Morgunblaðið - 20.02.1982, Page 20

í dag er aldarafmæli elzta kaupfélags
landsins, Kaupfélags Þingeyinga. í þessari
grein er ætlunin aö gera nokkra grein fyrir
sögu þess, þróun og stööu í dag. Sagan er
margþætt og merkilegri en svo aö henni
veröi gerö nokkur viöhlítandi skil í blaða-
grein og því hefur veriö tekinn sá kosturinn
aö stikla fremur á stóru hvaö hana varöar, en
reyna aö varpa fremur Ijósi á starfsemi KÞ í
dag. í því tilefni brá blaðamaöur Morgun-
blaösins sér til Húsavíkur, aöalstööva félags-
ins og ræddi þar viö forvígismenn stofnunar-
innar og ýmsa sem hönd hafa lagt á plóginn,
og/ eöa hafa starfaö hjá KÞ og veriö félagar
í því.
Kaupfélag Þingeyinga var
stofnaö aö Þverá í Lax-
árdal í Suður-Þingeyj-
arsýslu 20. febrúar
1882, en undirbúnings-
fundur aö stofnun félagsins haföi
veriö haldinn aö Grenjaöarstaö 26.
september 1881. Aödragandi aö
stofnun félagsins var starf verslun-
arfélaga í sýslunni, er nefnd hafa
veriö verökröfufélög, allt frá 1844,
og siöan nokkur pöntunarstarfsemi
í einstökum sveitum, svo sem
Reykjadal og Mývatnssveit. Frum-
hvöt aö stofnun KÞ var sameining
þessarar pöntunarstarfsemi í eitt
héraösfélag. Helsti aflgjafi til stofn-
unarinnar var þó framtak Jakobs
Hálfdánarsonar og Benedikts
Jónssonar á Auönum til sauöasölu
bænda í sameiningu haustiö 1881,
er tókst mjög vel.
Frumkvööull og aöalforgöngu-
maöur aö stofnun Kaupfélags Þing-
eyinga var Jakob Hálfdánarson,
bóndi á Grímsstöðum við Mývatn,
og hann varö einnig fyrsti kaup-
stjóri félagsins og síöar kaupfélags-
stjóri. I fyrstu stjórn félagsins áttu
sæti, auk Jakobs, Jón Sigurösson,
alþingismaöur á Gautlöndum, for-
maður, og séra Benedikt Krist-
jánsson í Múla, en Benedikt Jóns-
son frá Auðnum annar mesti hvata-
maður að stofnun félagsins, kom í
stjórn þess áriö eftir, er fest var í
lög félagsins aö kaupstjóri skyldi
ekki eiga sæti í stjórninni. Þessi fé-
algsstjórn veitti félaginu forstööu
óbreytt fram að andláti Jóns á
Gautlöndum 1889, en þá varö Pétur
Jónsson á Gautlöndum, síöar al-
þingismaöur og ráöherra, formaöur
félagsins og kaupfélagsstjóri, eftir
aö störfin voru sameinuö aö nýju, til
1919.
Fyrstu markmiö Kaupfélags
Þingeyinga voru þessi, eins og þau
eru skilgreind í fyrstu lögum félags-
ins 1881:
„Aöaltilgangur félagsins er aö ná
svo góðum kaupum á útlendum
varningi, sem auðiö er, og gjöra út-
vegur hans sem auöveldastar og
kostnaöarminnstar hverjum ein-
stökum félagsmanni. Ennfremur aö
fá til vegar komiö meiri vöruvöndun
og aö afnema sem mest skulda-
verslun".
Frá fyrstu tíö félagsins var sann-
viröis- eöa kostnaöarregla megin-
boðorö viö verölagningu vara,
hvort sem var innflutningur eöa út-
flutningur, en félagsmenn keyptu
„hlutabréf", hvert 10 krónur að
upphæö, til öflunar húsa og áhalda.
Þessi „hlutabréf" báru þó engan
arð eöa vextl, voru óafturkræf og
því í raun aöeins þátttökugjald í fé-
laginu. Eign fleiri en eins „hluta-
bréfs“ veitti ekki aukinn atkvæöis-
rétt, sem var alveg persónubund-
inn. Þetta ráö til öflunar húsa og
áhalda var til þess aö ekki þyrfti aö
blanda þeim kostnaöi í sannviröis-
regluna.
Kaupfélag Þingeyinga hóf út-
flutning lifandi sauðfjár á eigin
ábyrgð áriö 1885. Árið 1886 varö
mikiö veröfall á sauöum í Bretlandi
svo aö félagiö varð mjög skuldugt
SJÁ NÆSTU SÍÐU
MATTUR HINNA MORGU
Uppskipun
á Húsavík
um aldamótin
síöustu
Texti HG
Nýjar myndir
Emilía Björg