Morgunblaðið - 20.02.1982, Page 18
18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1982
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 100 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 6 kr. eintakiö.
Á aldarafmæli
samvinnuhreyfingar
Þrátt fyrir ýmsa myrka kafla var 19. öldin dagrenning margs
þess, sem varðaði veg að nýsköpun atvinnuvega og efnahagslegu
sjálfstæði þjóðar og einstaklinga á 20. öldinni. Veigamikill þáttur
þeirrar dagrenningar var tvíþætt barátta: annarsvegar fyrir inn-
lendri verzlun, hinsvegar fyrir verzlunarfrelsi. Það er ekki vanza-
laust að enn í dag býr íslenzk þjóð við verðlagshöft, sem flestar
V-Evrópuþjóðir köstuðu fyrir róða fyrir áratugum. Þessi samkeppn-
ishemill er meðvirkandi þáttur verðlagsþróunar hér, en staðreynd er,
að samkeppnisþjóðir búa við mun stöðugra verðlag en hér hefur
tíðkazt allar götur frá lyktum síðari heimsstyrjaldar.
Baráttan fyrir innlendri verzlun var lengi vel háð af einstakling-
um, sem hösluðu sér völl á verzlunarsviði, en síðar á öldinni komu til
verzlunarhlutafélög, sem vóru merkilegur þáttur í verzlunarsögu
okkar, en minna má á, að brezk kaupfélög, hin fyrstu sinnar tegund-
ar, vóru og eru í hlutafélagsformi. Hinn 20. feþrúar 1882 var síðan
fyrsta kaupfélagið, Kaupfélag Þingeyinga, formlega stofnað að
Þverá í Laxárdal, að frumkvæði Jakobs Hálfdánarsonar. íslenzk
samvinnuhreyfing á því aldarafmæli í dag.
Samkvæmt lögum hins fyrsta íslenzka kaupfélags var tilgangur
þess sagður að ná svo góðum kaupum á útlendum varningi, sem auðið
er, og gera útvegun hans sem auðveldasta hverjum félagsmanni.
Ennfremur að stuðla að meiri vöruvöndun og afnema sem mest alla
skuldaverzlun. Víðast erlendis, þar sem kaupfélög hösluðu sér völl,
var það og áskiliö af stofnendum, að þau skyldu óþáð í stjórnmálum
og trúarefnum.
íslenzk samvinnuhreyfing hefur, eins og öll önnur mannanna verk,
bæði kosti og galla: kosti sem sjálfgefið er að efla, annmarka sem
slæva má. Kostirnir eru einkum þessir: 1) Samvinnuhreyfingin hef-
ur, við hlið einkaverzlunar, stuðlað að því að þjóðin náði því megin-
marki, að færa viðskipti okkar, bæði inn á við og út á við, á íslenzkar
hendur. 2) Samvinnuverzlun og einkaverzlun hafa veitt hvor annarri
þá samkeppni og það aðhald, sem leitt hefur til meira vöruúrvals og
hagstæðari kaupkjara en ella væri. 3) Forystumenn samvinnuhreyf-
ingar hafa tekið undir kröfur einkaverzlunar um afnám verðlags-
hafta, þ.e. um lokaskrefið til verzlunarfrelsis, og haslað sér völl við
hlið einkaframtaks í viðspyrnu gegn „verndaðri" þátttöku ríkisins í
atvinnurekstri, sem oftast verður á kostnað skattborgaranna. 4)
Kaupfélög hafa víða byggt upp, eða tekið þátt í uppbyggingu
atvinnufyrirtækja, sem við híið einkarekstrar eru burðarásar at-
vinnuöryggis og almannaafkomu í einstökum byggðarlögum.
Samvinnuhreyfingin hefur vaxið mjög mikið á undanförnum ára-
tugum og fært starfssvið sitt yfir á svo til alla þætti umsvifa í
þjóðfélaginu, líkt og auðhringar með stórþjóðum. Margar þjóðir hafa
talið nauðsyn að setja lög til að sporna gegn því, sem kallað hefur
verið „hringamyndun", en auðhringar færa gjarnan fjármagn milli
starfsþátta í þeim tilgangi að brjóta niður eðlilega samkeppni og
koma á einokun. Slík einokun er fjarri upphaflegum tilgangi kaupfé-
laga og þjónar ekki hagsmunum neytenda. Ymsum þykir þegar
brydda á tilhneigingu í þessa átt hjá SÍS-valdinu. Þetta kann að
verða höfuðgalli þessarar hreyfingar hér á landi. Afleiðingar slíkrar
einokunar hafa og komið fram í smærri byggðarlögum, þar sem
kaupfélög hafa brotið af sér samkeppnisaðila, og geta deilt og drottn-
að í skjóli aðstöðu.
Annar höfuðgalli íslenzkrar samvinnuhreyfingar er sá, að varla er
hægt að tala um algjört pólitískt hlutleysi af hennar hálfu. Hún
vakti ekki fyrir frumherjunum, sú pólitíska misnotkun hreyfingar-
innar, sem var einkenni á íslenzkri stjórnmálabaráttu frá kreppu
fram að viðreisn, en þá var kaupfélagavaldið óspart notað í valda-
baráttu Framsóknar, og því miður eimir enn eftir af slíku. Þriðji
gallinn eru skattaleg hlunnindi, sem að vísu eru mun minni nú en
áður var, en samkeppni verður að vera á jafnstöðugrundvelli, ef ná á
tilgangi sínum.
Islenzk verzlun hefur tekið miklum breytingum hin síðari árin,
ekki sízt með tilkomu stórmarkaða. Dæmigert er þegar einn slíkur
haslaði sér völl á Akureyri, við hlið eins stærsta og bezt rekna
kaupfélagsins, þá töldu almennir neytendur hag sínum mun betur
borgið eftir en áður. Þar sannaði samkeppnin gildi sitt enn einu
sinni. Hitt er svo annað mál að vonandi heldur „kaupmaðurinn á
horninu" velli. Þjónusta hans hefur margar jákvæðar hliðar fyrir
næsta umhverfi, er m.a. mun persónulegri, en persónulegt traust í
viðskiptum er gjarnan forsenda gagnkvæms hagnaðar.
Á aldarafmæli íslenzkrar samvinnuhreyfingar er skylt að horfa
fram á veg, ekki síður en um öxl. Morgunblaðið, sem er málsvari
athafnafrelsis, lætur í ljósi þá von, að eðlileg og heilbrigð samkeppni
einkaverzlunar og samvinnuverzlunar á jafnstöðugrundvelli-eigi eft-
ir að færa íslenzkum almenningi beztu hugsanleg viðskiptakjör.
P^nnfremur, að ný hlutafélagalöggjöf og boðuð ný samvinnulöggjöf
opni frekar en nú er leiðir til hliðstæðrar uppbyggingar í íslenzkum
þjóðarbúskap og hér varð á fyrstu tugum aldarinnar. Leiðin til
bættra lífskjara liggur um hagstæð rekstrarskilyrði atvinnu-
veganna, vöxt þeirra, tæknivæðingu og verðmætasköpun. í því
markmiði geta einkaframtak og samvinnuframtak tekið höndum
saman.
„Forsetinn
stal senunni í
skautbúningi“
l.ondon, 19. febrúar. Frá 11íIdi llelgu SigurðardóUur fréttaritara Mbl.
FJÖLMIÐLAR hér í borg hafa gert heimsókn forseta
íslands góð skil, sérstaklega ef tekið er mið af því að í
Bretlandi er yfirleitt afar lítið um fréttaflutning frá Norð-
urlöndum.
„Forseti íslands stal senunni,“
sagði í fyrirsögn Daily Mail, sem
birti í morgun stóra mynd af Vig-
dísi þar sem hún heilsar yfirborg-
arstjóra Lundúnaborgar, klædd ís-
lenska skautbúningnum. Forsetinn
sat í gær 400 manna veislu í Mans-
ion House, sem er nokkurs konar
aðalráðhús Lundúnaborgar. Er
hún hafði flutt ræðu sína stóðu
gestir upp og hylltu hana með
lófataki, en slíkt er sjaldgæft í
opinberum veislum hér.
Hinum opinbera þætti heim-
sóknarinnar lauk í dag með ferð til
háskólaborgarinnar Oxford. Þar
skoðuðu forseti og hið íslenska
föruneyti hennar tvö sjúkrahús;
John Radcliffe Maternity Hospit-
al, en þar eru börn sem hafa fæðst
allt að þremur mánuðum fyrir
tímann, og Orthopaedic Engineer-
ing Centre. Síðan var haldið í
Green College og snæddur hádeg-
isverður með yfirmönnum háskól-
ans, borgarstjóra Oxford, lækna-
stúdentum og fleirum.
í kvöld eru íslensku sendiherra-
hjónin í London gestgjafar í mót-
töku á Churchill-hóteli, sem þeir
aðilar sem hvað mest viðskipti
eiga við England, Flugleiðir, SÍS
og fleiri, standa að. Þar verður
Vigdís viðstödd. Sendiherra mun
flytja ávarp, kynntar verða ís-
lenskar afurðir og sýningarfólk að
heiman sýnir íslenskan fatnað.
Laugardagskvöldið situr forset-
inn þorrablót Islendingafélagsins í
London og heldur síðan heim á
sunnudag.
Forsetinn í heimsókn á John Radcliffe M
Tilboð opnuð í vinnuskála Landsvirkjunar á Þjórsársvæðinu:
Viðrædur hafnar við
Akur hf. á Akranesi
sem átti lægsta tilboð í alla verkþættina fjóra
OPNIIÐ hafa verið tilboð hjá l.ands-
virkjun í hönnun, framleiðslu og afhend-
ingu á vinnuskálum fyrir um 60 manns,
sem starfa munu í sumar við vatnaveitu-
framkvæmdir l.andsvirkjunar á Þjórs-
ársvæðinu. Kostnaðaráætlun Landsvirkj-
unar vegna verkþáttanna fjögurra, 6
mötuneytiseininga, 20 tveggja manna
svefnskála, 10 tveggja manna svefn-
skálaeininga og loks hreinlætisskála, var
2.844.086 krónur, og bárust alls sjö til-
boð í hina ýmsu verkþætti.
Kostnaðaráætlun Landsvirkjunar
vegna fyrsta verkþáttar hljóðaði upp á
386.160 krónur, en í hann bárust sex
tilboð. Lægsta tilboðið var frá Akri hf.
á Akranesi og hljóðaði upp á 393.049
krónur, en hæsta tilboðið kom frá Úti-
hurðum í Hafnarfirði og hljóðaði upp
á 1.013.000 krónur. Aðrir, sem buðu í
fyrsta verkþátt, voru Einingahús SG á
Selfossi, ístak hf. í Reykjavík, Ás hf. á
Hvolsvelli og H. Guðmundsson í
Garðabæ.
Kostnaðaráætlun Landsvirkjunar
vegna annars verkþáttar hljóðaði upp
á 1.406.540 krónur og bárust sex tilboð
í hann. Lægsta tilboðið átti Akur hf.
frá Akranesi eins og í fyrsta verkþátt
og hljóðaði tilboðið upp á 1.268.428
krónur. Hæsta tilboðið kom frá H.
Guðmundssyni í Garðabæ og hljóðaði
upp á 3.025.000 krónur. Aðrir, sem
buðu í verkið voru þeir sömu og buðu í
fyrsta verkþátt.
Kostnaðaráætlun Landsvirkjunar
vegna þriðja verkþáttar hljóðaði upp á
893.890 krónur, en í þann verkþátt
bárust alls fimm tilboð. Lægsta tilboð-
ið var frá Akri hf. á Akranesi eins og í
fyrri tilfellunum og hljóðaði það upp á
800.052 krónur. Hæsta tilboðið kom
frá H. Guðmundssyni í Garðabæ og
hljóðaði upp á 1.320.000 krónur. Aðrir,
sem buðu í þriðja verkþátt voru Sam-
tak hf. á Selfossi, Istak hf. í Reykjavík
og Ás hf. á Hvolsvelli.
Kostnaðaráætlun Landsvirkjunar
vegna fjórða verkþáttar hljóðaði upp á
157.496 krónur og bárust í þann verk-
þátt fimm tilboð. Lægsta tilboðið átti
Akur hf. frá Akranesi eins og í öllum
fyrri.tilfellunum og hljóðaði það upp á
122.385 krónur. Hæsta tilboðið átti H.
Guðmundsson í Garðabæ og hljóðaði
það upp á 196.000 krónur.
í frétt frá Landsvirkjun segir, að
fyrirtækið hafi lokið athugun og sam-
anburði tilboða og tekið upp viðræður
við lægstbjóðanda, Akur hf., Akranesi,
um töku tilboðs hans á grundvelli út-
boðsgagna.
Tilboð opnuð í Sultartangastíflu:
Aðeins tveir aðilar buðu
í alla verkþættina þrjá
Landsvirkjun hyggst kanna tilboðin nánar áður en ákvörðun verður tekin
ALLS buðu 9 fvrirta ki í hina ýmsu verk-
þætti fyrirhugaðrar Sultartangastíflu,
sem er jarðstífla með steinsteyptu loku-
virki, en tilboð í verkið voru opnuð hjá
l^ndsvirkjun í gærdag. KostnaðaráætJ-
un ráðunauta fyrir verkhlutana þrjá
hljóðaði upp á 167.855.590 krónur, en
það er stífla sunnan Tungnaár, stífla
norðan Tungnaár og loks lokuvirki.
Kostnaðaráætlun ráðunauta fyrir
fyrsta verkhluta hljóðaði upp á
51.760.360 krónur, en þau tilboð sem
bárust hljóðuðu upp á á bilinu
32.775.750 krónur til 60.125.300 krónur.
Lægsta tilboðið kom frá Suðurverki
sf., en það hæsta kom frá Fossvirki sf.
Kostnaðaráætlun ráðunauta vegna
annars verkhluta hljóðaði upp á
94.825.681 krónu, en tvö tilboð bárust,
annars vegar frá Hagvirki hf. upp á
86.730.000 krónur, og hins vegar frá
Fossvirki sf. upp á 133.913.700 krónur.
Kostnaðaráætlun ráðunauta vegna
þriðja verkhluta hljóðaði upp á
21.269.549 krónur, en alls bárust sex
tilboð í þann þátt framkvæmdanna.
Lægsta tilboðið kom frá Vörðufelli hf.
og Sveinbirni Runólfssyni sf. upp á
23.406.300 krónur, en hæsta tilboðið
kom frá Fjarðarverki hf. upp á
46.000.000 króna.
Önnur fyrirtæki, sem buðu í hina
ýmsu verkþætti, voru Smiður hf., sem
bauð einvörðungu í verkhluta þrjú,
Armannsfell hf. og B.M. Vallá, sem
einungis buðu í verkhluta þrjú, og Völ-
ur hf. og Ræktunarsamband Flóa og
Skeiða, sem einungis buðu í verkhluta
eitt.
Það voru því aðeins tvö fyrirtæki,
sem buðu í alla verkþættina þrjá,
Fossvirki sf. og Hagvirki hf. Önnur
buðu einvörðungu í einn verkhluta.
í frétt frá Landsvirkjun segir, að
tilboðin hafi ýmist komið í einn eða
fleiri verkþætti og sum með fyrirvör-
um. Tilboðin verða könnuð nánar með
tilliti til útboðsgagna og borin saman
endanlega. Að því loknu mun stjórn
Landsvirkjunar taka afstöðu til
þeirra, segir ennfremur í frétt frá
Landsvirkjun.