Morgunblaðið - 08.06.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1982
Afkoma utgerðar og flskvinnslu
verður ekki lengur aðskilin
Eftir Guðmund H.
Garðarsson
Síðastliöinn föstudag samþykkti
Verðlagsráð sjávarútvegsins
10,5% fiskverðshækkun. Verðið
var ákveðið af oddamanni nefnd-
arinnar og tveim fulltrúum kaup-
enda. F’ulltrúar seljenda, útgerðar
og sjómanna, mótmæltu þessari
ákvörðun harðlega. Formaður LIÚ
segir m.a. í bókun vegna þessarar
fiskverðsákvörðunar: „að með
þessari fiskverðsákvörðun se ekk-
ert tillit tekið til minni þorskafla
og rýrnandi aflaandvirðis. Togar-
arnir séu reknir með 30% halla.
„Ennfremur segir í umræddri bók-
un: „Fiskverðsákvörðun þessi er
með öllu óviðunandi og bætir í
engu rekstrarskilyrðin því fram
eru komnar og yfirvofandi kostn-
aðarhækkanir, sem eyða henni
með öllu.“
Enn ein kollsteypan
Þrátt fyrir samþykki kaupenda
á umræddri fiskverðshækkun, er
ljóst af yfirlýsingu annars full-
trúans, Arna Benediktssonar í
Mbl. 5. júní sl., að fiskverkunin
getur raunverulega ekki tekið á
sig þessar hækkanir. Orðrétt segir
Árni:
„Það er ljóst að kostnaðaraukn-
ingin vegna þessarar fiskverðs-
hækkunar nemur um 5,5% og
vegna launahækkunarinnar 1. júní
um 2,5 til 3% eða samtals um 8%.
Ásamt öðrum hækkunum verður
kostnaðarhækkunin 10 til 11% og
kallar á sömu gengisfellingu í pró-
sentum. Ég held að það hljóti að
vera hverjum manni ljóst að þess-
ar þriggja mánaða kollsteypur
kosta gengislækkun, sem sam-
svarar kollsteypunni."
Inn í þetta dæmi vantaði auk
þess m.a. eftirfarandi atriði:
1. Eftir því sem næst verður kom-
izt var halli á frystingunni það
sem af er þessa árs um 3%, er
þá ekki búið að taka fjár-
magnskostnað inn í dæmið éins
og hann raunverulega er hjá
fjölda fyrirtækja. Svo þessi
halli er raunverulega mun
meiri.
2. Árið 1980 var halli frystingar
5,6% og árið 1981 5-8%.
Raunveruleg eigna- og rekstr-
arstaða hraðfrystiiðnaðarins
hefur versnað sem þessu nem-
ur. Þótt betri afkoma í söltun
og skreið hafi eitthvað lagað
stöðu sumra hraðfyrstihúsa,
hefur staða frystingar sem
heildar, rýrnað sem þessu nem-
ur.
3 Frysting sjávarafurða er
grundvallarstarfsemi fyrir
heildarafkomu þjóðarbúsins.
Afkomugrundvöll hraðfrysti-
húsanna má þess vegna ekki
skekkja með meðalútreikning-
um sem byggjast á tilfærslum
vegna timabundins ávinnings í
Guðmundur H. Garðarsson
öðrum vinnslugreinum s.s. sölt-
un og skreið. Hraðfyrstiiðnað-
urinn er eina atvinnugrein
landsmanna sem skapar mögu-
leika á varanlegri samræmingu
vinnslu og veiða með þar af
leiðandi tryggri öflun gjaldeyr-
istekna og jafnri atvinnu fyrir
tugþúsundir manna allt árið
um kring. Að tefla afkomu
hraðfrystiiðnaðarins í hættu er
jafngildi þess að taka brauðið
frá fólkinu.
Enn vantar mikið
En er ekki raunverulega verið
að gera það þessa dagana? Er
framangreind fiskverðshækkun
nokkuð annað en gálgafrestur?
Hvað gerist nú ef genginu er hald-
ið óbreyttu? Og hvað gerist þótt
það verði látið falla eða síga um
10-15%?
Samkvæmt ummælum bæði for-
ráðamanna fiskvinnslu og útgerð-
ar- og sjómanna vantar mikið á
báða enda.
Fiskvinnslan þarf minnst 15%
og útgerðin minnst 30% til viðbót-
ar. Gengisfelling til að mæta þess-
um þörfum kallar á viðbótarráð-
stafanir til þess að aukin greiðslu-
byrði þessara aðila vegna erlends
kostnaðar, rýri ekki heildarnið-
urstöðuna.
Hin heimatilbúnu sjálfvirku
kerfi verðlags og kaupgjalds,
munu enn magna verðbólguna,
sem er meginundirrót þess mikla
vanda, sem grundvallaratvinnu-
greinar íslendinga, fiskveiðar og
fiskiðnaður, standa nú frammi
fyrir.
Sjávarútvegur
grundvallaforsenda
íslendingar komast ekki undan
því öllu lengur að verða að viður-
kenna á ný, að sjávarútvegurinn
er grundvallarforsenda íslenzks
efnahagslífs.
Sjávarútvegurinn tryggir nýt-
ingu mestu auðlindar Islendinga,
fiskimiðin umhverfis landið. Ár-
„Ávísun á gengislækk-
un nú sem eykur verðbólg-
una, en leysir ekki vanda
aðila, hvorki útgerðar né
fiskvinnslu, gerir vanda-
málið enn stærra og verra
viðureignar, eftir því sem
því er frestað lengur að
gera róttækar og harðar
ráðstafanir til að tryggja
afkomu þessarar undir-
stöðuatvinnugreinar.“
legur afli allt að 1,5 milljónir smá-
lesta, færir þjóðinni 3 af hverjum
fjórum krónum í gjaldeyrisöflun
vegna vöruútflutnings. Engin önn-
ur atvinnugrein á Islandi getur í
nánustu framtíð fyllt þetta skarð,
ef ekki er rétt að málum staðið
vegna málefna sjávarútvegsins.
Dreifð byggð á íslandi byggist á
sem hagkvæmastri nýtingu fiski-
miðanna allt í kringum landið.
Frá hreinu þjóðernislegu sjón-
armiði eru fiskveiðar og fisk-
vinnsla í hinni dreifðu byggð
grundvallaratriði. Við þetta bæt-
ist að hundruðir fyrirtækja byggj-
ast á þjónustu við þessar grund-
vallaratvinnugreinar. Hrynji þær,
hrynur allt hitt um leið og þar
með íslenzkt atvinnu- og efna-
hagslíf.
Þetta sem að framan er sagt, er
raunverulega skólabókardæmi,
sem allir Islendingar ættu að
kunna, en því miður virðast marg-
ir ekki hafa fengið þennan lærdóm
og aðrir hafa gleymt honum.
Bjargað í bili
Svarið við framangreindum
spurningum er því í einföldu máli
þetta:
Oddamaður og fulltrúar kaup-
enda voru með samþykki sínu að
reyna að bjarga þessum málum
fyrir horn í bili, en undirstrika um
leið að forsenda þess að slíkt sé
unnt byggist á því að gengið lækki
í samræmi við áhrif fiskverðs og
launahækkanna á afkomu fisk-
iðnaðarins. Verði það ekki gert,
hvað gerist þá?
Á aðalfundi Sölumiðstöðvar
hraðfyrstihúsanna, sem var hald-
inn 27. maí sl., þ.e. viku áður en
umrædd fiskverðshækkun var
samþykt kom fram eftirfarandi
álit um ástand og horfur í rekstri
hraðfrystihúsanna:
„í dag er afkoma hraðfrystihús-
anna með þeim hætti, að útilokað
er að halda áfram rekstri við
óbreyttar aðstæður."
Ennfremur segir:
„Enn sem fyrr ógnar mikil verð-
bólga afkomu helstu atvinnu-
greina og bendir allt til þess, að
framundan sé hömlulaus óðaverð-
bólga, verði ekki gripið til raun-
hæfra ráðstafana.
Staða hraðfrystiiðnaðarisn hef-
ur verið mjög erfið á undanförn-
um árum. Stafar það í fyrsta lagi
af því, að verðbólga hefur verið
miklu meiri hér á landi en í
nokkru viðskiptalanda okkar. Hef-
ur þetta m.a. lamað samkeppnis-
hæfni hraðfrystiiðnaðarins svo, að
okkar mikilvægustu markaðir eru
í hættu af þeim sökum. Þar við
bætist, að á síðustu mánuðum hef-
ur þorskafli dregist verulega sam-
an og hefur það leitt til enn lakari
afkomu frystihúsanna. Enn frem-
ur veldur hinn geigvænlegi rekstr-
arhalli útgerðarinnar hraðfrysti-
húsunum miklum rekstrarfjár-
skorti."
Þá segir að lokum:
„Það er grundvallaratriði, að af
hálfu stjórnvalda og kröfugerðar-
aðila sé viðurkennd sú staðgreynd
að vegna breyttra rekstraraðstæð-
na heima fyrir og erlendis, verði
allir aðilar að sameinast um að
tryggja rekstrarskilyrði og af-
komu grundvallaratvinnuvega
þjóðarinnar, fiskveiða og fisk-
iðnaðar. Með því móti einu tekst
að halda uppi fullri atvinnu."
Þýðing skuttogara
Er þá komið að því atriði, sem
óhjákvæmilega er, að allir Islend-
ingar geri sér ljósa og fulla grein
fyrir: Án skuttogara er útilokað að
ná þeim árangri í fiskveiðum, sem
lífskjarakröfur þjóðarinnar út-
heimta. Örugglega er það rétt
ályktað hjá kunnáttumönnum, út-
gerðarmönnum, sjómönnum og
fiskifræðingum, að skuttorgara-
fjöldi Islendinga, sem var 92 skip
hinn 1. des. 1981 og mun líklegast
verða 94—95 núna, sé of mikill.
Hugsanlega væru 60—70 skip
hæfilegur fjöldi.
En hvað sem því atriði líður er
ákveðinn fjöldi skuttogara frum-
forsenda nútíma fiskiðnaðar,
æskilegs atvinnustigs og nauðsyn-
legrar árvissrar gjaldeyrisöflunar.
Samræmd vinnsla og veiðar og
stöðug atvinna starfsfólks í fisk-
iðnaði byggist á togaraflanum.
Minni fiskiskip geta ekki tryggt
það magn á land, sem togararnir
koma með. Þau ná ekki til fisksins
þar sem hann er helzt að fá á mið-
unum. Til þess þarf stór, kraft-
mikil og velútbúin skip.
Þetta eru staðreyndir sem menn
verða að horfast í augu við og við-
urkenna.
Árið 1981 var heildarmagn
botnlægra fisktegunda í fiskafla
landsmanna um 731 þúsund smá-
lestir. Þar af veiddu togararnir
um 400 þúsund smálestir, en
minni fiskiskip um 330.100 smá-
lestir. Hlutdeild togaranna í þess-
um afla var 54,8% en minni fiski-
skipa 45,2%. Fyrir 10 árum, þ.e.
árið 1972 var bátafiskurinn
330.200 smálestir, eða nákvæm-
lega jafnmikill og á sl. ári. Þá var
togarafiskurinn 56.900 smálestir.
Hlutdeild bátafisks var þá 85,3%,
en togaranna 14,7%.
Hættuleg biðstaða
Af þessu má ráða mikilvægi
togaranna fyrir íslenzkan fisk-
iðnað. Þeir hafa afgerandi þýð-
ingu. Afkoma togaraútgerðar og
fiskvinnslu verður ekki sundur-
skilin. Það að skilja togaraútgerð-
ina eftir með stórfelldan halla og
óleysta niðurstöðu um framtíðina
varðandi rekstrarafkomu, við
breyttar og versnandi aðstæður i
veiðum jafngildir því að setja
fiskiðnaðinn í óþolandi og hættu-
lega biðstöðu. Biðstöðu, sem getur
leitt til allsherjar hruns, bæði út-
gerðar og fiskvinnslu, innan fárra
mánaða, verði ekkert að gert, sem
felur í sér samræmda lausn á
vandamálum þessara aðila.
Ávísun á gengislækkun nú sem
eykur verðbólguna, en leysir ekki
vanda aðila, hvorki útgerðar né
fiskvinnslu, gerir vandamálið enn
stærra og verra viðureignar, eftir
því sem því er frestað lengur að
gera róttækar og harðar ráð-
stafanir til að tryggja afkomu
þessarar undirstöðuatvinnugrein-
ar.
Breyttar aðstæður krefjast
endurmats á afstöðu þjóðarinnar
til þess, hvernig eigi að tryggja
afkomu sjávarútvegsins.
Víða erlendis tíðkast það, að
grundvallaratvinnugreinar búi við
ákveðin kjör, sem gerir þeim kleift
að standa í harðri samkeppni á
erlendum mörkuðum. I slíkum til-
vikum verður að víkja frá almenn-
um reglum og grípa til sérráðstaf-
ana.
Aðgerðir tafarlaust
Greinilegt er af fenginni
reynslu, að þær ráðstafanir, sem
gripið hefur verið til hérlendis á
undanförnum árum duga ekki.
Viljann hefur skort hjá valda-
miklum aðilum. Því er nú komið
sem komið er, 70—80% verðbólga.
Vandamál atvinnuveganna, sér-
staklega útflutningsatvinnuveg-
anna aukast en minnka ekki.
Þetta þýðir í stuttu máli:
Að viðurkenna verður grund-
vallarþýðingu sjávarútvegs í ís-
lenzkum þjóðarbúskap.
Með hliðsjón af því verður m.a.
að grípa til ráðstafana, sem taka
mið af því að jafn fjármagnskrefj-
andi atvinnuvegur og sjávarútveg-
ur er, getur ekki risið undir verð-
tryggðum vöxtum á fjárfest-
ingarlánum í 70—80% verðbólgu-
þróun.
Þá er óhjákvæmilegt vegna þess
aflabrests sem orðið hefur á þessu
ári, að gerðar séu nú þegar sér-
stakar ráðstafanir til að tryggja
öruggan rekstur togararútgerðar-
innar án þess að þær aðgerðir hafi
verðbólguhvetjandi áhrif.
Allur dráttur á því að mæta
vandamálum togaraútgerðarinnar
mun koma með tvöföldum þunga á
þjóðina. Það er þes's vegna ekki
eftir neinu að bíða. Aðgerðir taf-
arlaust.
Norræn félags-
ráðstefna heyrnarlausra
NORRÆN félagsráðstefna
heyrnarlausra var haldin í
Reykjavík dagana 24.-28. maí.
Fuíltrúar mættu frá öllum Norð-
urlöndunum, frá einum upp í
fimm frá hverju landi. Ráð-
stefnustjóri var Hervör Guð-
jónsdóttir, formaður Félags
heyrnarlausra á íslandi.
Táknmálstúlkur var frá
Danmörku og kom það ekki að
sök þó að táknmálið sé ekki al-
veg samræmt milli landa því
að íslenska og danska táknmál-
ið er mjög líkt. Látbragð er auk
þess alltaf alþjóðlegt og stuðlar
þannig að auknum skilningi.
Ráðstefnan, sem fjallaði að
mestu um félög heyrnarlausra
og samfélagið, var gagnleg
fyrir íslendinga þar sem Norð-
urlandasamstarf er mikið á
þessu sviði.
Þótttakendur í Norrænni félagsráðstefnu heyrnnrlnuara í Reykjavík.