Morgunblaðið - 12.05.1982, Blaðsíða 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ1982
Æsifregn nm fiknieftia-
smygl og framsal ísl. konu
í Mörgunblaðinu 22. f.m. birtist
á útsíðu blaðsins frétt undir þrí-
dálka fyrirsögn: íslensk kona fram-
seld — grunuð um l'/t milljón kr.
fikniefnasmygl.
Atburðir sem gerðir eru að um-
ræðuefni í fréttinni eru bæði stór-
lega orðum auknir og rangt með
þá farið. Undirritaður sem er lög-
maður konu þeirrar, sem í hlut á,
telur því óhjákvæmilegt að óska
eftir að fá að birta leiðréttingu.
Undirrituðum hefur verið neit-
að af starfsmönnum Mbl. um upp-
lýsingar um hvaðan frétt þessi sé
komin. Hann gengur þess samt
ekki dulinn að hún kunni að hafa
borist fréttamanni Mbl. frá emb-
ættismanni í dómsmálastjórninni.
Umræddir embættismenn eru þeir
einu, að því er ætla má, að gætu
haft slíka vitneskju um mála-
rekstur þennan undir höndum og
orðalag fréttarinnar er og þannig.
Með tilliti til persónulegra
hagsmuna konu þeirrar, sem í hlut
á hafði undirritaður reynt að
leysa mál hennar hávaðalaust og
var því mjög óviðeigandi og til-
litslaust að fara með fréttina í
fjölmiðla á þessu stigi máls, en úr
því að sá kostur var tekinn verður
ekki komist hjá því að gera hér og
grein fyrir aðalatriðum máls
þessa.
Fíkniefnamisferli
þriggja manna 1977
Vorið 1979 komst hér upp um
misferli þriggja manna með fíkni-
efni, sem hafði átt sér stað á árinu
1977. Höfðu þeir allir áður gerst
brotlegir við refsilög í meðferð
slíkra efna og annað hvort náð
sátt eða hlotið dóma fyrir athæfi
sitt. Einn þeirra hafði um skeið
verið sambýlismaður konu þeirr-
ar, er fyrrgreind frétt beindist að,
en þá þegar var slitnað upp úr því
sambandi; annar hafði rekið versl-
un með henni og hafði hún nokkru
áður selt honum sinn hlut, en
verslunin varð gjaldþrota, — í
báðum tilvikum hafði verið um
kaldar kveðjur að ræða. Þriðji
maðurinn hafði um langt skeið
verið hassneytandi, m.a. í Christi-
aniu.
Voru þessir menn allir settir í
varðhald og haldið þar vikum
saman.
Mátti vera ljóst að hvorki gátu
þeir talist traust né óvilhöll vitni í
máli þessu. Eiginkona þess þeirra,
sem rekið hafði hið misheppnaða
fyrirtæki mun vafalaust hafa ver-
ið orðin langeygð eftir honum, þar
sem hann var í varðhaldi og er
hún var kölluð fyrir rétt sagði hún
frá vitorði sínu um meintan inn-
flutning á hassi logsoðnu undir
bita á bifreið, sem hin umrædda
kona átti að hafa komið í með
Smyrli 1977. Þessa furðulegu frá-
sögn staðfesti eiginmaðurinn fyrir
rétti og sagðist hafa verið heila
nótt að ná þessu undan bifreið-
inni.
Ekki verður séð af gögnum
málsins að nein tilraun hafi verið
gerð til þess að hafa upp á um-
ræddri bifreið til þess að geta
gengið úr skugga um verksum-
merkin.
Undirritaður telur nánast
óhugsandi að fela 6 kg af hassi í
grind undir bifreið, eins og segir í
frétt Morgunblaðsins.
Mun kona sú, er hér greinir, eig-
inkona eins hinna þriggja fíkni-
efnaafbrotamanna, eiga yfir höfði
sér ákæru og dóm fyrir yfirhylm-
ingu um sök manns síns.
Nokkru áður en umrætt saka-
mál komst upp hafði kona sú sem
fréttin beinist að, undirbúið að
fara af landi brott til Bandaríkj-
anna — jafnvel alfarin. Slíkt tek-
— eftir dr. Gunn-
laug Þ()rðarson hrl.
ur tíma og fyrirhöfn, bæði að fá
ábyrgðarmann ytra, vegabréfs-
áritun og að ganga frá málum.
Var þessu öllu lokið, er hún fór af
landi brott 20. maí 1979. Hins veg-
ar kom henni ekki til hugar að
þremenningarnir færu að bera á
hana einhverjar sakir sem hún
taldi sig vera saklausa af.
Sakir bornar á konuna
Reyndin varð hins vegar önnur;
nú þar sem þessir menn vissu að
kona þessi væri farin af landi
brott, var einfalt mál til þess að
losna við að þurfa að gefa skýr-
ingu á því hvar þeir hefðu fengið
fíkniefni þau, er málið snerist um,
með því að skella skuldinni á
konukind þessa og ekki nóg með
það, heldur líka hitt að hún hefði
verið forsprakki í þessari íslensku
fíkniefnamafíu að því leyti er tók
til innflutnings á hassi o.fl., en þó
treystust þeir ekki til þess að
halda því fram að konan hefði
sjálf selt neitt af þessu efni, held-
ur viðurkenndu þeir sjálfir að
hafa að meira eða minna leyti
dreift því. Þetta var einföld lausn
fyrir þá og átti ekki að koma kon-
unni að sök, þar sem hún væri far-
in af landi brott.
Með þessa skýringu sluppu þess-
ir menn, sem staðið höfðu áður
meira og minna í fíkniefnamis-
ferli, úr varðhaldinu. — Konan,
sem borin var þessum alvarlegu
sökum hafði hins vegar hreint
sakavottorð og átti sér ekki ills
von.
Ekki verður ráðið af gögnum
málsins hve mikið magn hér var
um að ræða né verðmæti þess sem
mál þremenninganna snerist um
og því er frétt Morgunbiaðsins um
að konan hafi smyglað 6 kg af
hassi og l'/2 kg af hassolíu út í
hött hvað þá heldur að verðmæti
þess hafi verið um 150 milljónir
gamlar krónur.
Það er og athyglisvert við rann-
sókn máls þessa að engin vitni af
þeim mörgu, sem kölluð hafa verið
fyrir rétt út af málum þessum,
bera neinar sakir á „glæpakvendi"
þetta, nema þeir þrír margbrot-
legu fíkniefnaglæpamenn og svo
kona eins þeirra, sennilega í þeirri
trú að geta losað eiginmann sinn
undan sök.
Vegið aftan að konunni
Þann 18. júní 1979 var kveðinn
upp úrskurður í sakadómi í ávana-
og fíkniefnamálum um að kona
þessi („glæpakvendið") skuli
handtekin og færð fyrir dómstól-
inn til vitnisburðar. í lokaorðum
úrskurðarins er tekið fram, að
ekki væri vitað hvar hún væri
niðurkomin, en hún væri talin
vera á leið til Florida eða annars
staðar. Þá var í þessum eftirmála
tekið fram að málið væri sent
dómsmálaráðuneytinu til fyrir-
greiðslu, þ.e. greinilega til þess að
ísl. yfirvöld skyldu krefjast fram-
sals hennar.
í íslenskum rétti eru ákvæði um
hvernig handtaka megi grunaðan
mann. Helstu ákvæði um þetta eru
í 59. gr. laga um meðferð opinb.
mála nr. 74/1974.
Almenningi til fróðleiks skulu
umræddar lagagreinar birtar hér
svo og grein í sömu lögum, sem
heimilar hverjum og einum að
handtaka sekan mann.
59. gr. laga um meðferð opin-
berra mála hljóðar svo:
Rétt er dómara að gefa skipun um
handtöku grunaðs manns, ef það má
telja nauðsynlegt vegna rannsóknar
máls. Slíka skipun getur dómari þó
ávallt gefið, ef maður sinnir ekki að
nauðsynjalausu kvaðningu um að
koma fyrir lögreglumann eða dóm-
ara.
Rétt er dómara að gefa út hand-
tökuskipan, birta hana opinberlega
og skora á hvern sem er að fram-
kvæma hana:
1. Ef handtekinn maður víkur úr
gæslu eða refsivist eða ef maður
brýtur bann dómara við för úr
ákveðnu marki eða firrir sig eftir-
liti, sem dómari setur honum.
2. Ef ókunnugt er um dvalarstað
manns, sem sakaður er um brot,
sem varðað getur 100.000,- (g)kr.
sekt eða 6 mánaða refsivist.
í 60. gr. sömu laga segir: „Heimilt
er einstökum manni að handtaka
mann: Ef dómari hefur fyrirskipað
handtöku samkvæmt 59. gr. 2. mgr.
Auðvitað hefði átt, þegar svo
stóð á sem hér, að ekki var vitað
hvar konan var niðurkomin, að
byggja handtökuúrskurðinn á 2.
mgr. 59. gr., það er með opinberri
stefnu. Þá hefðu vandamenn
hennar ekki gengið þess dulin að
hún væri í yfirvofandi hættu um
að verða handtekin fyrirvaralaust
og getað gert viðeigandi ráðstaf-
anir svo sem að fá hana hingað til
lands af fúsum vilja, en slíkt væri
ekki hugsanlegt ef hún yrði tekin
föst, því þá mætti hún ekki hreyfa
sig út fyrir þau mörk, sem dómur
setti. w
Því miður kaus sakadómurinn
að vega aftan að manneskjunni í
stað þess að ganga hreint til verks
og var úrskurðurinn byggður á 1.
mgr. 59. gr. sem venjulegur hand-
tökuúrskurður, en haldið strang-
lega leyndum fyrir konunni og
vandamönnum hennar, satt að
segja öllum nema embættis-
mönnum í kerfinu og bandarísku
alríkislögreglunni og Interpol (Al-
þjóðalögreglunni) sem lýstu eftir
henni síðar.
Með því að halda úrskurðinum
leyndum var fyrrgreindum aðilj-
um, FBI og Interpol, gert kleift að
komast að konunni. henni algjör-
lega að óvörum.
Hitt mátti vera íhugunar-
efni, að þegar íslensk dómsvöld
framselja svona algjörlega vald
sitt í máli í hendur erlendrar lög-
reglu, þá ráða þau engu um fram-
kvæmd málsins og hætt er við að
harkan geti þá orðið meiri en efni
standa til þegar um lögreglu er að
ræða, Iíkt og í Bandaríkjunum,
sem á stöðugt í höggi við hina sví-
virðilegustu glæpamenn, ólíkt því
sem gegnir t.d. um okkar lögreglu
— þegar það svo bætist ofan á að
sú, sem handtaka skyldi væri talin
vera „bófaforingi", eins og þre-
menningarnir héldu fram.
State Department beðið
um aðstoð í málinu
í febrúar 1981
Með bréfi 19. júní 1979 óskaði
dómsmálaráðuneytið eftir því við
utanríkisráðuneytið að þess yrði
farið á leit að kona þessi yrði
handtekin og framseld til Islands,
önnur bréf um þessa hlið málsins
hef ég ekki séð, hins vegar er í
fórum mínum ljósrit af bréfi
sendiráðs Islands í Washington
DC, dags. 2. feb. 1981 (eða nærri 20
mánuðum eftir uppkvaðningu áð-
urnefnds handtökuúrskurðar) til
State Department í Washington
DC, þar sem þess var farið á leit
að nefnd kona yrði handtekin og
framseld til íslands. Var hún þá
talin búa í Florida.
Framsalskrafan byggð
á ógildum milli-
ríkjasamningi frá 1902
í bréfi ambassadorsins er kraf-
an um framsal konunnar byggð á
samningi gerðum milli Bandaríkj-
anna og Danmerkur 6. jan. 1902
um gagnkvæmt framsal fólks sem
kemur sér undan dómsvaldi. (Ex-
tradition of fugitives from Just-
ice). Um þess háttar samninga,
sem gerðir höfðu verið fyrir gerð
sambandslaganna frá 1918 en
snertu ísland hafði þessi sami
ambassador þann fyrirvara á sín-
um tíma, að íslensk stjórnvöld
þyrftu að taka afstöðu til gildis
þeirra.
Fremsti lögfræðingur íslands
dr. Einar Arnórsson prófessor
taldi þess háttar samninga ekki
gilda hér á landi, þ.e. gagnvart ís-
lenskum ríkisborgurum, nema
þeir vörðuðu Island og hefðu verið
birtir hér (sjá ritverk hans um
þetta efni: ÞJóðréttarsamband ís-
lands og Danmerkur, útg. 1923,
bls. 51—53) en umræddur sam-
ningur hefur ekki verið birtur hér
og verður því ekki beitt gegn ís-
lenskum ríkisborgara, enda þótt
dómstólar í Bandaríkjunum
kynnu að telja það þeim í hag að-
vilja halda í gildi samnings þessa.
Mun hér vera í fyrsta sinn að
krafist er framsals á grundvelli
þessa gamla samnings milli
Bandaríkjanna og Danmerkur,
sem nú er fyrir löngu úr gildi fall-
inn þeirra á milli, þar sem ríkis-
stjórnir þessara landa hafa gert
með sér nýjan samning um þetta
efni.
Að sjálfsögðu hefði ambassa-
dorinn átt að árétta fyrirvara sinn
varðandi hið vafasama gildi hins
gamla milliríkjasamnings Banda-
ríkjamanna og Dana og benda á
hve hæpin framsalskrafan væri, í
stað þess umyrðalaust að fram-
fylgja kröfunni.
Handtaka og fang-
elsun konunnar
Þann 3. nóv. sl., fjóru og hálfu
ári eftir að meint fíkniefnamis-
ferli komst upp og tveimur og
hálfu ári eftir uppkvaðningu hins
dæmalausa úrskurðar, var konan
fyrirvaralaust handtekin, járnuð
og færð í fangelsi af lögregluyfir-
völdum í Southern District of
California og skyldi hún framseld
til íslands umsvifalaust. Er henni
hafði verið haldið í fangelsinu í 60
klukkustundir var hún látin laus
gegn tryggingu, sem eiginmaður
hennar setti, en þá hafði hún verið
búsett í Kaliforníu í rúmt ár, gift
Bandaríkjamanni og var gengin
með í 3 mánuði. Lét hún fóstri
fáum dögum síðar.
Við handtökuna vissi konan
hvorki hvernig á þessum harka-
legu aðgerðum stæði, né var henni
birtur úrskurðurinn og þvi síður
tjáð hvern rétt hún ætti í málinu.
Hófust nú málaferli fyrir kali-
fornískum dómstól varðandi
réttmæti handtöku þessarar og
kom að því að undirrituðum var
falið að kanna málið frá íslenskri
hlið þess.
Þegar það kom á daginn að kon-
unni hafði ekki verið birtur úr-
skurðurinn, hlutaðist ég til um að
hann væri formlega birtur mér
f.h. konunnar, svo unnt yrði að
kæra hann til Hæstaréttar, því
þeim rétti treysti ég til þess að
standa vörð um rétt íslenskra sem
erlendra ríkisborgara. Slíka hand-
töku má kæra til Hæstaréttar inn-
an 24 klst. frá því að hann kemur
til framkvæmda og því var þessari
aðferð beitt.
Dómur Hæstaréttar var hins
vegar á þá leið að málinu var vísað
frá dómi, þar eð hún hefði ekki
kært innan lögmælts tíma frá því
er hún var handtekin 3. nóv. 1981
(þ.e. innan 24 klst.). Allan þann
tíma og 36 klukkustundum betur
var hún lokuð inni í fangelsi og
hvorki hafði hún aðstöðu til að
kæra til Hæstaréttar né vissi hún
um rétt sinn.
Með kæru þessari til Hæstarétt-
ar var þess vænst að málið gæti
horft þannig við, að réttinum gæf-
ist færi á að taka afstöðu til hins
gamla milliríkjasamnings milli
Bandaríkjanna og Danmerkur en
illu heilli kom sá flötur málsins
ekki upp.
Að hætti lögmanna í máli sem
þessu hefur undirritaður farið
bónarveg að dómsmálaráðherra
með þrem bréfum og viðtölum og
bent á sanngirni þess að horfið
yrði frá framsalskröfunni, eins og
málið liggur fyrir. Vandamenn
konunnar og amerískur lögmaður
hennar hafa skrifað ráðherra í
sömu veru.
í síðasta bréfi mínu var þess
farið á leit að málið yrði lagt fyrir
ríkissaksóknara til umsagnar, en
bæði er hann maður gætinn og
mannúðlegur og þá ekki síður hitt
að hann á að hafa með höndum
yfirstjórn þessara mála, samkv.
lögum, en af einhverjum ástæðum
var hann sniðgenginn í þessu máli.
í 21. gr. laga nr. 73/1973 segir:
„RíkLssaksóknari skal hafa gætur á
afbrotum, sem framin eru. Hann
kveður á um rannsókn opinberra
mála og hefur yfirstjórn hennar og
eftirlit."
Undirritaður hefur ástæðu til
þess að ætla að hefði málið verið
lagt fyrir ríkissaksóknara áður en
framsalskrafan var gerð svo sem
vera bar, þá hefði ekkert orðið úr
því. Má vera að ríkissaksóknari
telji nú of seint að gefa umsögn
um málið.
Svör dómsmálaráðherra hafa
verið þau, að hann teldi best fyrir
konuna að bandarískur dómstóll
dæmdi í máli hennar, en þess ber
þó að gæta að sá dómur yrði að
sjálfsögðu einungis um formsat-
riði þ.e. hvort umræddur milli-
ríkjasamningur sé í gildi gagnvart
íslenskum þegnum og ef svo væri
talið, hvort alvara verknaðarins
heimilaði framsal konunnar. Um
þetta snúast nú kostnaðarsöm
málaferli í Kaliforníu, sem hefði
mátt komast hjá, ef skýlaus
ákvæði hefðu fyrirfundist líkt og
nýr samningur milli íslands og
Bandaríkjanna.
Það er ekki vafamál að Alþingi
og/eða Hæstiréttur hefðu átt að
taka afstöðu til gildis slíkra milli-
rtkjasamninga áður en einhver
embættismaður færi að beita slíku
fyrir sig, hvað þá heldur amerísk-
ur dómstóll.
Fíkniefnaglæpir eru á meöal
alvarlegustu afbrota
Undirritaður telur fíkniefna-
misferli meðal alvarlegustu af-
brota sem um getur og myndi ekki
vilja láta hlífa neinum þeim, sem
gerast brotlegir. Hins vegar er það
ekki síður alvarlegt, þegar slíku
kappi er beitt við að upplýsa mál,
að það hefur í för með sér jafn