Morgunblaðið - 12.05.1982, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
Liv for to eftir
Marie Cardinal
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Marie ('ardinal er mikill tízku-
höfundur í Danmörku. I)anir þýrta
bækur hennar jafnskjótt og hún
hefur sent frá sér nýja bók. Sumar
þeirra eru framlag til hinnar stöð-
ugu og endalaustu „kvennabar-
áttu“ í Danmörku, sem fer, eftir
ýmsum sólarmerkjum og bókum
að dæma, senn að snúast upp í
andstæðu sína, aðrar eru eins og
„Et liv for to“ bók um mennskjur
án þess að þurfi að líta á það sem
bráðnauðsynlegan hlut að hver
gjörð þeirra tengist kvenna- eða
stéttabaráttu.
„Et liv for to“ heitir á frum-
málinu ósköp einfaldlega „Une
vie pour deux“ og Marianne
Huuse hefur þýtt hana á dönsku
og málfarið virkar ágætlega á
lesanda.
Bókin gerist á írlandi. Þangað
koma frönsku hjónin Simone og
Jean Francois, þau eru hátt á
fertugsaldri og þau hafa verið
gift í tæp tuttugu ár og virðist
sem hafi gengið á ýmsu. Þau eru
þeirrar skoðunar — og umfram
allt Simone — að þau geti byggt
upp hjónaband sitt á nýjan Ieik,
svo að þau megi njóta af sæmi-
legri ánægju áranna sem fram-
undan eru og kannski eru ógn-
vekjandi í hennar huga. Er ald-
urinn ekki farinn að segja til sín,
með öllu því sem honum fylgir,
æskublóminn er fölnaður, og þau
sakna hans bæði.
Á fyrsta degi í sumarleyfinu
finnur Jean Francois drukknaða
stúlku í flæðarmálinu. Og
drukknaöa stúlkan býr þeim
hjónum nýjan stað sem þau geta
sennilega lagt upp frá í hjóna-
bandinu. Afdrif þessarar ungu
stúlku, sem þau skíra Mary Mac-
laughlin, verða Simone alveg
sérstök hvatning til að reyna að
skoða líf sitt og endurmeta áhrif
bensku og æsku á seinni tíma.
Hún lítur um öxl og rifjar upp
fyrstu kynni þeirra Jean Franco-
is og hjónaband þeirra og allt
tengist þetta á óbeinan hátt hin-
um bitru örlögum Mary Mac-
laughlin.
Orð sem endurleysa var fyrsta
bók Marie Cardinal, fjarska lítið
var á þeirri bók að græða að
mínum dómi. Líf tveggja er mun
efnismeiri, hnitmiðaðri og um-
fram allt betur unnin.
Dóttir kolanámumannsins
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
DOTTIR KOLANÁMUMANNSINS
Leikstjóri: Michael Apted.
Handrit: Tom Rickman.
Tónlist: Loretta Lynn.
Kramlciðandi: Bernard Schwartz.
Nafn á frummáli:
Coal Miner’s Daughter.
Efni kvikmyndarinnar „Coal
Miner’s Daughter" sem nú prýðir
sýningartjald Laugarásbíós, er
ekki ýkja frumlegt. Þar er fylgt
eftir ferli ungrar stúlku sem hefst
úr fremur óyndislegu umhverfi í
Kentucky til mikillar frægðar sem
„kántrýsöngkona". (Ævisaga
sveitalagasöngkonunnar Lorettu
Lynn liggur að baki handriti
myndarinnar.) Það sem er óvenju-
legt við þessa kvikmynd eru efnis-
tökin. Hefur leikstjórinn Michael
Apted kosið að greina frá lífsferli
Lorettu á hlaupum ef svo má
segja. Eykst raunar hraði frá-
sagnarinnar með hverri mínútu
uns æviskeið söngkonunnar líður
framhjá áhorfandanum líkt og
landslag fyrir járnbrautarglugga.
Hæfir þessi frásagnarmáti vel
lífshlaupi Lorettu Lynn, sem um
þrettán ára aldur var numin úr
föðurgarði og eignast síðan sjö
börn í strykklotu, en áður en því
verki er lokið nær rödd hinnar
ungu stúlku að hljóma um þver og
endilöng Bandaríkin.
Sissy Spacek fékk hin svoköll-
uðu Óskarsverðlaun fyrir leik sinn
í þessari mynd. Vissulega túlkar
Spacek á sannfærandi hátt hina
ungu sveitastúlku sem hefst með
ljóshraða á toppinn vanbúin til
líkama og sálar. En það sem gerir
leik Sissy Spacek áhrifaríkan er
sú staðreynd fyrst og fremst að í
andliti hennar speglast í senn
barn og fullþroska kona. Tel ég
hæpið að verðlauna fóik fyrir
meðfæddan andlitssvip. Álít ég
mótleikara Spacek, Tommy Lee
Jones, betur kominn að viðurkenn-
ingu. En þessi ágæti leikari túlkar
á einstaklega næman hátt hinn
sérstæða eiginmann Lorettu sem
var í senn trylltur, óheflaður
ruddi og blíður, slægur mann-
þekkjari með næmt auga fyrir
tækifærum lífsins. Að vísu ofleik-
ur Tommy Lee Jones hressilega í
upphafsatriðum myndarinnar
enda ekki á færi nema ódauðlegra
meistara að tjá tilfinningavið-
brögð óheflaðs rudda með skap-
gerð Egils Skallagrímssonar.
En hvað sem öllum verðlaunum
líður þá er samleikur þeirra Sissy
Spacek og Tommy Lee Jones með
slíkum ágætum að seint gleymist.
Fannst mér mega greina á bak við
baráttu þeirra fyrir viðurkenn-
ingu og síðar fyrir ást og hlýju,
þann möndul sem sálarlíf flestra
manna snýst um. Eða snýst ekki
líf manneskjunnar um að hljóta
viðurkenningu meðbræðranna og
ást ákveðinnar mannveru? Ekki
veit ég það en hitt virðist mér ljóst
að líf þeirra Lynnn-hjóna snerist
um fyrrgreindan möndul. Því mið-
ur grípur Michael Apted til heldur
ófrumlegra áhrifameðala undir
lok myndarinnar og glatar hún
þar þeirri sálrænu útgeislun sem
stafar frá samleik Spacek og Jon-
es framanaf. Máski var ekki hægt
að enda þessa mynd öðruvísi en
söngkonan fræga legðist í pilluát
(við höfuðverk) og maður hennar
færi að rækta veðhlaupahesta, en
ég hafði einhvernveginn búist við
öðru eftir hin frábæru upphafs-
atriði í Kentucky. Þar náði sam-
hæfing leiks, sviðsbúnaðar, hljóð-
setningar og texta fullkomnun.
Hlýtur sá maður að vera kaiinn á
hjarta sem ekki fann til í því at-
riði er hin fjórtán ára gamla
stúlka kveður föður sinn albúin að
fara í annan landshluta til fundar
við eiginmanninn en faðirinn
mælir þessi skilnaðarorð: „Þú
munt aldrei sjá mig aftur. Þú sem
verið hefur augasteinninn minn.“
I þessu atriði lukust upp fyrir mér
sem aldrei fyrr hin djúpvitru orð:
Sígandi lukka er best.
Textílar Huldu
Sigurðardóttur
I eystri gangi Kjarvalsstaða
heldur um þessar mundir og
fram til sunnudagskvölds ungur
listamaður, Hulda Sigurðardóttir
að nafni, sína fyrstu listsýningu.
Er hér um að ræða allmargar
textílmyndir, prjónaða hluti,
uppköst og tillögur að textílum
svo og ýmiss konar vinnubækur.
Hulda hefur verið búsett í
Skotlandi síðustu átta ár og mun
hafa stundað nám í listgeira
fjölbrautaskóla í Cumbernauld
og lauk þaðan námi árið 1977.
Sama ár innritaðist hún í lista-
skóla (Duncan of Jordanstone
College of Art) þar sem hún
Iagði stund á þrykktextíl ásamt
listprjóni sem aukagrein og út-
skrifaðist þaðan árið 1981.
Heimkomin hefur hún hvílt sig
um stund en hefur nú hafið
starfið aftur með því að safna
saman hlutum á þessa sýningu
og hyggst hefjast handa við gerð
textíla að henni lokinni.
Öll sýningin ber vott um að
hér sé óvenju opinskár listhönn-
uður að verki því að Hulda kem-
ur til dyranna svo sem hún er
klædd, — er ekki með neitt puk-
ur og lætur allt flakka. Máski
þykir það unggæðisháttur en það
væri þá óskandi að margur héldi
slíkum eiginleikum lífið í gegn.
Það er nefnilega styrkur hvers
ungs listamanns, að hafa ekkert
að fela, jafnvel ekki það sem
þeim er síður til sóma. Ég nefni
þetta hér vegna þess, að í þessu
tilviki er óhætt að fullyrða að
sýningin hefði orðið fullkomnari
með nokkurri grisjun, en hún
hefði þá um leið tapað ýmsu af
lífsgleði sinni og æskuljóma.
Margt á sýningu Huldu Sig-
urðardóttur er gætt uppruna-
legum yndisþokka en jafnframt
er auðséð að hér er um að ræða
unga listspíru á þroskabraut.
Framtíðin sker svo úr hvernig
lífsins listrænu strik skrifast og
það er mjög áríðandi að hér
verði ekki látið staðar numið
heldur kröftuglega tekið til
handanna. Framundan eru
möguleikarnir í sjálfstæðri og
kröfuharðri listsköpun og tel ég
óhætt að álíta, að þá bætist
hinni ungu ísienzku listgrein
„textílhönnun" góður liðsmaður.
Bragi Asgeirsson
Gjörningur
Olle Taninger
Danskur myndlistarmaður
Olle Tallinger að nafni, treður
um þessar mundir upp með all-
nýstárlega sýningu í sölum Ný;
listasafnsins á Vatnsstíg 3. I
stað þess að sýna verk er hann
hefur þegar málað fer hann
öfugt að og málar verkin á
staðnum, — skyldu verkin svo
ekki vera fullgerð meðan á sýn-
ingu stendur þá fullgerir hann
þau einungis eftir sýningartím-
ann! í þessu tilviki er því þó ekki
þannig varið því að er ég leit
þarna inn á miðvikudag var
íistamaðurinn í óða önn að mála
síðustu myndina af fimmtán.
Hann hefur þann háttinn á, að
búa til orð og setningar á skilti
sem hann hengir snyrtilega fyrir
neðan léreftin og málar svo út-
frá innihaldi orðanna. Máski
nokkuð frumlegt en betur væri
kannski ef listamaðurinn full-
gerði myndirnar fyrir opnun
sýningar því að það er ekki mikil
opinberun að sjá hann að verki. í
öllu falli ekki móts við það sem
var að sjá þá Georges Mathieau
eða Franz Kline á sínum tíma.
Þótt Tallinger máli myndir
sínar er heilmikið af hugmynda-
fræðilegri list í iðju hans og
kemur það m.a. fram í því hvern-
ig hann mótar umhverfi sitt á
meðan hann málar. Á gólfi er
t.d. mikil blaðasnifsahrúga og
hann hefur hengt hitt og þetta á
veggina, plaköt, úrklippur úr
blöðum o.fl.
Sýning Olle Tallinger er með
sanni fullgilt innlegg í þá
myndrænu rökræðu er átt hefur
sér stað á vettvangi nýlista í
þessum húsakynnum undanfar-
ið.
Bent á meginlínur
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Heimir Pálsson:
STRAUMAR OG STEFNUR
í ÍSLENSKUM BÓK-
MENNTUM FRÁ 1550.
2. útgáfa, endurskoðuð og breytt.
Val mynda og umbrot: Jón Reykdal.
Aðstoð við umbrot og teiknun kápu:
Þröstur Magnússon.
Iðunn 1982.
Fyrsta útgáfa Strauma og
stefna í íslenskum bókmenntum
eftir Heimi Pálsson kom út 1978.
Bókinni var yfirleitt vel tekið þótt
ýmislegt sætti gagnrýni, en þó bar
nokkuð á ósanngjörnum kröfum í
garð höfundar og jafnvel dylgjum.
Hjá þessu verður víst ekki komist,
einkum þegar menn freista þess
að leggja dóm á bókmenntavið-
leitni samtímamanna.
I formála annarrar útgáfu
skrifar Heimir Pálsson m.a.:
„Fáum var betur Ijóst en mér,
að þetta verk þyrfti mikillar
endurskoðunar við og nú tóku
ýmsir gagnrýnendur mjög í þann
streng. Er ég þeim mörgum hverj-
um þakklátur fyrir ágætar ábend-
ingar. Að vísu hefur oft í ræðu og
riti borið á misskilningi á eðli
þessa verks. Straumar og stefnur
er ekki bókmenntasaga í þeim
skilningi sem oft er í það orð lagð-
ur: Hér er ekki reynt að rekja alla
söguna og halda til haga öllum
þeim rithöfunum sem ástæða væri
til að nefna og ræða. Hér er aðeins
reynt að benda á meginlínur í
myndinni, ekki að mála hana alla.
Slíkt væri raunar óðs manns æði,
því ljóst er að álitamál yrðu þá
fleiri og stærri en kostur yrði að
ráða fram úr.“
Síðan skýrir Heimir frá því að
fyrstu 82 síður verksins séu
óbreyttar að mestu, en hann hafi
endursamið allan þann hluta sem
fjallar um síðustu tvær aldir: „Er
það von mín að nú hafi verk mitt
komist nær upphaflegri ætlan og
leggi sómasamlega áherslu á síð-
ustu tíma.“
Eins og fyrr leggur Heimir
Pálsson mikla áherslu á félagslega
hlið bókmennta, en til nýjunga má
telja í ritinu hve módernisma í
ljóðlist eru gerð ítarleg skil.
Heimir styðst mjög við Atóm-
skáldin eftir Eystein Þorvaldsson
og Líka líf eftir Ólaf Jónsson.
Heimir segir í formála að honum
hafi „orðið ómetanlegt gagn að riti
Eysteins Þorvaldssonar", en hinar
mörgu tilvitnanir í Eystein, þótt
skilmerkilegar séu, íþyngja nokk-
uð verkinu. Mér er næst að halda
að Heimir hefði getað orðað hug-
myndir sínar um atómskáldin og
módernismann án hjálpar Ey-
steins. Tilvitnanir í ólaf Jónsson
og fleiri eru aftur á móti í hófi.
Það er í bók Heimis gerð heið-
arleg tilraun til að skýra form-
breytingu í ljóðlist. En flest dæm-
in sem hann velur sýna að bilið er
í raun og veru ekki breitt. Sam-
hengi ljóðlistarinnar er eiginlega
órofið. Heimir fjallar á einum stað
um „breyting heimsmyndarinn-
ar“, sem leiðir til „öryggisleysis
kynslóðanna" og segir að „svipað-
ur uggur virðist vera í ljoði Þor-
steins frá Hamri, Stormi (Tannfé
handa nýjum heimi, 1960)“. Að
mínu mati er Stormur einkum ást-
Straumar
og stefnur í
endurskoð-
aðri útgáfu
arljóð. Þar er ort um hin mörgu og
undarlegu veður sem ógna tilvist
elskenda: „ástin mín sofðu, ef
eitthvað skeður / ég er hér vopn-
aður ...“ Þetta er fyrst og fremst
einkalegt kvæði. Það kemur því á
óvart þegar Heimir ályktar: „í
þessari veröld undarlegra veðra
þar sem fjölmiðlar fluttu daglegar
fregnir af hörmungum stríðsins í
Víetnam eða öðrum viðsjám með
mönnunum gilti ekki lengur hin
sjálfsörugga þátttaka í leiknum,
sem einkennt hafði félagslega
raunsæið. Tískurorðið var firring
og bókmenntir einkenndust meir
og meir af tilraunum til að lýsa
manninum sem umkomulausum
og yfirgefnum í fjandsamlegri
veröld sem hann hafði lítil sem
Heimir Pálsson
engin áhrif á.“ Þetta er rétt lýsing
á því sem átti sér stað hjá mörg-
um skáldum, en á ekki sérstaklega
við um Þorstein frá Hamri, allra
síst Storm hans. Víetnamstríðið
er líka síðar á dagskra.
Þetta er í raun aðeins lítilvæg
aðfinnsla. Sama gildir um annan
þanka sem ekki verður komist hjá
að láta fljóta með. í kaflanum
Deiglan 1920—1930 er drepið á
nýjungar og tilraunir á þriðja ára-
tugnum. Undir lok kaflans eru
nefndir „einhverjir ágætustu full-
trúar hefðarinnar í íslenskum