Morgunblaðið - 12.05.1982, Blaðsíða 10

58 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
„Slík iðjuver rísi í
öllum landshlutum4 ‘
Hér fer á eftir í heild fram-
söguræða Sverris Hermanns-
sonar fyrir nefndaráliti at-
vinnumálanefndar um
Blönduvirkjun á dögunum.
Atvinnumálanefnd hefir haft til
meðferðar tillögu til þingsálykt-
unar um virkjunarframkvæmdir
og orkunýtingu, og haldið fjöl-
marga fundi um málið. Nefndin
hefir orðið sér úti um og henni
hafa borist margvísleg gögn og
upplýsingar, sem of langt mál yrði
upp að telja. Einnig hefir nefndin
boðað til viðræðna við sérfræð-
inga í virkjunarmálum, og enn
fleiri. T.a.m. hélt nefndin sumar-
daginn fyrsta hátíðlegan í þing-
flokksherbergi Sjálfstæðisflokks-
ins með Húnvetningum og nokkr-
um Skagfirðingum í bland og
gróðurverndarmönnum allt aust-
an undan Eyjafirði eins og Torfu-
lækjarmenn orðuðu það. Nánari
upplýsingar verða ekki gefnar um
mannfagnað þann, enda varhuga-
vert að nefna bæjarnöfn hvað þá
heldur örnefni í þessu sambandi
um þessar mundir. Nema allt fór
það vel fram, þótt ekki næðist
sami gangur úr öllu stóðinu enda
misjafnlega setið að undanförnu.
Óskemmtilegar undiröldur
Á hinn bóginn hefir nefndar-
mönnum gefist mismikill friður til
að sinna störfum sínum. Á ellefu
ára starfsferli í þessari stofnun
minnist ég tæpast svo óskemmti-
legrar undiröldu sem í máli þessu.
Er ekki að undra þótt brjóti á
ýmsum skerjum norður þar, þegar
menn ætla varla að geta haldið sjó
á Alþingi hér syðra.
Þetta er þó ekki þann veg að
skilja að ókyrrðin á Alþingi um
þessar mundir eigi rætur sínar að-
allega að rekja til þessa máls, sem
nú er fjallað um. Allir sjá og skilja
að í hinu háa Alþingi ríkir upp-
lausn og stjórnleysi. I hópi þeirra,
sem þykjast vera að stjórna land-
inu, er hver höndin upp á móti
annarri. Óheilindi og flokkadrætt-
ir með þeim hætti að til vansæmd-
ar er hinni virðulegu stofnun. En
ætli sannist ekki hið fornkveðna
rétt einu sinni, að svo liggur hver
sem lund er til.
Viröa Alþingi að vettugi
Ég hef áður oftsinnis á það
minnst, hversu þingræðinu er
mikil hætta búin, ef svo fer fram
sem horft hefir um hríð. Ef menn
fótum troða þingræðið og hafa að
engu vilja meirihlutans, þá er illa
komið okkar högum og stöðu
þeirrar stofnunar sem þarf, og á
að vera, burðarás íslenzks þjóðfé-
lags, löggjafarsamkomunnar, Al-
þingis. Slíkar hugrenningar hljóta
að leita á, þegar rifjuð er upp til-
urð hv. ríkisstjórnar. Það verður
æ meira áberandi, að ráðherrar
telja sér ekki skylt að fara að
ályktunum Alþingis. Af svörum
við fjölda fyrirspurna á Alþingi
hefur komið í ljós að ráðherrar
hafa annað hvort vanrækt fram-
kvæmd ályktana Alþingis eða virt
þær að vettugi með öllu. Slíkt get-
ur Alþingi ekki látið bjóða sér.
Það er engin afsökun að fleira sé
samþykkt en frambærilegt getur
talizt. Ríkjandi meirihluti á Al-
þingi hverju sinni ber aðalábyrgð
á afgreiðslu mála. Honum ber að
vega og meta málin og kjósa sér
þau þrifamál til samþykktar, sem
meirihlutanum eru skapfellileg.
Að fengnu samþykki Alþingis á
framkvæmdavaldið engra annarra
kosta völ en hlýða og framkvæma,
eða leita ásjár Alþingis á nýjan
leik um breytingu eða niðurfell-
ingu máls. Ekki er fyrir að synja
að böndin berist að frekjufullum
embættismönnum, að þeir eigi
ólítinn þátt í að hindra framgang
ályktana Alþingis. Það tekst þeim
að sjálfsögðu ekki nema í skjóli
ráðherra, sem virðast í vaxandi
mæli hafa misst sjónar á þingræð-
inu viljandi eða óviljandi einnig
vegna andvaraleysis Alþingis.
Látum nú vera þótt hálf karaðir
kálfar komi inn á Alþingi og beint
í ráðherrastóla og kunni sér lítt
hóf. En steininn tekur úr þegar
gamlir gránar á Alþingi ganga á
undan í þessum efnum. Þá verður
eftirdæmið auðvelt óvönum og
valdagírugum. En auðvitað liggur
sökin ekki sízt hjá Alþingi sjálfu,
sem taka á í taumana ef úrskeiðis
gengur. Upp er kominn áhugi hjá
þingmönnum að taka til höndum í
þessum efnum, og er þess fastlega
að vænta að í einhvern stað komi
niður. I húfi er staða og virðing
hins háa Alþingis.
Ósvífin tilraun
Nýjasta dæmið af þessum toga
er að finna í vinnubrögðum hv.
jíkisstjórnar í máli þessu, sem nú
er til umræðu. Hæstvirt ríkis-
stjórn lagi fram tillögu til þings-
ályktunar um virkjunarfram-
kvæmdir og orkunýtingu og lagði
málið með þeim hætti í gerð Ál-
þingis, sem vera ber. Atvinnu-
málanefnd fékk málið til meðferð-
ar, og hafði haldið um það langa
og stranga fundi, þegar hv. ríkis-
stjórn skýtur á fundi og gerir
samþykkt um einn þátt málsins,
þann þáttinn sem höfuð styrrinn
stóð um. Látum nú vera þótt ýms-
ir nefndarmenn hefðu ekki flóar-
frið að vinna að málinu fyrir af-
skiptasemi hv. ráðherra. Þeim er
að sjálfsögðu fullkomlega heimilt
að beita áhrifum sínum sem þing-
menn á gang mála. Ekkert er eðli-
legra. En sérstök samþykkt ríkis-
stjórnar í miðjum klíðum er ósvíf-
in tilraun framkvæmdavaldsins
til að segja löggjafarsamkundunni
fyrir verkum. Énda bætti sú að-
ferð sízt úr skák, en torveldaði
störf atvinnumálanefndar. Sem
betur fór tóku nefndarmenn ekk-
ert mark á þessu ólögmæta fram-
hlaupi hv. ríkisstjórnar, en söm
var hennar gerð.
Nefndarmenn atvinnumála-
nefndar lögðu sig allir í líma við
að fullt samkomulag næðist í
nefndinni. Og það tókst, þrátt
fyrir óheppileg afskipti hv. ríkis-
stjórnar og einstakra ráðherra.
Það var skoðun nefndarinnar, að
fullt samkomulag á Alþingi um
ályktun um Blönduvirkjun væri
hið mikilvægasta og líklegast til
að setja niður deilur manna norð-
ur þar. Ekki verður hjá því komizt
að nefna tvö dæmi um ógæfusam-
legar aðferðir stjórnvalda í
Blöndumálinu, og rauriar þrjú,
þótt hið síðast talda sé annars eðl-
is. Er þó ekki með því verið að
bera blak af hv. 1. þm. N-V., Páli
Péturssyni og hans mönnum, því
aldrei er einn þegar tveir deila. En
dæníin sýna svo ekki verður um
villzt að vinnubrögð hv. ríkis-
stjórnar í málinu hafa á stundum
verið óheppileg og ólíkleg til
lausnar, svo ekki sé meira sagt. I
samningaumleitunum við Húna-
þingsmenn lét hv. ríkisstjórn svo
sem hún biði heimamönnum upp á
ýmsa kosti virkjunar. Þeir, sem
ekki voru nákunnugir málinu,
trúðu einnig að svo væri, því ávalit
var það látið í veðri vaka. Svo
reyndist þó ekki, eins og sýnt verð-
ur fram á. Mætti kannski skjóta
því inn í, að ég kannast ekki við
eina einustu yfirlýsingu frá hv.
ríkisstjórn, sem máli hefir skipt,
þar sem ailur sannleikurinn hefir
verið sagður.
Og kostirnir áttu að heita við
óímunnberanlega bungu, og höfða
Ræða Sverris
Hermannsson-
ar um Blöndu
einn sem rís uppúr hásléttunni, og
svo mismunandi tilhögun á þess-
um stöðum.
Ráðherra á fundi
Með leyfi hv. forseta vitna ég nú
órðrétt í fundargerð ráðgjafar-
nefndar um Blönduvirkjun af
fundi sem haldinn var í skrifstofu
iðnaðarráðuneytisins miðvikudag-
inn 15. júlí 1981 kl. 15.30. Mættir
voru á fundinum: Hjörleifur Gutt-
ormsson, Steingrímur Hermanns-
son, Ragnar Arnalds, Pálmi
Jónsson, Jakob Björnsson, Tryggvi
Sigurbjarnarson og Kristján
Jónsson. 4. liður fundargerðar orð-
rétt:
„Rætt var um rannsóknir við
Sandárhöfða. Iðnaðarráðherra
taldi niðurstöður fundarins á
Blönduósi benda til þess, að rétt
væri að hefja rannsóknir við
Sandárhöfða í sumar. Bað hann
um álit samráðherra. Þeir töldu
slíkar rannsóknir ekki tímabærar.
Virkjun við Sandárhöfða kæmi
ekki til greina sem næsta virkjun,
og ef sú yrði niðurstaðan væri
nægur tími til rannsókna." Til-
vitnun lýkur. Herra forseti. Þetta
eru mennirnir sem létu svo fram á
vorjafndægur 1982 að þeir byðu
frjálsum mönnum til samninga
þar sem kosta væri völ.
Og enn segir í þessari fundar-
gerð með leyfi hv. forseta: „Land-
búnaðarráðherra óskaði að bókað-
ur yrði texti sem hann lagði fram
á fundinum 10; júlí sl. svohljóð-
andi:
„Ráðherranefnd um virkjun
Blöndu lítur svo á, að nauðsynlegt
sé að taka nú þegar ákvörðun um
tilhögun Blönduvirkjunar, svo þar
verði stefnt að ákveðnu marki. Því
samþykkir nefndin að virkjun ár-
innar miðist við tillögu I, þ.e. með
stíflu við Reftjarnarbungu, e.t.v.
með minniháttar sveigjanleika. Er
samninganefnd virkjunaraðila því
falið að vinna að niðurstöðu í
samningum við hagsmunaaðila
Blönduvirkjunar í samræmi við
þetta. Frekari tafir og kostnaður
vegna rannsókna á öðrum mögu-
leikum við virkjun árinnar eru því
tilgangslausar.““ Tilvitnun lýkur.
Ljósrit af fundargerð þessari
var útbýtt til nefndarmanna at-
vinnumálanefndar af norðan-
mönnum á fundi sumardaginn
fyrsta.
Þarf einhvern að undra að slík
vinnubrögð dragi dilk á eftir sér?
Heiðarlegra hefði verið að segja
opinskátt við hagsmunaaðila að
enginn annar virkjunarkostur
kæmi til greina en tilhögun I við
Reftjarnarbungu í stað þess að
láta þá vera í góðri trú um að þeir
ættu kosta völ í stað úrslitakosta.
En þessari hv. ríkisstjórn, sem
ekkert er vel gefið, er þó allt betur
gefið en að koma til dyranna eins
og hún er klædd. Svo hatramur er
þessi kækur orðinn að hann er
alltaf kosinn, jafnvel þótt annað
kæmi sér betur.
Þetta var fyrsta dæmið um
ógæfusamleg vinnubrögð hv. rík-
isstjórnar í Blöndumáli.
Skyndikvaðning
til Reykjavíkur
Næst er svo til að taka, er norð-
anmenn eru kvaddir skyndikvaðn-
ingu til Reykjavíkur að skrifa
undir samning um Blönduvirkjun
í marzmánuði sl. Við undirskrift
reynist aðalmaðurinn, hv. iðnað-
arráðherra, svo trúverðugur, eða
hitt þó heldur, að hann hafði ekki
umboð ríkisstjórnar til undirrit-
unar. Þetta sýnir, eitt með öðru,
hversu hrapandi hv. ríkisstjórn
hefir farið að þessu máli.
Og kemur þá þriðja atriði
flumbruháttarins til sögunnar.
í till. til þál. sem hér liggur fyrir
til umræðu er ákveðin röð meiri-
háttar vatnsaflsvirkjana: Blanda,
Fljótsdalur, Sultartangi og sam-
hliða Blöndu skal unnið að orku-
öflunarframkvæmdum á Þjórs-
ár/Tungnaársvæðinu.
Af röðun þessari leiðir að verði
ekki ráðizt í Blönduvirkjun nú,
komi Fljótsdalsvirkjun í hennar
stað. Þess vegna þurfti ekkert sér-
ákvæði í tillögunni til að taka af
tvímæli um röðun. Allt að einu
gefur þar að líta í till. hv. ríkis-
stjórnar með leyfi hv. forseta. 6.
liður tillögugreinarinnar. „Verði
ekki ráðizt í Blönduvirkjun nú,
komi Fljótsdalsvirkjun í hennar
stað sem næsta meiriháttar vatns-
aflsvirkjun fyrir landskerfið, enda
geti hún hafið orkuframieiðslu
fyrir árslok 1987.“
Til hvers eru þá þessir refir
skornir? Til að greiða fyrir samn-
ingum, eða hvað? Ákvæðið er um-
búðarlaus hótun. Það er nýtt ef
það er ráð að semja við frjáls-
borna menn, að hafa í hótunum
við þá í leiðinni. Kann vera að þeir
sem hafa náð sínum lánlausu
völdum með óeðlilegum hætti þyk-
ist geta farið sínar eigin leiðir að
settu marki, tillitslaust, með
ofríki og hótunum. En hvílíkur
grundvallarmisskilningur á lund-
erni Húnvetninga, sem hér gefur á
að líta. Að sjálfsögðu leggur at-
vinnumálanefnd til að þessi liður
sé þurrkaður út úr tillögu ríkis-
stjórnarinnar, enda óþarfur með
öllu vegna röðunar.
Tillögur atvinnumáiancfndar
Á þskj. 845 ber atvinnumála-
nefnd fram breytingartillögu við
till. til þál. á þskj. 197 um virkjun-
arframkvæmdir og orkunýtingu.
Á þskj. 844 skilar nefndin einróma
áliti.
Nefndin er sammáia um, að ekki
gefist ráðrúm til að gera orkunýt-
ingu viðhlítandi skil á þeim
skamma tíma sem Alþingi hefir
nú til umráða. Þó eru orkunýting-
unni að sínu leyti gerð betri skil
hér en í þingsályktunartillögu rík-
isstjórnarinnar, því þar er fátt
bitastætt. Nefndin leggur áherzlu
á, að ráðizt verði í orkufrekan iðn-
að, sem tryggi hagkvæma nýtingu
orkunnar frá tilgreindum virkjun-
um. Það er augljóst, að sú stefna í
orkunýtingarmálum, sem hv. iðn-
aðarráðherra hefir markað, og hv.
ríkisstjórn öll lætur hafa sig til að
fylgja, mun leiða til þess að lítil
þörf verður fyrir stórvirkjanir í
framtíðinni, nema gerbreytt verði
um stefnu. Og nú skal ég kenna
hv. 1. þm. N-V., Páli Péturssyni,
ráð til að koma í veg fyrir að eitt
einasta strá fari undir vatn á heið-
arlöndum Húnvetninga um langa
framtíð. Ráðið er að styðja stefnu
hv. iðnaðarráðherra nægjanlega
ötullega í stóriðjumálum. Ef henni
er t.d. fylgt út í hörgul og álverinu
í Straumsvík lokað, er engin þörf
fyrir vatnsmiðlun nyrðra, ekki á
þessari öld a.m.k. — og líklega
ekki heldur á þeirri næstu.
I 1. lið tillögugreinarinnar segir
svo í brtt. atvinnumálanefndar,
með leyfi hv. forseta:
„Blönduvirkjun verði næsta
meiriháttar vatnsaflsvirkjun.
Miðlun umfram 220 G1 verði ekki
aukin fyrr en nauðsyn ber til
vegna raforkukerfisins. Verði
ágreiningur um aukna miðlun skal
honum skotið til Alþingis, að feng-
inni tillögu ríkisstjórnar."
Mér er ekki kunnugt um að
deildar meiningar séu um það
meðal hv. alþingismanna, að
Blönduvirkjun verði næsta meiri-
háttar vatnsaflsvirkjun. Það kem-
ur þá í ljós við afgreiðslu þessarar
tillögu ef svo er. Það er skoðun
nefndarinnar að ráðast beri í
virkjunina á þessu ári. Þegar af
þeirri ástæðu er einsýnt að aðeins
er um að tefla einn ákveðinn
virkjunarstað. Enn aðrar ástæður
renna stoðum undir það m.a. að
fyrirsvarsmenn létu undir höfuð
leggjast að rannsaka fleiri, og eru
þeir því úr sögunni. Mörgum orð-
um skal ekki farið um landvernd-
arstefnuna, svo mjög sem allir hv.
alþingismenn eru einhuga um,
ekki einvörðungu að verja landið
gróðureyðingu, heldur verja til
þess miklum fjármunum að græða
það upp. Á Þingvöllum 1974 sórust
þingmenn í fóstbræðralag um að
svo skyldi gert og bætt fyrir mis-
gerðir kynslóðanna við landið.
Þess vegna ber að gæta þess hófs,
sem kostur er, þegar nauðsyn ber
til, eins og í þessu falli, að sökkva
gróðurlendi undir jökulvatn. Og
fullar bætur eiga að greiðast land-
eigendum. Og land grætt upp fyrir
búsmala Blöndumanna.
Fátalaður um slíkt framferði
Eitt lýsandi dæmi um hvernig
ekki á að haga sér, ef menn vilja á
annað borð að mark sé á þeim tek-
ið, birtist í fjölmiðlum á sunnu-
daginn. Gróðurverndarsamtök
nyrðra ályktuðu að mótmæla
harðlega vinnubrögðum atvinnu-
málanefndar sþ. Þessi mótmæli
senda samtökin frá sér áður en
þau hafa heyrt eða séð niðurstöð-
ur nefndarinnar, tillögur, nefnd-
arálit eða málsútlistun.
Ég er fátalaður um slíkt fram-
ferði, enda svo ómerkilegt að engu
tali tekur.
Eins og nú standa sakir er
nægjanlegt að vatnsmiðlun
Blönduvirkjunar nemi 220 Gl.
Verði þörf fyrir aukna vatnsmiðl-
un í 400 G1 síðar skal Alþingi úr-
skurða í málinu, ef ekki næst fullt
samkomulag hagsmunaaðila. Eðli-
legt virðist að fela Landsvirkjun
að meta þörfina fyrir hina auknu
vatnsmiðlun, en lagt er til að sam-
ið verði við Landsvirkjun um
framkvæmdir.
Atvinnumálanefnd leggur
áherzlu á að öll stíflumannvirki
verði byggð með sem mesta hag-
kvæmni fyrir augum, þegar allra
þátta virkjunarframkvæmda er
gætt. Skal frá upphafi búa í hag-
inn fyrir aukið miðlunarrými i 400
Gl, ef nauðsyn krefur aukinnar
vatnsmiðlunar að mati virkjunar-
aðila. Er einnig eðlilegt að fela
virkjunaraðila, Landsvirkjun, að
ráða mannvirkjagerð, miðað við
framangreindar forsendur.
Ómál iönaðarráðuneytis
Engum getum skal að því leitt
hvort og þá hvenær þörf krefur
stækkunar miðlunar úr 220 Gl.
Það verður auðvitað aldrei ef
stefna hv. iðnaðarráðherra í stór-
iðjumálum verður ofan á um
ókomin ár. En linni þeim ókjörum
kann til þess að draga. Þó má ætla
að hin gífurlega vatnsmiðlun
Fjótsdalsvirkjunar við Eyjabakka,
1100 Gl, muni seinka þörf fyrir
stækkun miðlunarlóns við Blöndu
um langa hríð, jafnvel að hennar
verði aldrei þörf. Þess vegna ber
einnig að hefjast hið fyrsta handa
við Fljótsdalsvirkjun.
í 2. lið tillögugreinarinnar segir