt um
nýtingu þessa afréttarsvæðis eða
lögskil af því.
Skráðar réttarreglur um eign-
arréttarlega stöðu afrétta eru af
skornum skammti og hið almenna
eignartilkall í skilningi einkarétt-
ar, sem ríkið hefur uppi í máli
þessu, styðst eigi við slíkar reglur.
Einstök lagaákvæði, sem fjár-
málaráðherra f.h. ríkisins ber
fyrir sig í málinu, svo sem námu-
lög, vatnalög og eldri lög um ný-
býli veita eigi slíkri almennri
reglu stoð og hún þykir eigi heldur
svo að óyggjandi sé, verða reist á
almennum lagarökum og lagavið-
horfum. Hins vegar verður að
telja að handhafar ríkisvalds, sem
Tveir Belgar að
veiðum við landið
TVÖ BELGÍSK skip hafa verið að
togveiðum sunnan við landið síðan
fyrir jól.
Annað skipið var í gær undan
Ingólfshöfða, hitt út af Reykja-
nesi. Heldur hefur gefið illa til
veiða undanfarið, en Belgarnir
hafa ekki látið neinn bilbug á sér
finna, jafnvel þó þeir hafi þurft að
halda sjó í tvo sólarhringa.
til þess eru bærir, geti í skjóli
valdheimilda sinna sett reglur um
meðferð og nýtingu landsvæðis
þess, sem hér er um að ræða, en
líta ber til þess, að fyrirsvarsmenn
ríkisins hafa viðurkennt „rétt
byggðarmanna til upprekstrar og
annarra afréttarnota, sem lög eða
venjur eru fyrir“ ... Samkvæmt
framansögðu verður krafa fjár-
málaráðherra f.h. ríkisins um við-
urkenningu á eignarrétti til handa
ríkinu á landsvæði því, er í málinu
greinir, eigi tekin til greina."
Málskostnaður í héraði og fyrir
Hæstarétti var felldur niður og
ákvæði héraðsdóms um gjafsókn-
arkostnað, þar með talin mál-
flutningslaun skipaðra talsmanna
aðilja, var staðfestur.
Allur gjafsóknarkostaður þeirra
málsaðilja, sem fengu gjafsókn-
arleyfi fyrir Hæstarétti, greiðist
úr ríkissjóði, þar með talin mál-
flutningslaun skipaðs talsmanns
Landmannahrepps 50 þúsund
krónur, talsmanns Holtahrepps og
Rangárvallahrepps kr. 45 þúsund
og talsmanns Skaftártungna-
hrepps 18 þúsund krónur.
Svo sem skýrt hefur verið frá,
skiluðu Benedikt Sigurjónsson og
Magnús Þ. Torfason sératkvæði,
og staðfestu dóm undirréttar. Þar
sagði m.a.: „... hefur enginn
þeirra, er gefið hefur sig fram eft-
ir eignardómsstefnunni, sannað
beinan eignarrétt sinn að Land-
mannaafrétti. Verður eignar-
dómskröfu ríkisins því ekki
hrundið vegna mótmæla þeirra."
Lögmenn voru Páll S. Pálsson,
hrl., f.h. Landmannahrepps; Árni
Grétar Finnsson, hrl., fyrir Holta-
hrepp og Rangárvallahrepp; Skúli
J. Pálmason fyrir Skaftártungna-
hrepp; en Sigurður Ólafsson, hrl.,
flutti málið fyrir hönd fjármála-
ráðherra.
Nafn drengsins
sem drukknaði
LITLI drengurinn er drukknaði
við bæinn Syðra-Núp í Vopnafirði
fyrr í vikunni, hét Hólmar Guð-
mundsson, þriggja ára að aldri.
Hann var sonur hjónanna á bæn-
um, Guðmundar Wiium Stefáns-
sonar og Hólmfríðar konu hans.
ÁTVR
lokað
4. janúar
LOKAÐ verður hjá Áfengis- og
tóbaksverzlun ríkisins mánudag-
inn 4. janúar nk. vegna vörutaln-
ingar. í dag, gamlársdag, er opið
hjá ÁTVR til hádegis. •
Leiðrétting
MEINLEG villa slæddist inn í
fyrirsögn á frétt um atkvæða-
greiðslu BSRB í Morgunblaðinu í
gær. I fyrirsögn sagði að samning-
ar BSRB og ríkisins hefðu verið
samþykktir með 43,3% atkvæða. í
texta kemur hið rétta fram, það er
að samningarnir voru samþykkir
með % hluta atkvæða eða 64,4%.
Velvirðingar er beðist á þessum
mistökum.
Hringiö
í síma
35408
\w\
1
rjl
illlf1
Blaðburðarfólk óskast
VESTURBÆR
Tjarnargata I og II,
Nýlendugata,
Vesturgata 2—45,
Skerjafjörður, sunnan flug-
vallar,
Selbraut.
Garðastræti
AUSTURBÆR
Laugavegur 1—33,
Úthlíð,
Miðbær I og II,
Hverfisgata 4—62,
Baldursgata,
Háahlíð.
UTHVERFI
Gnoðavogur 14—42,
Njörfasund,
i 311 i! 12 21 iiill ifisiiixiitsssrsiviiinw?**?'