Morgunblaðið - 14.03.1982, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1982
settist ég að í Kaupmannahöfn og
hafði ofanaf fyrir mér með skrift-
um. Ég seldi margar sögur í
dagblöð, vikublöð og tímarit — en
fyrstu árin fékk ég aldrei tíma af-
lögu til að skrifa bók. Næstu
þrettán árin bjó ég svo í Kaup-
mannahöfn og undi mér prýðilega.
Mér likaði alltaf vel við Dani. Ég
vann mér fljótlega nokkurt nafn
sem rithöfundur í Danmörku og
verk mín voru þýdd á sænsku og
þýsku. Það var Máttur jarðar.
Upplagið nýkomið úr prentun, lá á
forlaginu í Dresden, en eyðilagðist
í loftárásunum miklu á Þýskaland
í febrúar 1945.
Ég þekkti urmul af íslendingum
í Höfn á þessum árum. Meðal ann-
ars Gunnar Gunnarsson. Svo var
Guðmundur Kamban nágranni
minn. Þeir voru ólíkir menn.
Gunnar Gunnarsson alla tíð mjög
þjóðlegur og strax árið 1930 birtist
En ég er
sáttur samt!
Samtal við Jón Björnsson
rithöfund 75 ára
Jón Björnsson rithöfundur.
Hann býr í geysimikilli
blokk austur í bæ, þar sem
eru leiguíbúðir fyrir aldraða.
()g unir sér þar vel. A
sjöundu hæð með útsýni suð-
ur yfír land, vestur yfir haf.
Sjötíu og fimm ára — en þó
ekki gamall. Grannur meðal-
maður á vöxt og segist vera
hraustur eins og ungur mað-
ur. I>að liggur vel á honum;
hann púar vindla og fær sér í
nefið — og stundum neðan í
því. Anægður með tilveruna
og vinnur að nýrri skáldsögu
eftir 18 ára þögn.
Mbl. átti samtal við Jón
Björnsson á 75 ára af-
mæli hans hinn 12ta
mars sl. Hann segir:
Ég er fæddur að Holti í Síðu í
Vestur-Skaftafellssýslu. Foreldr-
ar mínir voru Marín Þórarinsdótt-
ir og Björn Runólfsson, bóndi og
hreppstjóri. Þau bjuggu ágætu búi
á þess tíma mælikvarða, en jörðin
var afskekkt. Þá voru engar
brýrnar og urðum við að sækja
alla vöru til Víkur í Mýrdal eða
suður að Skaftárósi þar sem vél-
bátur héraðsbúa kom reglulega.
Ég vann öll störf sem tilheyra í
sveit, en var aldrei gefinn fyrir
landhúnað. Ég vildi skrifa bækur.
Læs varð ég fimm vetra og las þá
allt sem ég komst yfir. Það var
mikil bókmenning á mínu heimili.
Fyrsta endurminning mín er
tengd Jóni Trausta. Ég var þriggja
ára gamall, þegar Guðmundur
Magnússon kom heim að Holti og
dvaldi hjá okkur í þrjár vikur.
Hann var að undirbúa sögu frá
Skaftáreldum og vildi kynna sér
staðhætti. Ég minnist þess, að
einn daginn var ég eitthvað að
óþekktast og hljóp þá útá hlað og
tók að hamast í þvottasnúrum
sem þar voru. Þá kom Jón Trausti
útúr bænum tautandi: Nú, hvað
nú, hvað er nú! Og gaf mér danska
silfurkrónu. Það tókst vinskapur
með Jóni Trausta og föður mínum
og skömmu fyrir andlát sitt ætlaði
skáldið víst að heimsækja okkur,
en komst ekki. Það var í Kötlu-
gosi. Landstjórnin sendi björgun-
arskipið Geir austur með aðföng,
því Mýrdalssandur var ófær. Jón
Trausti var þá um borð og langaði
að Síðu, að því er fólkið hans sagði
seinna — en það var ófært vegna
brims. Tunnum var þá kastað út-
byrðis og rak þær svo uppí sand-
inn. En Jón Trausti fór til Reykja-
víkur og dó nokkru síðar úr
spönsku veikinni á besta aldri.
Það mun vera til pennateikning af
Kötlugosi sem hann gerði í þessari
ferð, en ekki veit ég hvar hún er
niðurkomin nú.
Ég minnist manns úr æsku
minni, sem dó hjá okkur árið 1930.
Guðmundur hét hann og var Guð-
mundsson. Hann sótti sjóinn og
var fróðleiksmaður. í landlegum
skrifaði hann upp fornar sögur og
kvæði og lét eftir sig margar bæk-
ur handskrifaðar. Hann er einn
hinna síðustu, trúi ég, sem lögðu
það fyrir sig. Ég skrifaði eitt sinn
í Urvals-tímaritið þátt af Guð-
mundi. Öðrum Guðmundi Guð-
mundssyni man ég eftir. Guð-
mundur kíkir var sá kallaður.
Hann var síðasti flakkari á Suður-
landi. Flakkrútan hans var frá
Suðurnesjum og alla leið austur í
Fljótshverfi. Ég fylgdi honum oft
milli bæja, þegar ég var unglingur
og fannst hann afar fróður — en
það sagði fóikið, að hann hefði
aldrei nennt að vinna!
Maður byrjaði víst að
krota eitthvað ungur
eins og allir krakkar. En
fyrst birtist eftir inig saga á
prenti árið 1927. Það var í Lesbók
Morgunblaðsins. Ég var tvítugur
þá. Kirkjuferð heitir sagan og er í
aðra röndina sveitasaga. Ég
skammast mín nú hálfpartinn
fyrir hana, en ég get sýnt þér
hana.
Jón rís á fætur og nær í þriðja
árgang Lesbókar Mbl., innbund-
inn. Þar stendur á síðu 283:
„Höfundur sögu þessarar er
unglingspiltur austur í Holti á
Síðu. Hann hefir alið allan sinn
aldur á afskektu sveitaheimili og
engrar menntunar notið. Þar hef-
ur hann samið nokkrar smásögur,
m.a. þá sem hjer birtist. Þó að við-
vaningsbragur sjáist á sögu þess-
ari, er hún að ýmsu þess verð, að
koma fyrir almennings sjónir."
Æjá, segir Jón. Það er langt síð-
an þetta var.
Snemma gerði ég mér grein
fyrir því að ég yrði að leita mér
tilhlýðilegrar menntunar, ef ég
ætlaði að skrifa bækur. Þegar ég
var orðinn fullveðja fór ég á lýð-
háskóla þar sem heitir Voss í Nor-
egi. Ég var einn vetur á þessum
norska skóla og líkaði vel. Þar var
enginn rembingur með próf. Ég
kynntist nokkuð norskum bók-
menntum nokkuð og svo skrifaði
ég litillega. Það birtust meðal
annars sögur eftir mig í héraðs-
blaðinu í Vossevangen. Á skólan-
um var alfarið notuð nýnorska.
Skólastjórinn, Lars Eskeland,
þekktur maður á íslandi á sinni
tíð, var ákafur landsmálsmaður.
Ég var um það lauk bara orðinn
nokkuð sleipur í nýnorskunni, en
aldrei kunni ég nú fyllilega við
hana.
Ég var heima sumarið eftir, en
fór svo á lýðháskólann á Askov
um haustið. Þar las ég bókmenntir
og reyndi að ná dönskunni, því ég
var ákveðinn í að gerast höfundur
á danska tungu. Ég hef alltaf verið
ákaflega mikill íslendingur í mér,
en möguleikarnir voru takmark-
aðir hér heima. Litil útgáfa á þeim
árum og höfundar þurftu jafnvel
að gefa út bækur sínar sjálfir og
safna áskriftum. Á Askov var
margt merkismanna. Þar kynntist
ég m.a. einum afkastamesta
bókmenntafræðingi Norðurlanda,
Jörgen Bukhdal. Hann hélt þar
fyrirtaks fyrirlestra. Við skrifuð-
umst lengi á, við Jörgen Bukhdal
— en nú er kall orðinn blindur og
lagstur í kör. Hann barðist alla tíð
í fremstu fylkingu með íslending-
um í handritadeilunni. Og þeir
voru fleiri á Askov sem studdu ís-
lendinga ákaft í þeirri baráttu.
Einn af kennurunum var Jakob
Appel sem í tvígang var mennta-
málaráðherra Dana. Skólastjór-
inn, J.Th. Arnfred, var einn þeirra
sem færðu okkur á endanum
handritin heim. Ég hitti hann ein-
mitt þá, kallinn. Landi okkar,
Bjarni Gíslason, tók einnig fljótt
við sér í handritamá|inu og skrif-
aði fjölda greina og flutti ótal
fyrirlestra í þeirri baráttu eins og
við vitum.
g var tvo vetur á Askov.
Sumarið á milli flæktist ég
svolítið og brá mér meðal
annars til Þýskalands. En svo
eftir hann grein þar sem hann
krafðist þess að Flateyjarbók yrði
afhent íslendingum. Kamban var
á hinn bóginn alþjóðlegur í anda.
Það var líflegt félagslíf með ís-
lendingum í Höfn á þessum árum
og mjög náið í seinni heimsstyrj-
öldinni. Þó það væri beljandi stríð
útum allar jarðir, þá sluppu Danir
vel frá þeim ósköpum og við Is-
lendingarnir höfðum það flestir
huggulegt.
En þú komst heim?
Já, ég hafði ekki séð ísland í 15
ár. Svo vildi ég koma bókum mín-
um yfir á íslensku. Þar að auki
langaði konuna mína mjög heim.
Við höfðum gifst árið 1932, ég og
Guðbjörg Sigurðardóttir. Én við
vorum alls ekki ákveðin í að setj-
ast að heima. Við héldum íbúðinni
okkar í Kaupmannahöfn eins lengi
og við máttum. En eftir að við vor-
um einu sinni komin til íslands
fórum við hvergi aftur. Ég tók til
við að þýða bækur mínar á ís-
lensku. Ég hafði skrifað þrjár
skáldsögur á dönsku, sem heita:
Máttur jarðar, Heiður ættarinnar
og Jón Gerreksson. Þá hafði ég
skrifað fjórar unglingabækur og
voru m.a. teknir kaflar úr einni
þeirra, Leyndardómi fjallanna, í