Morgunblaðið - 28.03.1982, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MARZ 1982
25
Helgi Hálfdanarson:
Skrifa
skrifa skrifa
Oft má heyra sáran kvartað
undan því böli, sem sagt er fylgi-
fiskur nútíma þjóðfélags og
nefnt er skriffinnska. Enginn
heyrist mæla henni bót. Þó er
það ef til vill angi þeirrar plágu,
sem hleypt hefur slíkum galsa í
sögnina að skrifa, að hún virðist
ekki kunna sér læti. Hún ræðst á
hvert orðið af öðru og gerir sig
vísa til að koma þeim fyrir katt-
arnef.
Til skamms tíma voru bækur
ekki aðeins skrifaðar, heldur
einnig ritaðar eða settar saman;
ljóð voru ort, og sögur samdar.
En nú er allt skrifað og alltaf
skrifað; bækur eru skrifaðar,
sögur eru skrifaðar, leikrit eru
skrifuð, og ljóð eru skrifuð;
meira að segja eru tónverk ekki
lengur samin, heldur skrifuð sí
og æ; jafnvel dansar eru skrifað-
ir.
Ekki þarf að fara í grafgötur
um það, hvaðan þessi skrifdella
er ættuð; útlenzkan segir til sín.
Raunar gegnir furðu, að málarar
skuli ekki líka skrifa myndir sín-
ar; það ætti sér raunar nokkra
stoð í málsögunni. En það gera
þeir ekki; þeir mála þær að vísu
sjaldnast heldur; þeir vinna þær.
Auðvitað fer ekki nema vel á
því, að verk sé sagt unnið, þó að
vísu hafi löngum verið öðruvísi
að orði komizt, þegar um lista-
verk er að ræða. En þegar lista-
maður er tekinn til að vinna í
olíu og vinna í leir, þá þætti
ýmsum jafnvel myndlistar-
skriffinnska snyrtilegri.
Ég held það sé orðið býsna
langt síðan ég hef heyrt þess get-
ið, að nokkurt skáld „yrki“ ljóð.
Kannski er það vegna þess, að
mönnum virðist lítilli „orku“ só-
að nú á dögum í þau verk, sem
svo eru nefnd; þau séu bara
skrifuð, jafnvel meðan horft er á
sjónvarpið, gott ef ekki sofandi.
En fari svo fram sem horfir,
mun í það styttast, að rithöfund-
ur verði kallaður söguskrifari
eða leikskrifari, ljóðskáld kallað
ljóðskrifari, tónskáld tónskrif-
ari, og danshöfundur dansskrif-
ari. Má þá með sanni segja, að
komið sé system í galskapinn.
Auðvitað þarf sögnin að skrifa
að halda sínu góða gildi og vera
tiltæk þegar sjálft handverkið
ber á góma, hvort sem um er að
ræða ritað mál, nótur að tón-
verki, eða jafnvel dansrit. Og
víst skal hún enn sem fyrr geta
brugðið fyrir sig merkingunni að
semja. En sé hún þrælkuð af
þeirri grimmd sem nú tíðkast,
mun þessi ræfill fyrr en varir
hljóta nokkuð af örlögum þeirra
orða, sem ómarkvís ofnot hafa
svipt allri merkingarskerpu, unz
þau verða í málinu eins og gróð-
urlaust flag eftir örtröð. Slíkt
framferði væri svosem eftir
okkur Islendingum, sem að
nauðsynjalausu eyðileggjum
landið okkar með ofbeit og fiski-
miðin með ofveiði, og eigum alls
ekki skilið, að okkur sé fyrirgef-
ið, því við vitum upp á hár hvað
við erum að gera.
Frá PóIUndi
Pólskir blaðamenn
múlbundnir að nfiu
LAUGARDAGINN 20. mars síöastliðinn birtist í Varsjírblööunum tilkynning
frá starfandi borgarstjóra, Debicki hershöfðingja, þar sem sagði, að blaða-
mannasamtökin póisku hefðu verið leyst upp og ástæðan sögð sú, að þau hefðu
unnið að upplausn ríkisins og þeirra stofnana þess, sem fengist hefðu við
upplýsingamiðlun í þjóðfélaginu.
Starfsemi blaðamannasamtak-
anna hefur verið bönnuð frá því að
herlögin voru sett í Póllandi 13.
desember sl. og því kom það fáum á
óvart að þau skyldu vera leyst upp
opinberlega. Það er haft eftir Hier-
onim Kubiak, meðlimi í stjórn-
málaráðinu, að sú ákvörðun hafi
verið tekin þegar á fyrsta degi
herlaganna, enda studdu samtökin
Samstöðu með ráðum og dáð og
börðust m.a. fyrir því, að blaða-
menn gætu „haft ofan af fyrir sér á
heiðarlegan hátt*, eins og formað-
ur þeirra, Stefan Bratkowski, sagði
á sl. hausti.
í fyrrihluta marsmánaðar birtist
lítil auglýsing í Varsjárblaðinu
Zycie Warszawy og er sagt, að ekki
hafi annað efni í blaðinu verið
meira lesið þann daginn. Auglýs-
ingin var þannig: „Mig vantar heið-
arlegt starf.“ Undirrituð „Jacek
Maziarski", en hann er einn af
kunnustu blaðamönnum í Póllandi.
Honum, ásamt fjöldamörgum
starfsbræðrum sínum, sem harðast
hafa barist fyrir auknu frjálsræði í
Póllandi, hefur nú verið vikið úr
starfi og er algerlega bannað að
koma nálægt blaðamennsku fram-
ar.
Samtímis þessum atburðum hef-
ur vikuritinu Rzeczwistoc (Raun-
veruleikinn) verið leyft að koma út
á ný, en útkomu þess ásamt öllum
öðrum blöðum var hætt þegar her-
lögin voru sett. Sú ákvörðun þykir
mikið áfall fyrir hina hófsamari
ráðamenn í Póllandi, eins og t.d.
Rakowski varaforsætisráðherra,
enda blaðið í höndum harðlínu-
manna innan kommúnistaflokks-
ins, sem hafa ekkert tækifæri látið
ónotað til að ráðast á hann fyrir
undanlátssemi.
Annað vikurit mun einnig líta
dagsins ljós í Póllandi á næstunni,
rit, sem ekki hefur komið út í eina
öld og heitir „Vikuritið". Það kom
út fyrst 1865, skömmu eftir að
Rússar höfðu barið niður uppreisn
pólsku þjóðarinnar gegn yfirráðum
þeirra og í ljósi þess þykir útkoma
þess nú nokkrum tíðindum sæta.
Fyrir hundrað árum var boð-
skapur „Vikuritsins" sá, að Pól-
verjar skyldu gleyma þeim hernað-
arlega og pólitíska ósigri, sem þeir
biðu 1863, en einbeita sér þess í
stað að uppbyggingunni í landinu,
en nú er talið, að boðskapur „Viku-
ritsins" verði þessi: Gleymum Sam-
stöðudögunum og þeim frelsisvon-
um, sem við þá voru bundnar, en
snúum okkur þess í stað að endur-
reisn atvinnuveganna.
í höfuðborginni milli Sjálfstæðis-
flokksins annarsvegar — og allra
hinna hinsvegar!
Það er aðeins ein spurningin
sem upp kemur um borgarstjórn-
arkosningarnar í Reykjavík: Tekst
Sjálfstæðisflokknum að vinna
meirihluta sinn í borgarstjórn á
ný? Um annað verður ekki spurt í
þessum kosningum. Þetta er
spurningin, sem hinn reykvíski
kjósandi tekur þátt í að svara með
atkvæði sínu. Frambjóðendur
bæði Framsóknarflokks og Al-
þýðuflokks hafa tekið af skarið
um, að ef flokkar þeir, sem standa
að núverandi borgarstjórnar-
meirihluta, fá aðstöðu til að vinna
saman aftur, undir forystu Al-
þýðubandalagsins, verði það gert.
Það er því hægt að kjósa áfram-
haldandi borgarstjórnarforystu
Alþýðubandalagsins um þessa
flokka, ekkert síður en Alþýðu-
bandalagið sjálft. Þetta er þrí-
skipt framboð sama meirihluta,
sem gengur undir almannadóm í
borgarstjórnarkosningunum.
Framboðslistar þríflokkanna eru
þrjár leiðir að sama marki: áfram-
haldandi borgarstjórnarforystu
kommúnista!
Vinstri meirihlutinn í Reykja-
vík hefur fengið sitt reynslukjör-
tímabil. Hvernig hefur honum til
tekizt? Reykvíkingar, sem eru nú
reynslunni ríkari, kunna það vel
skil á frammistöðunni að óþarfi er
að hafa um mörg orð. I þeirri
reynslusögu vinstri meirihlutans í
borgarstjórn fyrirfinnst ekki einu
sinni undantekning frá höfuðregl-
unni: að meirihlutinn hefur brugð-
izt.
Láglaunasvædi
- háskatta-
borg
Reykjavíkurborg hefur ekki
haldið hlut sínum i fólksfjölgun
þjóðarinnar undanfarin ár. Ibúum
hefur ýmist fækkað, þeir staðið í
stað eða fjölgun verið svo óveru-
leg, að hvergi nærri nálgast með-
alfjölgun landsmanna né fjölgun
til samræmis við ríkjandi
fæðingatíðni. Þetta þýðir hreint
út sagt, að mun fleiri hafa flutzt
frá borginni en til hennar, öfugt
við það sem lengst af var á fyrri
áratugum. Hvað veldur?
Orsakirnar eru efalítið marg-
þættar en nefna má:
• 1) Samdrátt í frumatvinnu-
greinum. Reykjavík, sem var
vagga togaraútgerðar í landinu,
hefur hvergi nærri haldið hlut sín-
um í sjósókn og fiskvinnslu, né
öðrum frumvinnslugreinum.
• 2) Ríkjandi stefna í skatta-
og lóðamálum borgarinnar hefur
gert valkost búsetu í nágranna-
byggðum fýsilegri en í höfuðborg-
inni, þann veg, að bæði fólk og
fyrirtæki hafa leitað héðan og
þangað. Þegar lóðir skortir hér en
bjóðast við bæjardyrnar, þar sem
skattheimta er og hógværari,
stýrir það þeirri þróun, sem orðið
hefur.
• 3) Meðaltals atvinnutekjur
eru verulega lægri í Reykjavík en
víðast annars staðar, sbr. tölu-
legar upplýsingar hér á eftir.
Reykjavík hefur ekki iengur það
forskot varðandi tekjumöguleika
og afkomu fólks, sem hún áður
hafði, heldur hið gagnstæða.
Samanburðartölur um atvinnu-
tekjur (1980), en nýrri saman-
burður er ekki fyrir hendi, sýna
þetta ljóslega. Meðalatvinnu-
tekjur framteljenda vóru á þessu
ári sem hér segir (eftir kjördæm-
um):
• Vestfjarðakjördæmi kr.
52.783,-
• Reykjaneskjördæmi kr.
51.948,-
• Suðurland kr. 47.085.-
• Austurland kr. 47.068.-
• Vesturland kr. 46.965.-
• Reykjavík kr. 45.801.-
• Norðurland eystra kr.
45.468.-
• Norðurland vestra kr.
41.156.-
Reykjavík er hér þriðja lægsta
tekjusvæðið. Margt bendir til að
hlutur borgarinnar sem launa-
svæðis hafi enn hrakað þó tölu-
legur samanburður þar um sé ekki
fyrir hendi.
Hin hliðin, skattahliðin, sést
m.a. af því, að útsvör í Reykjavík
hafa verið 11,88% á gjaldstofn en
10 til 10,5% á Seltjarnarnesi.
Fasteignaskattar eru 0,5% á
stórhækkað fasteignamat (en
gjaldstofn fasteignaskatta er mun
hærri i Reykjavik en víðast hvar
annars staðar á landinu) en 0,4%
á Seltjarnarnesi. Sambærilegur
skattkvóti er 1,25% í Reykjavík en
1% á Seltjarnarnesi að því er
varðar atvinnuhúsnæði.
Skattaáþján vinstrimennskunn-
ar, bæði hjá borg og ríki, undan-
farið kjörtímabil er svo kapítuli út
af fyrir sig, sem skattborgarar
þekkja alltof vel til þess að það
þurfi að tíunda hér og nú. En það
er kominn tími til að þakka fyrir
herlegheitin og vísa vinstri flokk-
unum í skammarkrókinn, enda
hafa þeir kolfallið á öllum sínum
reynsluprófum.
Ár aldradra
Meðalævi Islendinga hefur
lengst svo, að þeir verða nú allra
kvenna og karla elztir. Þessu ber
að fagna, enda mælikvarði á
breytta og bætta þjóðlífshætti.
Þessi þróun hefur hinsvegar
breytt aldurshlutfalli þjóðarinnar
verulega og kallað á ýmsar aðrar
breytingar, sem því miður hafa
látið á sér standa.
Við höfum ekki þróað þjóðfélag
okkar nægilega að þessari breyt-
ingu, sem orðin er — og verður.
Stærsti og dekksti bletturinn á ís-
lenzku velferðarþjóðfélagi líðandi
stundar en vöntun sjúkrarýmis
fyrir hina öldruðu, en hundruð
öldrunarsjúklinga, sem þarfnast
umönnunar fagfólks á sjúkra-
stofnunum, bíður og hefur lengi
beðið slíkrar vistar, oft við alger-
lega óviðunandi aðstæður. B-álma
Borgarspítala, sem leysa á brýn-
asta vandann, hefur verið alltof
lengi í byggingu. Þar hefði verk-
hraði mátt vera mun meiri.
Önnur þjónusta, sem gjarnan
má efla, er heimilishjálp, sjúkra-
hjálp í heimahúsum, dagvistun á
heilbrigðisstofnunum og göngu-
deildarþjónusta. Allt kapp verður
að leggja á það, að aldrað fólk,
sem getur og vill, eigi þess kost að
búa sem lengst á eigin heimilum,
innan um muni sína, þar sem það
kann oftast bezt við sig. Þjónusta,
sem til þarf, er mun ódýrari fyrir
þjóðfélagið en bygging sérstakra
stofnana, dvalarheimila, þó sá
valkostur þurfi jafnframt að vera
fyrir hendi.
Að lokinni starfsævi, þegar
tómstundir verða langar, þarf hin
aldraða sveit að eiga kost á að
verja tíma sínum á æskilegan
hátt. Þeir, sem hafa starfsþrek og
starfsvilja, þurfa að búa að starfi
við sitt hæfi. Aðstaða þarf að vera
til eðlilegs félags- og föndurstarfs.
Og ferðalög, innanlands og utan,
þarf að skipuleggja.
Árið 1982 er ár aldraðra. Það er
því eðlilegt að leiða hugann að
þessum málum, svo mjög sem þörf
er viðbragða á þessum vettvangi.
Ymsir hafa vísað veginn með lofs-
verðu framtaki, eins og Gísli Sig-
urbjörnsson, sem lyft hefur Grett-
istaki bæði að Grund í Reykjavík
og Ási í Hveragerði. Þá má og
nefna framtak sjómannasamtak-
anna, Hrafnistu í Reykjavík og
Hrafnistu í Hafnarfirði, og á eng-
an er haliað þó staðhæft sé, að þar
hafi Pétur Sigurðsson, alþingis-
maður, skilað meira og gifturíkara
starfi en flestir aðrir. Hann hefur
sem alþingismaður haft forgöngu
um og verið boðinn og búinn til að
styðja hvaðeina, er styrkt hefur
aðstöðu aldraðs fólks í þjóðfélag-
inu. Hann var og hvatinn að því að
gera árið 1982 að ári aldraðra,
samátaki ríkis, sveitarfélaga,
samtaka og einstaklinga, til að
búa rosknu fólki bætta þjóðfélags-
aðstöðu. Megi sú viðleitni sem bezt
takast.