Morgunblaðið - 20.02.1982, Síða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1982
Kauptélag Þingeyinga 100 ára
Alltaf hafður sem einskonar
hirðfffl á kaupfélagsfundunum
„Þaö má heita ófœrt enn
inn til fjalla og dala.
Sitjiö kyrrir sveitamenn
Sigurður er að tala.“
Hagyröingurinn Egill Jón-
asson á Húsavík er löngu þjóö-
kunnur fyrir skáldskap sinn, enda
hefur hann sett saman nær
óteljandi fjölda tækifæris-
vísna um æfina eins og þessa
hér á undan. Hana setti Egill
saman í lok kaupfélagsfundar
eitt sinn er tíö var slæm og
færð erfið. Bændum lá því á aö
komast heim og var kominn í þá
kurr er síöasti ræðumaöur, Sig-
urður á Arnarvatni, var aö tala
og fékk hann ekki hljóö fyrr en
vísunni var varpaö fram. Blaða-
maöur Mbl. ræddi viö Egil um
kveðskapinn:
„Ég var alltaf haföur sem eins
konar hiröfífl á kaupfélagsfundun-
um og þess nánast krafizt af mér aö
ég kæmi meö vísur og væri fyndinn
eftir pöntunum. Þaö var oft ótrúlegt
til hvers fólk ætlaöist af mér, þaö
kom kannski til mín og heimtaöi
bæöi erfiljóö og gamanvísur á sama
tíma og gjarnan fyrirvaralaust. Ann-
ars lá þetta miklu léttara fyrir mér
áöur, en nú er ég farinn aö eldast,
orðinn rúmlega áttræöur og fariö
aö veröa stiröara um stef. Þess
vegna þýðir lítiö fyrir þig að fá vísu
hjá mér, nema eitthvaö gamalt. Ég
get sagt þér eitt dæmi um það hve
mikils fólk ætlaöist til af mér. Einu
sinni kom ég til kunningjafólks míns
i Reykjavík skömmu fyrir hádegi. Ég
var varla kominn inn úr dyrunum
fyrr en mér var sagt að góö vinkona
þeirra hjónanna væri látin og þaö
ætti aö jaröa hana klukkan 2. Því
yröi ég aö gjöra svo vel aö koma
með gott erfiljóð um hana. Meö þaö
var ég lokaður inni í stofu meö
whisky-fleyg, penna og pappír. Ég
vissi ekki einu sinni hvaö konan hét,
hvaö þá nokkuö meira, svo ég sá
engin ráð önnur en að drekka
helminginn úr fleygnum. Þaö hreif,
ég fann aöeins á mér og og eftir
klukkutíma voru vtsurnar orönar 3
eöa 4. Þá lauk ég úr fleygnum og
bankaöi á dyrnar og var hleypt út
og gefiö að borða. Vísurnar voru
síöan fluttar viö jaröarförina og allir
voru ánægöir, en hvernig ég hitti á
þetta veit ég ekki,“ sagöi Egill.
„Nú, ef viö vindum okkur síðan í
kaupfélagsfundina, þaö var þaö
sem þú vildir, var þaö ekki? Þá man
ég enn talsvert af vísum frá þeim.
Eitt sinn er ég var fulltrúi geröi kjör-
bréfanefndin einhver mistök þannig
aö ég datt út úr fulltrúatalinu og var
því ekki talinn upp með réttkjörnum
fulltrúum. Ég ætlaöi aö þegja yfir
þessu og datt í hug aö ganga af
Hagyrðingurinn
Egill Jónasson
II
fundi, en sessunautur minn stóö þá
upp og spuröi hvernig stæöi á
þessu. Þá var Pétur Jónsson í
Reykjahlíö fyrsti maöur í kjörbréfa-
nefnd og baö hann um dálítinn
frest, en baöst síðan innilega afsök-
unar á þessum mistökum, nokkuð
sem hann var ekki vanur. Þá var
þess auövitaö krafizt af mér aö ég
kæmi meö vísu, nú hún varö til og
var svona:
Fulltrúa ég féll úr letri
fráleitt þó mig hrekki grunar,
en þaö er faríö aö þrengja aö Pétri,
þegar hann biður afsökunar.
Þegar deildir kaupfélagsins voru
sameinaöar uröu um þaö nokkuö
haröar deilur. Pétur í Reykjahlíö var
fylgjandi sameiningunni, en Ketill á
Fjalli andvígur. Ketill var á móti
breytingum og sagöist ætíö mæta
til dyra í sínum gömlu ígangsklæö-
um. Þá kom þessi vísa:
Pétur æöi tízkutrúr
trylltur í ræöum brýnum,
en Ketil klæöir enginn úr
ígangsklæöum sínum.
Einu sinni var aöalfundur KÞ
haldinn í Mývatnssveit. Ég var þá
ekki fulltrúi, en boðinn til skemmt-
unarinnar á eftir. Þá fór Pétur meö
okkur upp á Námafjall og stóö í
miöjum hópnum og benti á fjallasýn
í allar áttir. Ég var fremur seinn upp
á fjalliö og þar sem þaö er ekki
víöáttumikiö aö ofan hrökklaöist ég
niöur aftur. Þá kom þessi:
Náttúran er langa löng
leiöin fegri og betri,
en hún er aö veröe hetdur þröng
um heröarnar é Pétri.
Einu sinni vorum við Pétur, Jón á
Yzta-felli og ég kosnir í skemmti-
nefnd, en það fyrsta sem gert var á
eftir þessu kjöri var aö ákveöiö var
aö bjóöa konum félagsmanna í
orlofsferö og var Páll heitinn á
Grænavatni kosinn fararstjóri, en
mér fannst þaö heldur tilheyra
okkur þremur í skemmtinefndinni:
TekiA á móti vörum viö Jaöar og Söludeildina um 1930.
Benedikt Jónsson, Jakob Hálfdánarson og Pétur Jónsson. Myndin tekin
um 1896.
og munaöi minnstu aö þaö riöaöi til
falls, þar sem þaö haföi engan fjár-
hagslegan bakhjarl. Jón á Gaut-
löndum vann þá hiö mesta þrekvirki
viö björgun félagsins en naut einnig
hjálpar Jóns Vídalín, erindreka þess
erlendis, til þess, svo og Lois Zölln-
ers, nýfengins umboösmanns þess
í Bretlandi, Landsbankans, sem þá
var nýstofnaöur, og einstakrar
samstööu félagsmanna.
Frá árinu 1886 starfaöi Kaupfé-
lag Þingeyinga sem hreint sam-
vinnufélag í öllum megingreinum
meö fullri og ótakmarkaöri sam-
ábyrgö inn á viö og út á viö, til
viöbótar sannviröisreglu og sam-
vinnumeöferðar fjármagns sem gilt
höfðu frá öndveröu. Félagiö starf-
aði í sjálfstæöum deildum er höföu
aö mestu sjálfstæöan fjárhag,
ábyrgö og reikningsfærslu, en full-
trúaráö deildanna og félagsins fór
meö æöstu stjórn þess. Ótak-
mörkuö samábyrgö deildanna og
innan þeirra, ásamt pöntunarskipu-
lagi, gilti i félaginu allt til 1932, er
búöarsala og pöntun voru samein-
aðar, samábyrgöin takmörkuö og
allt reikningshald flutt úr deildum í
aöalskrifstofur félagsins á Húsavík.
Söludeild meö Rochdale-viö-
skiptahætti var stofnsett 1890 og
starfaöi samhliöa pöntunardeildinni
til 1932, er hún var lögö niöur.
Fyrsta verslunarhús félagsins —
Jaöar — var byggt 1883 í félagi viö
Jakob Hálfdánarson. Söludeildar-
húsiö var byggt áfast viö Jaðar
1902, en pakkhús litlu sunnar 1886.
Gömlu húsin, a.m.k. Söludeild og
Jaöar, verða varöveitt og gert viö
þau í fyrri mynd og þeim fengiö
hlutverk í rekstri félagsins. Þau eru
enn allstæðileg aö viðum. Félagið
byggöi nýtt aöalverslunarhús spöl-
korn austan gömlu húsanna á sjötta
áratugnum og síöan margvísleg hús
önnur, svo sem byggingarvöru-
deild, kornvöru- og fóöurdeild.
Fyrsta sláturhús sitt byggöi félagiö
1907, en um 1930 annaö stærra,
ásamt frystihúsi þar sem bæöi var
fryst kjöt og sjávarafli. Nýtt og mjög
fullkomiö sláturhús og frystihús var
byggt sunnan Húsavíkur um 1970.
Þar er búnaöur allur mjög fullkom-
inn og er slátraö þar árlega 45—50
þúsund fjár.
Félagiö hefur nú verslunarútibú á
þremur stööum í héraöinu utan
Húsavíkur — viö Laxárvirkjun, f
Reykjahlíö viö Mývatn og viö Laug-
ar í Reykjadal. Á Húsavík hefur fé-
lagið stórt útibú í suöurbænum og
rekur sex verzlunardeildir.
Mjólkursamlag KÞ var stofnaö
1947. Mjólkurbústjóri er Haraldur
Gíslason og hefur hann veitt búinu
forstööu frá öndveröu. Byggö hafa
veriö allmikil samlagshús og þar fer
fram alhliöa mjólkurvinnsla, en
Um tíma haföi KÞ útibú f Flatey og þetta húa lét félagiö reisa þar 1930.
Ófeigur, fyrsta
félagsblað KÞ:
„Neyöin kenn-
ir naktri konu
aö spinna“
BLAD Kaupfélags Þingsyinga, Ófsig-
ur, hóf göngu tína 1890. Var blaöinu
dreíft handakrifuöu til félagamanna
fram til értina 1931. Útgéfa blaöaina
var ekki fastbundin ákveónum tíma
og var mitjöfn aö vöxtum. Fyratu rit-
atjórn blaðaína akipuðu Árni Jóna-
aon, prófaatur é Skútustöðum, Pétur
Jónaaon, Gautlöndum, og Benedikt
Jónaaon é Auðnum.
Á forsiöu fyrsta tölublaösins, sem
hér birtist, segir svo:
„Neyóin kennir naktri konu aö
spinna". Neyóin kennir mörgum fleiri
að spinna, þótt þaó séu ekki margir
sem spinna silki. Hún hefir kent
mönnum margt af því sem gott er og
gagnlegt í heiminum. Margir hug-
vitsmenn og máttarviöir framfaranna
hafa út úr neyöinni spunniö öfl náttúr-
unnar, í fullnægingu mannþarfanna.
En neyöin hefir lika kent mönnum
fleira en aó spinna sinn þáttinn hver.
Hún hefir kent mönnum aó leggja
þættina saman, sameina kraftana,
sameina eftirlanganir og hugsjónir
manna, aó vekja upp sofin öfl, og
hrinda þeim á staö; hrinda þeim ...
samlagió hefur fengiö sérstaka viö-
urkenningu fyrir ostagerö og
brautryöjandastarf í þeim efnum.
Kjötiönaöur er einnig allmikill á
vegum félagsins.
Fyrr á árum haföi félagiö tals-
veröa fiskvinnslu og útgerö og ann-
aðist síldarsöltun. Á siöasta aldar-
fjóröungi hefur þaö átt veigamikinn
þátt i stofnun og starfi Fiskiöju-
samlags Húsavíkur, sem stofnaö
var meö þátttöku sjómanna og
samtaka þeirra og annast nú nær
alla fiskvinnslu á Húsavík. KÞ á nú
um helming hlutafjár í samlaginu.
Félagiö hefur einnig á síóustu árum
stutt mjög aö atvinnuaukningu í
héraðinu meö stofnfjárframlögum í
sjálfstæö atvnnufyrirtæki önnur til
lands og sjávar. Félagiö annast
olíudreifingu fyrir Olíufélagiö hf. á
stóru svæöi austan Húsavíkur og
rekur stóra olíusölustöö. Margvis-
leg þjónusta önnur er ótalin.
Félagssvæði KÞ var í öndveröu
byggöirnar milli Ljósavatnsskarös
og Jökulsár á Fjöllum, en náöi á
stuttu skeiði inn í Eyjafjörö og aust-
ur á Hólsfjöll og í Öxarfjörö, en er
nú Suöur-Þingeyjarsýsla inn aö
Ljósavatnsskaröi. Félagiö átti meg-
inþátt í stofnun Sambandskaupfé-
lags Þingeyinga sem varð Samband
íslenskra samvinnufélaga.
Formenn félagsins hafa veriö:
Jón Sigurðsson á Gautlöndum
1882—1889, Pétur Jónsson á
Gautlöndum 1890—1919, Siguröur
S. Bjarklind 1919—1932, Sigurður
Jónsson á Arnarvatni 1932—1937,
Björn Sigtryggsson á Brún
1937—1948, Karl Kristjánsson
1948—1971, Úlfur Indriöason Héö-
inshöföa 1971 —1975, og síöan nú-
verandi formaöur Teitur Björnsson
á Brún.
Kaupfélagsstjórar hafa veriö
þessir: Jakob Hálfdánarson
1882—1886, Jón Sigurðsson
Gautlöndum 1886—1889, Pétur
Jónsson Gautlöndum 1890—1918,
Siguröur S. Bjarklind 1919—1935,
Karl Kristjánsson 1935—1936, Þór-
hallur Sigtryggsson 1937—1953,
Finnur Kristjánsson 1953—1979.
Þá tók Hreiöar Karlsson núverandi
kaupfélagsstjóri vió starfinu. Fé-
lagsmenn í KÞ eru nú um 1820.
nænnn é Gautlöndum. Þar var aöalskrifatofa KÞ tré 18*® *•’