Morgunblaðið - 03.03.1982, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1982
Reykjavík er ofbyggð
Samt er miðbærinn eins og eyðimörk
Eftir Rafjnar
Þf'tröarson
Við heyrum daglega: Það vantar
íbúðir fyrir aldraða — það vantar
íbúðir fyrir fatlaða — það vantar
elliheimili — það vantar hjúkrun-
arheimili. Og umfram allt: Það
vantar einbýlishús fyrir brodd-
borgara — fyrir þá sem stjórna
bænum.
Það eru nýir herrar, nýir stjórn-
endur, og þá vantar einbýlishús á
góðum stöðum í bænum. Þeir geta
ekki verið þekktir fyrir að búa í
minni húsum eða á verri stöðum
en Geir Hallgrímsson eða Albert
Guðmundsson.
Nú eru vinstriflokkarnir í
meirihluta, og þá verða foringjar
þeirra að búa eins vel, eða betur,
en minnihluta foringjarnir. Það
leiðir af sjálfu sér. Af hverju
skyldu þeir annars vera að sækj-
ast eftir völdum?
Það eru nálægt 50 fm af íbúð-
arhúsnæði á hvert mannsbarn í
Reykjavík (það samsvarar ca. 250
fm fyrir hverja 5—6 manna fjöl-
skyldu) — og samt er fjöldinn all-
ur af húsnæðislausu fólki í bæn-
um.
I»að er eitthvað rotið
í Reykjavíkurborg
í Reykjavik er mikið af ónotuðu
húsnæði — húsnæði sem haldið er
auðu vegna brasksjónarmiða.
Fjöldi aldraðs fólks og einhleyp-
inga býr í óþægilega stóru hús-
næði vegna skorts á litlum, þægi-
legum íbúðum miðsvæðis í bæn-
um. Margt af þessu fólki kysi
heldur að búa í þægilegum og
vönduðum „þjónustuíbúðum" í
miðbænum og losna þannig við
heimilishjálparvandamálið og
einkabílaskostnað og vera frjálst
að fara að heiman í ferðalög án
þess að hafa áhyggjur af heimil-
inu. Ef slíkt miðbæjarhúsnæði
væri á boðstólum myndu mrgar
stjóríbúðir og einbýlishús losna,
til afnota fyrir barnafjölskyldur
og aðra sem óska eftir að búa í
stórum íbúðum eða einbýlishús-
um.
Undanfarið hefur Borgarskipu-
lag Reykjavíkur eytt miklu af
tíma sínum í að skipuleggja svæði
ofan bæjar enda þótt vitað sé að
ekki er vöntun nýrra gatna, nýrra
byggingarsvæða fyrr en íbúafjöldi
Reykjavíkur hefur aukist um
20—50% frá því sem nú er. Örugg-
lega mætti auka nýtingu margra
gatna innanbæjar um 10—100%.
Sá tími Borgarskipulagsins sem
ekki hefur farið í þetta kosninga-
áróðursskipulag — þetta „auglýs-
ingaskipulag" — hefur að því er
mér skilst verið notaður að mestu
„Ég hef heyrt að ca.
1500 manns hafi sótt
um að koma til greina
við úthlutun einbýlis-
húsalóða sem nú hafa
verið auglýstar til út-
hlutunar. Það væri gam-
an að sjá í blöðum, hve
margir af þeim sem fá
þessar lóðir eru nú hús-
næðislausir og hve
margir þeirra búa í
heilsuspillandi íbúð-
um.“
til að „hugsa um“ að þefta byggð-
ina á vissum svæðum innanbæjar,
þ.e. í að reyna að finna fallegar
lóðir á þægilegum stöðum fyrir
einbýlishús. Hefur mönnum jafn-
vel hugkvæmst að eyðileggja
framtíðar stækkunarmöguleika
íþróttasvæðisins í Laugardal um-
fram þegar gerðar áætlanir, allt
til þess að nokkrir broddborgarar
og hátekjumenn geti fengið lóðir
sem þeir eru ánægðir með. Líklega
í sama tilgangi hafa menn viljað
koma í veg fyrir eðlilega nýtingu
Grjótaþorpssvæðisins. Það hefur
líklega af þessum ástæðum ekki
unnist tími til að ganga frá „bygg-
ingarforsögu" fyrir byggingu smá-
íbúða miðsvæðis, þjónustuíbúða
fyrir einhleypinga og aldraða.
Þessvegna hefur líklega ekkert
verið gert til að ýta undir og að-
stoða menn við að auka nýtingu
lóða og skapa fleiri íbúðir við
gamlar götur innanbæjar.
Ég hef heyrt að ca. 1500 manns
hafi sótt um að koma til greina við
úthlutun einbýlishúsalóða sem nú
hafa verið auglýstar til úthlutun-
ar. Það væri gaman að sjá í blöð-
um, hve margir af þeim sem fá
þessar lóðir eru nú húsnæðislausir
og hve margir þeirra búa í heilsu-
spillandi íbúðum.
Ekki er ólíklegt að hvert ein-
stakt umræddra húsa muni kom-
ast upp í ca. 1,5—2,5 milljónir
nýkróna og jafnvel meira með
gatnagerðarkostnaði. Líklegt er að
meðalíbúafjöldi hvers einbýlis-
húss verði 4, þ.e. að meðalkostnað-
ur við að byggja yfir hvern þess-
ara íbúa verði ca. 500.000 nýkrón-
ur. Ef byggðar yrðu í staðinn smá-
íbúðir miðsvæðis, við þegar gerðar
gamlar götur, og stærð þessara
íbúða yrði ca. 30—90 m2, yrði
kostnaðurinn á hvern íbúa líklega
ca. 150.000—250.000 nýkrónur.
Auðvitað á ríkt fólk og valda-
menn að fá að byggja sér skraut-
hýsi, en mér finnst ástandið í hús-
næðismálum, í bili, vera þannig að
Það var nú á dögunum þegar
farið var að tala um 100 ára af-
mæli samvinnuhreyfingarinnar,
að ég fletti upp í 5. hefti Samvinn-
unnar ’81, til að lesa enn einu
sinni yfir grein sem þar er eftir
Svavar Jóhannsson, bankastjóra á
Patreksfirði, um samvinnustarf á
sunnanverðum Vestfjörðum, og
allt gott um það að segja að það sé
rifjað upp, því það er merkur þátt-
ur í byggðasögunni hér sem ann-
Þórður Jónsson.
Félagshyggja fyrir
áfalli en brotnaöi ekki
Greinarhöfundur telur að sam-
vinnuhreyfingin hafi hér átt við
mjög harða einstaklingshyggju-
menn að eiga yfirleitt. Ég er á
annarri skoðun, og tel ekkert
benda til þess. Ég tel að hér um
slóðir hafi verið og sé mjög mikið
félagshyggjufólk, sem flanar þó
ekki að öllu. Má vera af því, að
félagshyggja margra af því fólki
varð fyrir áfalli fyrir tæpum 58
árum, þegar „Pöntunarfélag
Rauðasandshrepps á Patreksfirði"
fór á hausinn, sem kallað var á
góðri íslensku, en stóð ekki upp
aftur. Skuldum þess var skipt á
milli skráðra félagsmanna og
þeim stefnt fyrir rétt í Reykjavík
af Jóhannesi Jóhannessyni, bæj-
arfógeta að beiðni Sigurðar Krist-
En þá var gott að geta leitað til
kaupmannanna á Geirseyri og
Vatneyri, en þeir tóku fólkinu vel
að vanda þótt skotsilfur skorti.
En félagshyggja fólksins hér í
Rauðasandshreppi var það mikil
og áhuginn fyrir því að ráða sjálft
sinni frjálsu verzlun að stutt var
um liðið þegar það sjálft fór aftur
að stofna félag um afurða- og
vörusölu, og nú tvö í staðinn fyrir
eitt, og stendur annað ennþá, Sf.
Örlygur. En í umræddri grein í
Samvinnunni segir að í undirbún-
ingi sé að taka þetta af okkur, og
það er víst rétt, en þó ekki búið.
Kaupf. Patreksfjarðar
byrjaöi ekki meö mjólk-
ursöluna
Þá finnst mér að greinarhöf-
Lítilsháttar leiðrétting
Eftir Þórð Jónsson,
Látrum
ars staðar. En ég er ekki öllu sam-
mála í nefndri grein, sumt fellur
mér ekki sem samvinnumanni, því
það tel ég mig vera, en ekki fram-
sóknarmann. Ég hef alltaf litið
svo á, að samvinnuhreyfingin eigi
að vera yfir pólitík hafin.
Omaklegur tónn
Mér finnst að greinarhöfundur
hefði getað lýst öllu sem hann
vildi lýsa um upphaf og þróun
samvinnuhreyfingarinnar á okkar
svæði, án þess að vega í leiðinni að
látnum heiðursmönnum, sem voru
um langt skeið brautryðjendur í
uppbyggingu og miklu atvinnulífi
á Patreksfirði, sem einnig kom til
góða nágrenni Patreksfjarðar. En
það eru þeir Pétur A. Ólafsson og
synir, Geirseyri, og Ólafur Jó-
hannesson og synir, Vatneyri, sem
greinarhöfundur flokkar sjálfsagt
undir það sem hann kallar harð-
snúna einstaklingshyggjumenn.
Látum það vera, en tónninn sem
hann sendir þessu ágæta fólki, og
felst í meintu svari eigendanna til
kúnnans í búðinni þegar hann bið-
ur um vandfengna vöru sem er þó
sögð til: „Jú, þetta er til, en aðeins
„Til dæmis varð faðir
minn að selja helming-
inn af sinni litlu en
verðmætu jörð, og
skólaganga mín var
endanlega tekin út af
dagskrá.“
fyrir fólkið". Og þetta meinta svar
ásamt eftirfarandi skýringu: Fólk-
ið var eigendur fyrirtækjanna á
Vatnseyri, venzlamenn þeirra og
yfirmenn á togurunum. Til þess að
gera tóninn í þessu meinta svari
áhrifaríkari á síðum blaðsins, er
það einnig sérprentað með stærra
letri, utan við aðallesmál síðunn-
ar, svo eftir sé tekið.
Svona skot að látnu fólki, sem
maður hefir lifað og starfað með,
finnst mér ekki viðeigandi af
sönnum samvinnumanni. Ég tel að
hvorki samvinnuhreyfingin í sinni
verzlun eða einkareksturskaup-
maðurinn teldu sér til framdrátt-
ar, að gefa kúnnanum slík svör.
Þess vegna tel ég að svarið hafi
aldrei komið fram af vörum þess-
ara ágætu manna, eða orðið til í
hugum þeirra, það er svo ólíkt
þeim.
inssonar f.h. Sambands íslenskra
samvinnufélaga.
Þetta var fátækt fólk en hrekk-
laust, sem vænti sér mikils af sínu
félagi, svo þetta kom yfir það sem
reiðarslag.
Stefnt var fyrir gestarétt
Reykjavíkur 69 manns, 66 úr
Rauðasandshreppi, þar af 4 kon-
um, tvær af þeim ekkjur, og þrem
mönnum úr Patreksfirði. Og hark-
an í þeirri innheimtu sem á eftir
kom var afgerandi. Þeir sem áttu
inni hjá félaginu töpuðu því í
mörgum tilfellum, en þeir sem
skulduðu urðu að borga sína verzl-
unarskuld, og svo allir saman
skuldir félagsins, því það ábyrgð-
ust einn fyrir alla og allir fyrir
einn, svo fjöldi heimila stóð uppi
með tvær hendur tómar, og
skuldabagga. Til dæmis, af því ég
er því kunnugur, varð faðir minn
að selja helminginn af sinni litlu
en verðmætu jörð, og skólaganga
mín var endanlega tekin útaf
dagskrá. Sagt var að sumir bænd-
ur hefðu tárfellt þegar verið var
að rýja þá.
Þetta mundi sjálfsagt ekki vera
látið gerast í samvinnuhreyfing-
unni í dag sem betur fer, og það
var óþarfi að mínu mati að láta
það gerast á þeim tíma sem það
gerðist.
undurgeri hlut Kf. Patreksfjarðar
aðeins of stóran í mjólkursölumál-
unum, því ætla má eftir greininni
að það hafi annast þau mál frá
upphafi þar til samlagið var Stofn-
að, en svo var ekki. Það var byrjað
að selja mjólk héðan úr sveitinni
1938, eða áður en Kf. Patreks-
fjarðar varð til, en samlagið var
stofnað eða tekið í notkun 1967,
eða 29 árum síðar en byrjað var að
selja mjólk héðan úr sveitinni til
Patreksfjarðar. En rétt er það, að
Kf. Patreksfjarðar sá um flutning
og sölu síðustu árin fyrir stofnun
samlagsins, og þökk sé því fyrir
það, en áður var þetta á vegum
bændanna sjálfra við mikla erfið-
leika.
En þegar kom til þess að stofna
samlag sem tæki yfir 4 hreppa
með aðsetri á Patreksfirði, þá
vildu bændurnir einróma hafa það
óháð kaupfélaginu, reynslan af
viðskiptunum við kaupfélagið var
ekki betri en það. Bændurnir vildu
eiga og ráða sínu samlagi sjálfir,
og það hafa þeir gert. Greinarhöf-
undur segir vafalaust, að samlagið
geti sparað mikinn kostnað við
reksturinn ef hann væri bókfærð-
ur frá skrifstofu kaupfélagsins.
Það má vera, en ég held ég trúi því
betur sem einn mjólkurfram-
leiðandinn, mikill samvinnumað-
ur, sagði á fjölmennum fundi þeg-
ar málið var rætt fyrir stofnun
samlagsins, hann sagði: Ef við
rekum samlagið frá kaupfélaginu,
þá greiðum við allan kostnaðinn
eftir sem áður, við höfum reynslu
af því, en við ráðum engu, en ráð-
um ef við rekum það sjálfstætt, og
getum þá sjálfum okkur um kennt
hvernig til tekst.
Að lokum
Við íbúar hér í Rauðasands-
hreppi fyrr og síðar höfðum í ára-
tugi mjög ánægjuleg viðskipti við
fyrirtækin á Geirseyri og Vatn-
eyri, svo og aðra kaupmenn á
Patreksfirði meðan þeirra naut
við, þrátt fyrir okkar samvinnufé-
lagsskap og -verzlun, sem ég tel að
hafi verið mjög til fyrirmyndar
um frjálslega viðskiptahætti mið-
að við aðstæður á þeim tíma og á
allt annan veg en ókunnugir gætu
látið sér detta í hug eftir lestur
umræddrar greinar í Samvinn-
unni og þeim viðskiptaanda, sem
vinur minn, Svavar Jóhannsson,
telur sig þar vera að gefa sýnis-
horn af, en ég kannast ekki við.
Óska svo samvinnuhreyfing-
unni, og þjóðinni allri til ham-
ingju með þessi merku samtök 100
ára.
Latrum 20.2 1982,
Þórður Jónsson.
fHngnn*
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTAR-
STÖÐINNI