Morgunblaðið - 07.04.1982, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1982
35
Sjötugur í dag:
Hafsteinn Guðmunds-
son í Þjóðsögu
Einn eftirminnilegasti maður,
sem ég hefi kynnst um dagana,
fyllir sjöunda áratuginn í dag. Eg
hefi þó ekki þekkt hann nema um
það bil síðasta sjöunda hluta ævi
hans. Ásannast hér sem einatt
fyrr, að persónutengsl og vina-
kynni fara ekki eftir tímalengd,
heldur manngerðum og þeim at-
vikum lífsins, sem skáka sál að sál
— ósjaldan af einberri hendingu,
að því er virðist. Að vísu hafði ég
bæði séð og heyrt Hafstein Guð-
mundsson prentsmiðjustjóra og
bókaútgefanda áður en fundum
okkar bar saman til persónulegra
kynna, og af því sem lá í loftinu og
ég sjálfur skynjaði álengdar, hafði
ég áhuga á manninum miklu fyrr
en orð féllu milli okkar. Er ekki að
orðlengja það, að strax fannst mér
maðurinn athyglisverður fyrir
þann hógværa sjarma, sem um
hann lék, og ekki varð dulinn. Það
var því engin furða, þótt ég dræg-
ist að honum — öllu fremur hitt,
að hann skyldi geta liðið mig.
Hafsteinn Guðmundsson er
fæddur í Vestmannaeyjum á
páskadag 7. apríl 1912, og ólst þar
upp — sonur hjónanna Guðrúnar
Kristjánsdóttur frá Auraseli í
Fljótshlíð og Guðmundar Helga-
sonar sjómanns, í Lambhaga, frá
Grímsstöðum í Vestur-Landeyj-
um. Þegar á fermingaraldri hóf
Hafsteinn nám í prentiðn þar
heima i Eyjum, svo með sanni má
segja, að snemma beygðist krók-
urinn að því, er verða vildi. Það
var svo árið 1932 að hann lauk
námi í iðn sinni frá ísafoldar-
prentsmiðju í Reykjavík, 19 ára að
aldri, og vann svo hjá því fyrir-
tæki um nokkurra ára skeið. Ekki
leið samt á löngu áður en útþráin
og frekari lærdómslöngun sigruðu
og Hafsteinn hélt utan til náms
við Fagskolen for Boghaandværk í
Kaupmannahöfn. Það var árið
1939. Heimkominn úr þeirri fram-
haldsnámsför árið 1942, réðist
Hafsteinn sem prentsmiðjustjóri
hjá Prentsmiðjunni Hólum sem
hann átti hlut í.
En þótt Hafsteinn Guðmunds-
son hafi verið mikilvirkur á sínu
sviði sem fagmaður, er langur veg-
ur frá, að starfsferill hans sé hér
tíundaður til fulls. Svo mjög hefur
hann um áratuga skeið látið til sín
taka á sviðum tengdum fag-
mennskunni. Má þar fyrst geta
þess sem hæst ber og trúlega mun
halda nafni Hafsteins lengst á
loft, en það er stofnun og starf-
ræksla bókaútgáfunnar Þjóðsögu.
Það var árið 1954, sem hann
ásamt nokkrum félögum stofnaði
þetta fyrirtæki, en frá 1961, eða í
full 20 ár, hefur Hafsteinn verið
einkaeigandi og stjórnandi þessar-
ar rómuðu og að mörgu leyti sér-
stæðu bókaútgáfu.
Þrátt fyrir umsvif á hinu eigin-
lega athafnasviði, hefur Hafsteinn
Guðmundsson látið mjög til sín
taka félagsmál „kollega" sinna. í
stjórn félags ísl. prentsmiðju-
eigenda sat hann frá 1947 til 1967,
eða í full 20 ár. Formaður skóla-
nefndar Prentskólans hefur Haf-
steinn verið frá upphafi 1950.
Fulltrúi í Iðnráði frá 1960. Og þó
að Hafsteinn hafi setið í öllum
þessum stjórnum, nefndum og
ráðum svo lengi, hefur hann víðar
Smágos í
St. Helens
V'ancouver, 5. apríl. Al*.
ELDFJALLIÐ St. Helens vaknaði
skyndilega af hálfsmánaðar dvala
og gaus tvisvar í gær, sunnudag, og
í morgun. Bæði gosin voru lítil, en í
seinna gosinu þeytti eldfjallið frá
sér ösku og gufu í 6,4 km hæð.
Ekki reyndist nauðsynlegt að
flytja fólk burt af svæðinu og engin
slys urðu á mönnum. Hræringar
hófust í fjallinu 19. marz og búizt er
við framhaldi á þeim.
komið við á sviði félagsmála, og
hvarvetna markað sína björtu
braut með geðþekkri framkomu til
orðs og æðis.
Alkunna er, hver snillingur
Hafsteinn Guðmundsson er „i
höndunum". Hann kenndi fag-
teikningu prentara við Iðnskólann
í Reykjavík um 20 ára skeið og
hefur annazt prentlistarfrágang
fjölmargra bóka, sem bera meist-
ara sínum fagurt vitni. Sama er að
segja um útgáfubækur Þjóðsögu
sem vakið hafa verðskuldaða at-
hygli fyrir listrænt útlit. Það þarf
ekki að sjá nema eina setningu —
jafnvel eitt orð — úr penna Haf-
steins til að þekkja handbragð
hans og frágang allan. Mér hefur
ekki dottið í hug jafnoft í sam-
bandi við nokkurn annan mann
vísan alkunna:
„Sálin fleyg og höndin hög
hlíU sama dómi:
Kilíf ráóa lista lög
litum, svip og hljómi.“
En það er víðar, sem listrænir
eiginleikar Hafsteins Guðmunds-
sonar koma i Ijós. Hann á þá líka
til samofna vitrænum og trúarleg-
um lífsviðhorfum. Um það er mér
kunnugt, og um það ber m.a. vott
stefna hans í útgáfumálum. Vitað
er, hver fyrirgreiðslumaður hann
hefur verið bæði ungum og öldn-
um skáldum; komið þeim á fram-
færi í einkar smekklegum útgáf-
um, sem hafa gert þau svo miklu
aðgengilegri en ella. Þetta er því
þakkarverðara sem betur er vitað
hverja allt að því andúð flestir
bókaútgefendur hafa á Ijóðaút-
gáfu — að vísu af skiljanlegum
ástæðum. Fleiru hefur bókaútgáfa
Hafsteins sinnt, sem sannarlega
verður að rekja til annars en fjár-
hagslegrar ágóðavonar. Má þar
t.d. nefna hinar fróðlegu og at-
hyglisverðu bækur „Krishna-
murti“ og „Nýjar víddir í mann-
legri skynjun", að ógleymdum
bæklingunum „Þráðurinn gullni",
— „Starfsrækt" og „Meistarinn og
leitin", sem mér finnst ótvírætt
endurspegla lífsviðhorf Hafsteins
og leit hans sjálfs að ljósi og
sannleika.
Af stórútgáfum Hafsteins má
hér fyrst nefna hinar miklu, al-
þjóðlegu árbækur á íslenzku frá
árinu 1965, um „stórviðburði líð-
andi stundar í máli og myndum,
með íslenzkum sérkafla".
En svo kemur það, sem mér og
mörgum öðrum finnst mest til um
og sérstaklega er einkennandi
fyrir bókaútgáfu Hafsteins og ger-
ir nafn fyrirtækisins, Þjóðsaga,
svo mikið meira en réttlætanlegt.
Hér á ég við hina stórbrotnu þjóð-
sagnaútgáfu. Sýnir sú mikla út-
gáfa stórhug útgefanda, kjark
hans og umhyggju fyrir þeim dýru
þjóðlegu menningarverðmætum,
sem löngum ásamt guðstrúnni
hafa verið fólkinu í þessu landi,
öldum saman, „langra kvelda jóla-
eldur". Mun það stórvirki standa
framvegis um alla tíð sem
óbrotgjarn minnisvarði um ein-
stætt menningarafrek. Það er með
ólíkindum, að sami einstaklingur-
inn — fjárhagslega einn og
óstuddur — skuli á aðeins tiltölu-
lega fáum árum hafa komið út í
stórglæsilegum búningi obbanum
af þjóðsagnageymd landsmanna.
Útgáfurnar eru þessar:
Islenskar þjóðsögur og ævintýri
Jóns Árnasonar, 6 bindi — Is-
lenskar þjóðsögur Ólafs Davíðs-
sonar, 4 bindi — Gríma hin nýja
Þorsteins M. Jónssonar, 5 bindi —
Gráskinna hin meiri Nordals og
Þórbergs, 2 bindi — og Rauð-
skinna hin nýrri Jóns Thoraren-
sen, 3 bindi. Allar þessar útgáfur
skera sig úr um útlit og frágang.
Mér þykir vænt um að geta fyrir
tilviljun skýrt frá því, að í dag — á
70. afmælisdegi Hafsteins — er
væntanlegt fyrsta bindið af ís-
lenskum þjóðsögum og sögnum
Sigfúsar Sigfússonar. Er það
áætlað ein 8 bindi, svo ekki lætur
þjóðsagnaútgefandinn mikli enn-
þá deigan síga, er hann ræðst í
þessa stórútgáfu, sem trúlega má
heita kórónan á lífsstarfi Haf-
steins að þessu leyti.
Fráleitt væri í þessu sambandi
að gleyma merku fræðiriti, sem
Hafsteinn gaf út þegar 1964, og
e.t.v. má líta á að einhverju leyti
sem beinlínis forsendu þeirrar
þjóðsagnaútgáfu, sem á eftir hef-
ur farið. Hér er um að ræða hina
sérstæðu Skrá um íslenskar þjóð-
sögur og skyld rit í samantekt
Steindórs Steindórssonar frá
Hlöðum. Einstætt heimildarrit.
Að lokum vil ég svo nefna það
stórátak Hafsteins að gefa út
endurprentun Árbókar hins ís-
lenzka fornleifafélags frá árinu
1880 til um 1950, samtals ein 12
bindi frá þessum 70 árum. Hér er í
svo mikið ráðist, að ég veit svei
mér ekki hvort frambærilegt er
gagnvart útgefanda — sjötugum
manninum — að óska þess að
fleiri áþekkar útgáfur megi ennþá
grafast upp og á eftir fara!
Allt þetta, sem ég nú hefi nefnt
— að viðbættu því ónefnda — er
svo mikilfenglegt ævistarf, að með
ólíkindum er, og maðurinn sjálfur
að baki þar eftir. Hvaða þakkir og
viðurkenningu Hafsteinn á skilið,
veit ég ekki, en víst er, að það
verður aldrei af neinum látið af
hendi rakna, hversu vel sem til
tækist. En sjálf íslandssagan get-
ur varla gleymt slíkum afreks-
manni.
Hafsteinn Guðmundsson er yf-
irlætislaus og prúður maður —
hljóður í framgöngu til orðs og
æðis, þótt sjálfstæðið og stefnu-
festan leyni sér ekki. Er slíkt
lífsstíll margra mikilla manna,
sem með dæmi sínu sýna, hvað
raunsönn menning er. Og þótt
Haísteinn sé slíkur framkvæmd-^
anna maður og hér hefur verið
gefið í skyn og rökstutt — og hann
þannig standi alltraustum fótum á
jörðinni — er hann jafnframt víð-
sýnn og kreddulaus hugsjónamað-
ur — og þó ekki allur þar sem
hann er séður. Bakvið ytra fas og
yfirbragð þessa dulspaka manns,
býr ljósleitandi sál, sem veltir fyr-
ir sér ráðgátum lífsins — útyfir
gröf og „dauða".
Kæri vinur, Hafsteinn! Ég óska
þér og þínum hjartanlega til ham-
ingju með þetta merkisafmæli
þitt, og allt það góða, sem því er
tengt. Þeir eru áreiðanlega marg-
ir, skyldir og vandalausir, sem á
þessum tímamótum senda þér
hugheilar þakkir fyrir dáðríkt líf
þitt og starf. Við vitum — eins og
stéttarbróðir þinn, sem þú dáir og
hefir raunar á vissan hátt átt
samleið með, Guðmundur Magn-
ússon (Jón Trausti), sagði, að
„oft þótt sóu öröug skeiðin,
aldrei djarfa sveitin hikar —
jafnvel sjaldan sýnist þreytt.“
Og gaman væri að hitta þig í
fjöru — þessa heims og/ eða ann-
ars — í samfélagi með (St«r. Thorst.)
„hugum, sem í hæðir snúa;
hefja von til sólarlanda —
þeim, sem eilífð birtu ber.“
Baldvin Þ. Kristjánsson
GEFURPÚ
FERMINGARGJÖF
ÍÁR?
Eí svo er,þá viljum vid benda þér
á ad værdarvoðir okkar eru vin-
sælar íermingaigjaiir.
Værdarvoð er hlý og mjúk, og til
margra hluta nytsamleg - sem rúm-
ábreida, til þess ad halla sér undir
þegar komið er inn úr kuldanum, og
til þess að bregda yfir sig og halda á
sér hita í útilegum - svo nokkur
dæmi séu netnd.
VÆRÐARVOÐ -
FERMINGARGJÖFIN SEM HLÝJAR.
^llafoss-
búöin
Vesturgötu 2 simi 13404