Morgunblaðið - 12.05.1982, Side 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
Verksmiðjur og svepparœkt
Opinber forsjá og einstaklingsframtak
Eftir Björn
Friófinnsson
í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins sj. sunnudag er vikið af
skrifum, sem birzt hafa í blaðinu
um steinullarverksmiðju, sykur-
verksmiðju og svepparækt.
Ég hef áður ritað hér um hag-
kvæmni verksmiðjanna, en ég
sting niður penna nú til þess að
vekja athygli á því að ekki er hægt
að setja þetta þrennt á sama bás.
Á ráðagerðum um steinullarverk-
smiðju og sykurverksmiðju ann-
ars vegar og svepparækt hins veg-
ar er nefnilega grundvallarmis-
munur.
Skrifborðsiðnþróun
I fyrra tilvikinu er um dæmi-
gerða skrifborðsiðnþróun að ræða.
Samdar eru þykkar skýrslur, af
sérfræðingum sem hagsmuni hafa
af því að selja vit sitt og vinnu.
Eftir því sem skýrslurnar verða
þykkari og dýrari eykst þrýsting-
urinn um framkvæmdir. Ráða-
menn endurtaka setninguna, sem
svo oft hefur verið höfð um
Kröfluvirkjun: „Það er búið að
eyða svo miklu í þetta, að við get-
um ekki hætt við það.“
Verksmiðjureksturinn kostar
mikla fjárfestingu og hefur í för
með sér verulega áhættu. Því er
leitað eftir þvingaðri þátttöku
skattgreiðenda og frumkvöðlarnir
beinlínis nýta sér hinar neikvæðu
hliðar svokallaðrar „byggða-
stefnu" málstað sínum til fram-
dráttar. Þannig fá allir aðstand-
endur aðrir en ríkið greitt fyrr
sína fyrirhöfn, en skellurinn lend-
ir á ríkinu, ef illa fer.
Víti til varnaðar
Þetta leiðir hugarin að efna-
hagsvanda Pólverja. I skrifum er-
iendra blaða um yfirstandandi
vandamál Pólverja hefur talsvert
verið minnst á afleiðingar „skrif-
borðsiðnþróunar" í Póllandi. Þar
var ráðizt í byggingu ýmissa verk-
smiðja og tekin til þess erlend lán.
Arðsemi fjárfestingarinnar
reyndist síðan lítil eða engin og
þegar lánagreiðslurnar lentu á
ríkiskassanum fyrirfannst ekki
erlendur gjaldeyrir til þess að
hægt væri að standa í skilum.
Sem dæmi um slíkar verksmiðj-
ur má nefna, að Pólverjar hafa
unnið að smíði pappírsverksmiðju
við borgina Kwidzyn síðan árið
1973. Verksmiðjan átti að taka til
starfa árið 1978, en hefur enn ekki
hafið framleiðslu. Hún hefur kost-
ar til þessa jafnvirði 1,1 milljarða
dollara. í borginni Piaseczno var
byggð verksmiðja til þess að fram-
leiða myndlampa fyrir litsjónvörp
og kostaði hún 224 milljónir doll-
ara með öllum búnaði. Sölustarf-
semi verksmiðjunnar fór hins veg-
ar í vaskinn og nýting fram-
leiðslugetunnar var um 6%, áður
en verkföll og ókyrrð hófust í Pól-
landi. Tap verksmiðjunnar á árinu
1980 nam jafnvirði 19 milljóna
dollara eða 197 milljóna króna.
Ég læt þessi tvö dæmi nægja, en
hér á landi er nú sem kunnugt er
einnig unnið að skýrslugerð um
pappírsverksmiðju. Hins vegar
hef ég ekki heyrt um áform varð-
andi sjónvarpslampagerð ennþá.
í Póllandi hætta menn ekki
takmörkuðu eigin fé til atvinnu-
rekstrar nema í smáum stíl. Ríkið
hefur tekið þann kaleik frá þeim.
Menn geta því sameinast í því að
vera óhamingjusamir launþegar
hins opinbera meðan framtak til
nýsköpunar í atvinnulífinu er lát-
ið í hendur flokksleiðtoga og
augnaþjóna þeirra.
Til þess eru vítin að varast þau.
Einstaklingar og fyrirtæki
hætta ekki eigin fé í atvinnurekst-
ur nema að vel yfirveguðu ráði.
Þeir líta til arðsemi og áhættu
fjárfestingarinnar, lífsviðurværis
fyrir sig og sína nánustu, um-
hverfi atvinnurekstrarins o.sv.frv.
Við það að dreifa ákvörðunarvald-
inu um fjárfestingar minnkar
áhætta þjóðarheildarinnar af því
að misheppnaðar fjárfestingar-
ákvarðanir skerði lífskjör alls al-
mennings í framtíðinni. Áhættan
eykst hins vegar stórlega, þegar
fjármagn frá skattgreiðendum er
ráðstafað beint til einstakra verk-
smiðjudrauma eins og nú er að
gerast á Alþingi.
Svepparæktin og
önnur ylrækt
Þá kem ég að svepparæktinni. I
þeirri skýrslu, sem vitnað er til í
Reykjavíkurbréfinu, er ekki verið
að skipuleggja svepparækt fyrir
einn eða neinn og ekki er verið að
panta fjármagn úr opinberum
sjóðum. Hins vegar eru teknar
saman ýmsar almennar upplýs-
ingar um svepparækt fyrir þá sem
áhuga kynnu að fá á þessari teg-
und ylræktar.
Ég tel beinlínis lofsvert, þegar
starfsmenn opinberra rannsókn-
arstofnana hafa framtak til þess
að vekja athygli athafnasamra
manna á raunhæfum möguleikum
til áframhaldandi atvinnusköpun-
ar í landinu. Fjárfestingarákvörð-
un er hér ekki í höndum hins
opinbera og hver sá, sem vill hefja
svepparækt verður að meta sjálf-
ur þær upplýsingar sem fyrir
liggja, þ.á m. í umræddri skýrslu
og í grein Bjarna Helgasonar, sem
birtist í Morgunblaðinu 17. apríl
sl.
Af grein Bjarna má ráða, að
'nýir aðilar hyggist nú hefja rækt-
un, sem hann varð brautryðjandi í
fyrir tveimur áratugum. Dregur
hann í efa þá niðurstöðu skýrsl-
unnar, að sveppaneyzla íslendinga
geti orðið jafnmikil og meðal-
talsneyzla með 15 þjóðum, en það
myndi leiða til þess að íslendingar
Vandamálin verður
að leysa í réttri röð
Eftir Margréti
Tómasdóttur hjúkr-
unarfræöing
Dagblaðsbunki, sem færir frétt-
ir að heiman, er alltaf kærkominn
þegar dvalist er langdvölum er-
lendis.
I síðasta „bunka“ bar mest á
listum stjórnmálaflokkanna fyrir
sveitarstjórnakosningarnar í vor.
Heilmikið var um menningarlífið
og ekki var veðrið nógu gott alls
staðar á landinu. Svo í einstaka
blaði mátti rekast á hjúkrunar-
fræðinga á sjúkrahúsum borgar-
innar vera að kvarta um of mikið
vinnuálag, hjúkrunarfræðinga-
skort og lág laun. Þeir gerast svo
bíræfnir að hóta uppsögnum ef
ástandið batni ekki. Þetta hjúkr-
unarfræðinga-„væl“ er ástæðan
fyrir því að ég sest niður og skrifa
þessar línur.
Það er ekki ný bóla að hjúkrun-
arfræðingar séu óánægðir með sín
kjör. En undirtektir viðsemjenda
okkar, þ.e. vinnuveitenda, hafa
ekki verið okkur að skapi. Jafnvel
fólk úti í bæ, almenningur, hefur
ekki verið okkur hliðhollur þegar
við höfum reifað mál okkar. Hvers
vegna má það vera? Getur verið að
fólk skilji ekki um hvað við erum
að tala þegar við segjum „of mikið
vinnuálag og . hjúkrunarfræð-
ingaskortur"? Getur verið að fólk
almennt viti ekki nóg um störf
okkar? Aðstandendur sjúklinga
koma á heimsóknartímum að
heimsækja sína nánustu. Þá sitja
hjúkrunarfræðingar niðursokknir
við skriftir. Auðvitað dregur
heimsóknargesturinn þá ályktun
að „þær sitji bara allan daginn og
skrifi", þó þetta sé oftast eini tím-
inn sem gefst fyrir okkar skýrslu-
gerðir (sem ég þarf ekki að taka
fram að nauðsynlegt er að séu
framkvæmdar).
Hvað getur alltaf verið svona
mikið að gera á sjúkrahúsunum?
Nú rétt sem snöggvast, lesandi
góður, skalt þú setja þig í spor
persónu sem liggur algjörlega
hjálparvana í sínu sjúkrahúsrúmi.
Spurðu síðan sjálfan þig: Hvað
þarf að gera fyrir mig svo ég haldi
lífi, og hvað vil ég að gert sé fyrir
mig til að mér líði sem best? Jú,
það þarf að sjá um að þú fáir nær-
ingu í einhverju formi, hjálpa þér
að losna við úrgangsefni líkamans,
hreyfa þig og þrífa. Þar við getur
bæst ýmiss konar meðhöndlun
sem þú þarfnast vegna þíns sjúk-
dóms. Allt þetta þarf hjúkrunar-
fræðingur að hafa í huga, setja
inn í sína hjúkrunaráætlun og
framfylgja síðan þeirri hjúkrun-
aráætlun. Það getur — og er í
mörgum tilfellum tímafrek vinna
að veita þér þá þjónustu (hjúkrun,
meðhöndlun) sem nútíminn getur
boðið upp á.
Þegar þú ert búinn að gera þér
nokkurn veginn grein fyrir hvaða
tíma það tekur að hjúkra þér,
ósjálfbjarga sjúklingnum, ætlá ég
að segja þér hvað við höfum
marga sjúklinga og hversu margt
starfsfólk við höfum að jafnaði á
hverri deild. Þar sem ég þekki best
til (á Landspítalanum) er sjúkl-
ingafjöldi að jafnaði 21—25 á
hverri deild. Þar af eru 5—7 sem
þurfa alla aðstoð, um 10 sem þurfa
aðstoð (geta að einhverju leyti
bjargað sér sjálfir) og 8 sem eru
að mestu sjálfbjarga. Þetta er
„meðalvinnuálag" á sjúkradeild.
Hvað höfum við marga hjúkrun-
Margrét Tómasdóttir
„Ráðamenn verða að
skilja að vandamálin hafa
vafist upp í eftirfarandi
röð: Fyrst eru lág laun,
sem leiða til of fárra
hjúkrunarfræðinga á
sjúkrahúsum og síðast til
of mikils álags á þá, sem
eru þó enn fyrir í vinnu.
Það verður aö leysa
vandamálin í sömu röð og
þau hafa hrannast upp.“
arfræðinga til að sinna þessum
fjölda sjúklinga? Það þykir „lúx-
us“ að hafa 3 hjúkrunarfræðinga á
morgunvakt (7.30 til 15.30) ásamt
4—5 sjúkraliðum eða hjúkrunar-
nemum. Á kvöldvakt (15.30—
23.30) er 1 hjúkrunarfræðingur
auk 2 sjúkraliða eða hjúkrunar-
nema, og á næturvaktinni er 1
hjúkrunarfræðingur með 1 aðstoð-
armanneskju. Þessi tala hjúkrun-
arfólks er algjört lágmark og
þannig hafa flestar deildir verið
reknar undanfarin ár. Hvernig
haldið þið að álagið sé þá á þeim
sem vinna á deildinni, ef vantar
einn, tvo eða jafnvel þrjá hjúkrun-
arfræðinga og aðstoðarfólk
kannski að auki.
Já, ég veit að það er erfitt að
gera sér þetta í hugarlund fyrir
fólk sem ekki er kunnugt hlutun-
um. Það eitt út af fyrir sig, að
hjúkra verði sjúku fólki 24 tíma
sólarhringsins 7 daga vikunnar, er
óskiljanlegur hlutur fyrir fólk sem
þekkir ekki annað en vinnu frá 9
til 5. í flestum þeim störfum, ef
ekki öllum, er hægt að fresta
vandamálum og verkefnum fram á
næsta dag. Ekkert þvílíkt er til
innan hjúkrunar og meðhöndlun-
ar veiks fólks.
Sjúklingur sem þarfnast hjálp-
ar bíður ekki í 5—6 tíma eftir
hjálp án þess að hljóta varanlegan
skaða af. Við getum ekki beðið
sjúkling sem verður skyndilega
veikur um vinsamlegast að fresta
sínum veikindum til morguns. I
þessum tilfellum er ekki spurt
hversu marga sjúklinga hjúkrun-
Útgerð
í Þykkvabænum
hV KKBÆINÍiAR hala hafið
útgerð nú aftur eftir 27 ára
hlé, en síðast var róið úr
l»ykkvabænum á árinu 1955.
Til að sækja sjóinn notuðu
menn sérstakan hjólabát,
sem bæði getur ferðazt á láði
lejfi. Er hjólabátnum ekið
í j;ej;num brimið í I»ykkva-
bænum og um leið og hann
botnar, fara hjólin að snúast
og hann ekur beint upp í fjör-
una.
í blaðinu Suðra, sem gefið er
út á Hvolsvelli, er skýrt frá róð-
ri á Larkinum, eins og þessi sér-
kennilegi hjólabátur er jafnan
kallaður þar eystra. Þegar tíð-
indamenn Suðra voru á staðn-
um og báturinn var að lenda,
var mikill fjöldi fólks saman
kominn í fjörunni, sem sýnir
mikinn áhuga fólks á þessari
útgerð.
í Suðra er frá því skýrt, að
hugmyndina að því að fá þenn-
an hjólabát og hefja útgerð í
Þykkvabæ, hafi þeir Magnús

Larkurinn í lendingunni — Aflinn var 600 til 700 kíló.
Ljó.sm. Olafur Slolzenwald.