Morgunblaðið - 12.05.1982, Blaðsíða 18

66 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
Multiple Sclerosis
Orsök og eðli
Multiple Sclerosis
Margar kenningar og tilgátur
hafa verið settar fram um orsakir
M.S. Menn hafa stungið upp á alls-
konar umhverfisþáttum, matar-
æði, sýklum, veðurfari, geislum
eða arfgengum eiginleikum, en
ekkert af þessu hefur tekist að
sanna. Sjúkdómurinn er algeng-
astur í hinum tempruðu beltum
jarðarinnar og tíðnin minnkar
þegar nær dregur miðbaug. Flytji
menn af svæði með tiltölulega háa
sjúkdómstíðni til landa þar sem
fáir fá M.S., kemur í ljós, að hjá
þeim, sem flytja börn að aldri,
verður sjúkdómstíðnin lík og í
nýja landinu, en þeir sem eldri eru
halda tíðni þess lands sem þeir
fluttu frá. Þessar niðurstöður
benda til þess að umhverfisáhrif í
æsku ráði verulega um tíðni
sjúkdómsins og langur tími geti
liðið frá því að þessara áhrifa gæti
og þar til sjúkdómseinkenna verð-
ur vart.
Nú hallast menn æ meira að því
að þetta sé veirusjúkdómur. Veir-
an sjálf hefur enn ekki fundist
þrátt fyrir langvarandi rannsókn-
ir um heim allan. Samkvæmt
veirukenningunni er það, sem ger-
ist í miðtaugakerfinu, að líkaminn
myndar mótefni gegn þessari
veiru, hvort sem hún er ein eða
fleiri. Utan um veiruna er hjúpur
sem líkist hjúpnum (mergslíðrinu)
sem einangrar taugaþræði í mið-
taugakerfi. Álitið er að brenglun
verði í mótefnastarfsemi líkam-
ans, hvítu blóðkornin fari vill veg-
ar og ráðist á blásaklausu tauga-
þræðina í stað hinnar illræmdu
veiru. Af þessu leiðir, að dreifðar
skemmdir myndast í miðtauga-
kerfinu. Á afmökuðum svæðum
missa taugaþræðirnir hjúp sinn,
það er að segja svokallað merg-
slíður. Veldur það truflun á flutn-
ingi taugaboða auk ýmissa ann-
arra breytinga. Þessar breytingar
geta orðið á vefjum miðtaugakerf-
is og í mænuvökva.
Mjög er enn á huldu á hvern
hátt arfgengir eiginleikar
kynnu að hafa áhrif á sjúkdóm-
inn. Hann virðist eitthvað al-
gengari í vissum fjölskyldum en
við mætti búast ef tilviljun ein
réði. Varlega skyldi þó ályktað
um arfgengni þar sem ákveðin
umhverfisáhrif eru algengari í
sumum fjöskyldum en öðrum.
Þó að annar eineggja tvíbura, en
þeir bera báðir sömu erfðaeig-
inleika, fái sjúkdóminn, sleppur
hinn tvíburinn oftast við hann.
eftir Hólmfríði
Astu Bjarnason
Þetta dregur mjög úr líkum á
því að um beinar erfðir geti ver-
ið að ræða, þó að einhver aukin
tilhneiging til að fá sjúkdóminn
geti erfst. Vel er hugsanlegt að
um samspil umhverfisþátta og
erfða geti verið að ræða. (Af-
mælisrit M.S.-félagsins, 1978
Guðmundur Pétursson, bls. 5.)
Smitun
Ekkert hefur fundist sem bendir
til þess að veikin berist frá einum
sjúklingi til annars eins og venju-
legur smitsjúkdómur. Menn hafa
hinsvegar fundið að sjúklingar
með M.S. hafa yfirleitt meira
magn mótefna gegn ýmsum al-
gengum veirusjúkdómum en geng-
ur og gerist, t.d. mislingum. Þann-
ig hafa sumir látið sér detta í hug,
að sjúkdómurinn stafaði af sjald-
gæfum og afbrigðilegum viðbrögð-
um sem leiddu til sjúkdóms miklu
seinna en sýking verður. Aðrir
túlka þetta þannig að M.S.-sjúkl-
ingar svari áreitni sýkla almennt
öðruvísi en aðrir einstaklingar.
Rannsóknir
Hér á landi hefur lítið verið
unnið að rannsóknum M.S. ef und-
anskilið er hið frábæra starf
Kjartans heitins Guðmundssonar
og samverkamanna hans. Þeir
skráðu og athuguðu tíðni M.S. á
íslandi.
Illa hefur gengið, þrátt fyrir
miklar tilraunir víða um heim, að
framkalla sjúkdóma í tilraunadýr-
um sem líkjast M.S. í einu og öllu.
Slíkt sjúkdómsmódel væri hins-
vegar ómetanlegt fyrir þá sem
reyna að leysa þessa gátu.
Með sérstökum ónæmisaðgerð-
um á vissum tegundum tilrauna-
dýra hefur tekist að nálgast all-
mjög sjúkdómsmynd M.S. í fólki.
Gefur það góðar vonir um aukinn
skilning á eðli sjúkdómsins. í til-
raunum þessum eru framkölluð
ónæmisviðbrögð gegn mergslíðri
taugasíma og valda þau skemmd-
um á mergslíðrinu. Skemmdir
þessar líkjast vefjabreytingum
hjá M.S.-sjúklingum.
Gangur og þróun sjúkdómsins í
þessum tilraunadýrum hefur þó
verið frábrugðinn því sem gerist
meðal M.S.-sjúklinga. Nýjar að-
ferðir hafa reyndar framkallað
langvinnan sjúkdóm í naggrísum
sem líkist M.S. öllu meira.
Máttur lyfja
Við viljum trúa því, að nútíma-
aðferðir í læknisfræði séu
skynsamari og byggist meira á
raunþekkingu en áður var, en
lækningatæki og tækni verður
sífellt fjölbreytilegri, svo sem
geislameðferð, margs konar
skurðaðgerðir og ótrúlegur
fjöldi lyfja ber vitni um. Allt
getur þetta haft í för með sér
óteljandi skaðlegar aukaverkan-
ir. (Afmælisrit M.S.-félags ís-
lands 1978, John Benedikz, bls.
9.)
Þau lyf sem eru notuð til með-
ferðar við M.S. eru í lyfjaflokki
sem nefnist steralyf. Sterar eru
hormónar sem myndast í nýrna-
hettuberkinum og eru þeir notaðir
sem bólgueyðandi lyf.
Rannsóknir benda til, að með
þessu lyfi sé hægt að flýta fyrir
bata í köstum og ef til vill milda
þau. Þó eru á engan hátt allir
sérfræðingar sammála í þessu
efni. Hvernig sterar virka er
ekki vitað með neinni vissu, en
það er hald manna að þeir dragi
meðal annars úr bjúgmyndun í
skemmdum þeim sem verða af
völdum sjúkdómsins og minnki
þannig þrýsting á aðliggjandi
taugavef, svo að honum sé kleift
að starfa eðlilega. Það er alveg
ljóst samt sem áður, að lang-
tíma meðferð með sterum er
gagnslaus til að koma í veg fyrir
köst eða bæta úr hugsanlegri
fötlun. Reyndar eru aukaáhrif
lyfsins mun þyngri á metunum
en kostir þess, sé um langtíma
meðferð að ræða. (Afmælisrit
M.S.-félags íslands 1978, John
Benedikz, bls. 10.)
Þau aukaáhrif sem John Bene-
dikz minnist á geta verið fólgin í
að beinin verða mjög stökk og við-
kvæm. Þar af leiðandi er mikil
hætta á úrkölkun, til dæmis í
mjaðmarlið. Einnig getur bjúgur
sest á líkamann, sér í lagi ef þess
er ekki gætt að neyta réttrar fæðu
meðan á meðferð stendur. Að auki
gera sterar viðkomandi mjög
næman fyrir ýmisskonar sýkingu.
Auk þessara dæma eru mörg önn-
ur aukaáhrif sem fylgja í kjölfar
stera-lyfja.
Lesandanum er án efa ljóst, að
við M.S. hefur enn ekki fundist
nein viðhlítandi lækning. Með
það í huga tel ég að líta þurfi á
málið í víðara samhengi. (Af-
mælisrit M.S.-félags íslands
1978, John Benedikz, bls. 9.)
Félagslegar aðstæður
Þegar uppgötvað er, búið að
fullgreina og staðfesta að sjúkl-
ingur er með M.S. koma fram
margar spurningar. Þar spila
margir þættir inn í, svo sem á
hvaða stigi sjúkdómurinn er,
hvort hann hefur skilið eftir var-
anleg ör eftir að kast líður hjá og
ekki síst hverjar félagslegar að-
stæður hvers og eins eru. Það má
segja að eins og við erum mörg, þá
eru aðstæður okkar ólíkar, og
sjúkdómurinn herjar ekki eins á
neina tvo einstaklinga.
Hvað M.S. áhrærir er gangur
sjúkdómsins firna margbreyti-
legur. Hjá einum getur aðeins
verið um að ræða tvö köst um
ævina og hann fullkomlega heil-
brigður milli þeirra. Annar
sjúklingur getur fengið tvö eða
jafnvel þrjú köst á einu ári. (Af-
mælisrit M.S.-félags íslands,
John Benedikz, bls. 9.)
Mörg vandamál koma í kjölfar
sjukdómsins. Þó við státum okkur
af þróuðu og vel upplýstu nútíma
þjóðfélagi, þá er ekki gert ráð
fyrir okkur öllum þar. Má nefna
sem dæmi að þegar M.S.-sjúkling-
ur, heftur vegna hreyfihömlunar,
ætlar sér aðeins að fara í strætis-
vagn rekst hann á vegg.
En eins og svo oft hefur verið
skrifað af læknum og öðrum sem
tengjast á einn eða annan hátt
læknastéttinni, þá er mjög mikil-
vægt fyrir sjúklinginn að vera sem
mest úti í hinu daglega lífi eins og
segir í „Dissemineret Sclerose",
bæklingi danska M.S.-félagsins:
Sjúklingurinn skyldi vera á fót-
um og starfa eins mikið og mögu-
legt er, en að sjálfsögðu innan
vissra takmarka, takmarkana sem
skapast af líkams- og sálarlegum
möguleikum hans. Upphaflegt
markmið með virkri sjúkraþjálfun
er að fullnýta mátt og orku til
daglegrar hagnýtingar. (Dissem-
ineret Sclerosis 1979, Helmut Bau-
er, bls. 16.)
í þessu felst að sjúkraþjálfunin
verði hinurn hreyfihamlaða til
hjálpar í daglega lífinu. Markmið-
ið skyldi vera að sjúklingurinn
geti notfært sér æfingar, t.d. fara
upp og niður stiga, snúa sér í
rúmi, geta staðið sjálfur upp ef
hann dettur o.fl. Ef þjálfunin er
byggð upp á raunsæjan hátt, getur
hún komið að miklu gagni fyrir
utan veggi spítalans ásamt því
sem áður er talið. Þarna kemur oft
á tíðum til kasta sjúkraþjálfarans,
að hann beiti hugmyndafluginu til
notkunar annars en hinna hefð-
bundnu æfingatækja úr köldu
stáli.
Til rökstuðnings þessu get ég
nefnt að hægt væri að færa æf-
ingarnar úr æfingasalnum út und-
ir bert loft á góðum sumardegi.
Hólmfríður Asta Bjarnason
„Með sérstökum
ónæmisaðgerðum á
vissum tegundum til-
raunadýra hefur tekist
að nálgast allmjög
sjúkdómsmynd M.S. í
fólki. Gefur það góðar
vonir um aukinn skiln-
ing á eðli sjúkdómsins.(<
Það er ágætis gönguæfing að
ganga á grasi, því það er ekki eins
slétt og gólf, fyrir nú utan hress-
inguna sem útiloftið veitir öllum,
ekki síst þeim sem þurfa að dvelja
innandyra meira og minna.
Ekki ætla ég mér að fara að rífa
niður læknisþjónustuna á íslandi,
en því miður er ótal margt, sem
betur mætti fara. Mannskap vant-
ar tilfinnanlega. Ef hann væri til
staðar væri hægt að sinna hverj-
um og einum sjúklingi betur. Þá
væri án efa hægt að framkvæma
hugmyndir út í ystu æsar, svo sem
eins og þá sem ég var að stinga
upp á. Þá um leið yrði þjálfun mun
mikilvægari þáttur í „lækningu"
en hún er nú.
En allt ber að sama brunni. Þó
fjárlög heilbrigðis- og trygg-
ingamála séu hæstu fjárlög ríkis-
ins, þá eru þau ekki nándar nærri
nógu mikil. En það er ekki vett-
vangur þessarar ritgerðar að
gagnrýna fjárlög íslenska ríkisins.
Eins og áður hefur komið fra, þá
er nauðsynlegt fyrir viðkomandi
M.S.-sjúkling að vera sem mest úti
í hinu daglega lífi við leik og starf.
I okkar íslenska þjóðfélagi finnast
Nokkur orð um stjórnarskrár-
málið í Vestur-Húnavatnssýslu
Síðastliðinn vetur boðuðu
nokkrir ungir stjórnmálamenn úr
öllum flokkum í V-Húnavatns-
sýslu til fundar á Hvammstanga
um stjórnarskrármálið.
Þar sem mér er málið nokkuð
hugleikið, og hef reyndar sjálfur í
nokkurn tíma reynt að vekja at-
hygli á mikilvægi þess, þótti mér
ástæða til að sækja þennan fund.
Ég verð að viðurkenna að fyrst
eftir fundinn var ég ekki alveg
sannfærður um hvort hugur fylgdi
máii, eða hvort hér væru aðeins
ungir stjórnmálamenn að vekja á
sér athygli. Ástæðan fyrir þessari
efasemd minni á rætur að rekja til
þess að nokkrir þingmenn kjör-
dæmisins mættu á staðinn og
reyndu að sjálfsögðu að draga úr
sannfæringarkrafti ungu mann-
anna. Menn með sannfæringu eru
alltaf hættulegir ekki síst ef þeim
dettur í hug að fara að rugla reyt-
um flokkanna. Það skal þó tekið
fram að það var gert af mikilli
varfærni og föðurlegri umhyggju.
Eftir undirritaða yfirlýsingu þess-
ara manna í Morgunblaðinu 6.
apríl sl. verð ég þó að viðurkenna
að ég hef fengið nokkra trú á
meiningu þeirra.
Eftir að hafa lesið spurningar
Ólafs G. Einarssonar í Morgun-
blaðinu 15. s.m. sá ég að við svo
búið mátti ekki standa, hér yrðu
fleiri að leggja hönd á plóginn.
Sjaldan hef ég séð jafn mikið
skilningsleysi opinberað í jafn
stuttu máli og þar er gert, ekki
síst fyrir það, að ólafur sat í verk-
efnaskiptanefnd ríkis og sveitar-
félaga og ætti því að vera nokkuð
kunnugur hinum ýmsu vandamál-
um sem hinar dreifðu byggðir eiga
við að etja. Það hlýtur að vera
hverjum hugsandi manni Ijóst að
fjölgun þingmanna á suðvestur-
horninu skapar stóraukna hættu á
byggðaröskun.
Byggðajafnvægi er mikið
stærra mál en svo, að því verði
svarað tæmandi í spurningaþætti
alþingismannsins, en ég tel
V-Húnvetninga fullfæra um að
gefa viðhlítandi svör við þeim
spurningum sem þar eru settar
fram. Aftur á móti hefði ég áhuga
á að beina nokkrum spurningum
til háttvirts alþingismanns Olafs
G. Einarssonar.
1) Er ekki nægur vandi fyrir
okkur hér á þéttbýlissvæðinu
að um 500 gamalmenni eru,
eftir blaðaskrifum að dæma,
svo gott sem umhirðulaus?
2) Hvaða fólki skilað sér fyrst á
þéttbýlissvæðið?
3) Yrði það ekki fullorðna fólkið?
4) Eru líkur á að húsaleiga og
fasteignaverð muni hækka?
5) Hvað eigum við að gera við
unga fólkið sem vill fá vinnu
við sitt hæfi?
6) Senda það í nýtt álver?
7) Eða setja það í að byggja
Breiðholt 4?
8) Hvað svo?
9) Vilja þeir sem búa hér á suð-
vesturhorninu fá aukinn
vanda á þessum sviðum?
10) Er hann ekki nægur fyrir?
Það hefur farið í vöxt á undan-
förnum árum að stjórnmálaflokk-
arnir stilli upp í framboð pólitísk-
um uppalningum sem ræktaðir
eru í gróðurhúsum þröngrar
flokksklíku. Þessir menn koma
jafnvel kolhráir beint af skóla-
bekk og þykjast fullfærir um að
Gunnar Páll Ingólfsson
stjórna þjóðinni, oft vill verða
kátbrosleg leit þessara manna að
málefnasnauðum slagorðum sér
og sínum til framdráttar.