Morgunblaðið - 03.07.1982, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ1982
25
LAXVEIÐIHORFUR
II. GREIN:
Eftir Jakob V.
Hafstein, lögfrœðing
Nýlega eða hinn 6. júní sl. hef-
ur einum fyrrgreindra nefnd-
armanna, dr. phil. Birni Jóhann-
essyni, borist mjög athyglisverð
álitsgerð frá Ted Needham þar
sem m.a. segir: Atlantshafslaxinn
virðist vera að hverfa í Skotlandi.
Á öðrum stað í álitsgerð sinni
kemst Needham að eftirfarandi
niðurstöðu: Að annarsstaðar, t.d.
í hlutum af írlandi, virðist hann
vera að deyja út. Stangalaxveiði í
sumum laxveiðiám á íslandi
minnkaði um 85% á sl. ári. Atl-
antshafslaxins bíða nú sömu örlög
og bandaríska vísundsins á sínum
tíma. I*að er of auðvelt að veiða
laxinn og hann er frábær verzlun-
arvara fyrir of marga aðila. Og ein-
mitt þessvegna voru vísundarnir
stráfelldir á sínum tíma og hurfu
næstum úr dýraríkinu.
Eftir þessar hugleiðingar mín-
ar og ágiskanir um sambandið á
milli hvarfsins á loðnunni,
þorskinum og laxinum, tel ég
rétt að birta eftirfarandi úr hinu
opinbera nefndaráliti könnunar-
nefndar úthafsveiða á laxi á veg-
um landbúnaðarráðherra, sem
ekkert leyndarmál er lengur og ef-
laust allir geta fengið að kynna
sér, sem áhuga og vilja hafa á en
þar er m.a. þetta að finna:
Einstakar ár 1981
Klliðaár
Laxá í Kjós
Laxá í Leirársveit
l»verá í Borgarfirði
Norðurá í Borgarfirði
langá á Mýrum
HíUrá á Mýrum
Miðfj.á í Húnav.sýslu
Víðidalsá
Lixá í Aðaldal
7V< lækkar um 21%
81% l«kkar um 19%
41% lækkar um 59%-
45% l«kkar um 55%
62% l«kkar um 38%
35% l«kkar um 65%
59% l«kkar um 41%
52%< l«kkar um 48%
75%. I«kkar um 25%
55% l«kkar um 45%
Mýrarkvísl (rennur í Laxá
hjá Laxamýri) 125% h«kkar um 25%
llofsá í Vopnafirði 14% l«kkar um 86%
Hinar miklu úthafsveiðar koma
óhjákvæmilega fram í minnkandi
laxafla í hinum einstöku löndum,
og í þeim mun ríkari mæli sem
„normal“ veiðiálag er meira eða
veiðistuðull hærri. Þvi eru fram-
angreindar tölur ekki sambæri-
legar varðandi þá heildarminnkun
á göngum á heimaslóðir (veiddur
lax + óveiddur) sem um ræðir.
Ef veiðiálag í tiltekinni á er
t.d. 35%, verður heildarlaxa-
ganga að minnka um 100 fiska til
þess að veiðin minnki um 35 fiska.
Árið 1978 veiddust 80.578 laxar
hérlendis. Síðan þá hefur veiðin
dregist saman ár frá ári. 1979
veiddust 64.228 laxar en 1980 að-
eins 52.137. Síðastliðið sumar er
veiðin komin niður í 45.000 laxa
eða 56% af aflanum 1978. Á sama
tíma hafa laxveiðar á Færeyjamið-
um og í Noregshafi vaxið úr 175
tonnum árið 1978 upp í 1.065 tonn
árið 1980—1981.
Ted Needham lét nefndinni í
té eftirfarandi skoðun:
Mjög margt bendir til þess að
úthafsveiðar þessar orsaki að veni-
legu leyti laxaþurrðina hér. (Sjá
síðar). Vitað er þó að Færey-
ingar sjálfir telja ósannað, að
þeir veiði laxa af íslenskum
stofni á miðum sínum. Sú kenn-
ing ýmissa íslenskra fiskifræðinga,
að óhagstætt tíðarfar (og þá eink-
um vorkuldarnir 1979) eigi mestan
þátt i aflarýrnuninni spillir mjög
aðstöðu íslenskra stjórnvalda tii
þess að fá Færeyinga til að draga
úr laxveiðum sínum. Meðan mál-
um er svo háttað verður að ætlast
til þess að íslenskir fiskifræðingar
geri ekki meira úr þessari
vorkuldakenningu en efni standa
til, og slái þar engu föstu. Þess má
og geta að sérfræðingar eru ósam-
mála um sannleiksgildi „vorkulda-
kenningarinnar". Því til stuðnings
nægir að benda á grein Ingimars
Jóhannssonar, vatnaliffræðings, í
Morgunblaðinu hinn 4. nóvember
1981.
Samkvæmt bráðabirgðaveiði-
skýrslum má áætla að heildar lax-
veiðar í heimalöndum Atlantshafs-
laxins verði nálægt 6.500 tonnum
árið 1981. Á sama tíma er líklegt
að samanlögð laxveiði Grænlend-
inga, Færeyinga og Dana muni
nema um 2.300 tonnum. Þessa tölu
má, samkvæmt áætlun eða mati
Alþjóða hafrannsóknaráðsins,
margfalda með stuðlinum 1,5 þar
sem langmestur hluti þess lax, sem
hér um ræðir, er ekki fullþroska.
Um 25% af Færeyjalaxinum er t.d.
svo smár að honum er fleygt fyrir
borð. Hvert tonn í umræddum út-
hafsveiðum myndi þannig skila sér
sem 1,5 tonn, fengi þessi fiskur að
ná fullum þroska og snúa á heima-
slóðir. Því jafngilda nefnd 2.300
tonn 3.450 tonnum, eða rösklega
50% af heimaveiðum allra landa
við norðanvert Atlantshaf. Græn-
land, Færeyjar og Danmörk leggja
ekkert til af laxaseiðum, og þvi
byggjast úthafsveiðar þessara
þjóða einvörðungu á fiski, sem ella
myndi snúa heim til annarra
landa. Á meðan ekki er vitað
meira um skerðingaráhrif úthafs-
veiðanna á laxagengd í einstökum
löndum, er ekki óeðlilegt að ganga
út frá því, að þau séu hlutfallslega
hin sömu fyrir öll löndin.
Um könnun úthafs-
veida á laxi
Nefndin hefur reiknað út
hlutfallslegan samdrátt í lax-
veiði síðastliðins sumars 1980,
miðað við meðaltal áranna 1977,
1978 og 1979, en það eru þrjú síð-
ustu árin áður en Færeyjaveiðanna
fer að gæta að ráði. Veiðimála-
stofnunin hefur útvegað nefnd-
inni heildartölur um laxveiði
Skota og Ira á sumrinu 1981,
ásamt upplýsingum um stanga-
veiði í mörgum hérlendum ám á
sama tíma. Þess ber að geta, að
fyrir árið 1981 er um bráða-
birgðatölur að ræða.
Útlit og horfur í Skot-
landi og írlanctí enn
alvarlegri en á íslandi
Neðangreindar tölur tákna
hundraðshluta laxveiðinnar 1981
miðað við meðaltal áranna 1977,
1978 og 1979:
Nöfn >Hi 1981 rýrnun fr» 77—79
Skotland 62*». (mielt í tn.) 38%+
jrland 49%. (ma lt i tn.) 51%+
tsland (meðaltal f. 59
laiveiAiir) 59% (lataUla) 56%+
Nokkur afmörkuð
svæði á íslandi:
SVÆÐI FKÁ:
KlliAaám aA Laiá í Kjós 72% 28%+
Andakílsá aA Langá 42% 58%+
HíUrá aA Krossá á SkarAsstr. 83% 17%+
llrúufjú aA Svartá, lliinav s. 73% 27%+
llúseyjarkvisl aA Laiá í AAald. 46% 54%+
MiAfjarAará í Bakkaf. aA KreiAd.á 15% 85%+
Ákaflega alvarlegir atburðir eru
að gerast varðandi Atlantshafslax-
inn, segir Ted Needham. Alltof
auðvelt hefur reynst að veiða hann
í stórum stíl á úthafinu af Færey-
ingum og Grænlendingum og hann
er frábær verslunarvara, sem gefur
mikið fé í aðra hönd einnig varð-
andi laxveiðiárnar, sem — því mið-
ur fjöldi sportveiðimanna metur
meir eftir viðmiðun um það hve
margir fiskast úr ánum á laxaver-
tíð en meta hinsvegar minna þá
fegurð, sem árnar og umhverfi
þeirra veita mönnum í hvíld og
friði. Og ætli mörgum bóndanum
bregði ekki við þegar áin í dalnum
hans er orðin „dauð af laxi“, út-
lendingarnir hættir að spyrja um
veiðileyfi og hvað það kosti, og
efnahagsástandið inr inlands orð-
ið þannig að örfáir áhugamenn um
laxveiði á stöng sjá sér fært að
greiða 150.000 til 600.000 gkrónur
fyrir dags veiðileyfi í „toppánum“.
En allt þetta blasir nú við, og þar
að auki fer nú minnkandi efna-
hagslegur möguleiki stangaveiðifé-
laganna til að taka jafn myndar-
„Allar umræddar ár
hafa á undanförnum
árum verið sneisafullar
af laxi og vaxandi
stangaveiði stöðug í
þeim síðustu 10 árin.
En sameiginlegt með
þeim öllum er að veiði-
fortapið byrjar þegar
Færeyingar stórjuku
línuveiðar sínar á laxi
fyrir 3 árum á úthaf-
inu.“
legan þátt í ræktun ánna svo sem
verið hefur undanfarna áratugi.
í janúar mánuði s.l. var haldin
ráðstefna í Reykjavík þeirra
þjóða sem mestra hagsmuna
eiga að gæta varðandi Atlants-
hafslaxinn og samkomulag und-
irritað sem gengur undir nafn-
inu Reykjavíkur-samkomulagið
á vegum Alþjóða hafrannsóknar-
ráðsins.
í byrjun ráðstefnunnar flutti
sendiherra Dana í Reykjavík, hr.
Paludan, mjög hvassa og harð-
orða varnarræðu út af línuveið-
um Færeyinga á Atlantshafs-
laxinum á úthafinu og netaveið-
um Grænlendinga á Atlants-
hafslaxinum, dyggilega studdur
af Árna Ólafssyni skrifstofu-
stjóra í Þórshöfn í Færeyjum en
frá þessum sömu aðilum kom
svo í lok ráðstefnunnar yfirlýsing
um friðun laxins og takmorkun á
úthafsveiðum Færeyinga á línu.
En þeir voru varla komnir heim
til sín og sestir í stóla sína þegar
Landhelgisgæsla íslands stóð Fær-
eyinga að laxveiðum með 50 km
langa línu rétt við 200 mílna fisk-
veiðilandhelgislínuna fyrir norð-
austurlandi. Þetta voru ákaflega
alvarlegir atburðir, sem fyrrgreind-
ir aðilar sluppu létt frá vegna
kyrrstöðu i þróun þessara mála hjá
okkur sjálfum íslendingum. í álits-
gerð Ted Needham, sem áður er
að vikið, segir ennfremur: Ef fram-
hald verður á þverrandi laxveiði á
stöng í hinni margfrægu laxveiðiá
Dee í Skotlandi þrátt fyrir ákaf-
lega jákvæðar og góðar aðstæður,
ba-ði hvað veður og vatn varðar, á
þessu vori, þá má telja að saga
þessarar frægu laxveiðiár sé að
fullu sögð. En hvað um okkar eig-
in frægu laxveiðiár? Nefnum
Laxá í Aðaldal, Þverá í Borgar-
firði, Hofsá í Vopnafirði, Norð-
urá í Borgarfirði og Elliðaárnar
við Reykjavík. Byrjunin á
laxveiðivertíðinni 1982 bendir til
nákvæmlega þess sama og Ted
Needham segir okkur um hina
frægu laxveiðiá Dee í Skotlandi
og ástand laxastofnanna þar í
landi.
Allar umræddar ár hafa á und-
anförnum árum verið sneisafullar
af laxi og vaxandi stangaveiði stöð-
ug i þeim síðustu 10 árin. En sam-
eiginlegt með þeim öllum er að
veiðitapið byrjar þegar Færeyingar
stórjuku línuveiðar sinar á laxi
fyrir 3 árum á úthafinu.
Fréttir hafa borist frá Færey-
ingum um að þeir séu síðan í
október búnir að veiða aðeins 750
tonn af laxi eða búnir að ná því
magni sem þeir sömdu um veiðar
á við EBE-Iöndin að íslandi þó
undanskildu. Úr öðrum áttum
hafa þó borist fregnir um það að
þessi tala sé nú orðin rúm 1100
tonn. Árið 1981 varð hún 1065
tonn svo að samkvæmt þessu hef-
ur nú ekki verið staðið við yfirlýs-
ingarnar og loforðin um aukna
friðun á Atlantshafslaxinum og
minnkandi veiði frá í fyrra um
3—400 tonn á úthafinu. Allt sam-
an tómur leikaraskapur og upp-
spuni meðan verið er hér á Islandi
að auka um tugi milljóna nýkróna
laxeldisstöðvar og hafbeitarað-
stöðu.
Mönnum finnst ægilegt áfall
að loðnan og þorskurinn séu að
ganga til þurrðar og þjóðarhag-
ur að rýrna og minnka eftir því
en enginn minnist á laxinn í
þessu sambandi.
Hvað hafa fiskiræktaryfirvöld
gert í málum þessum? Þaðan
heyrist ekki orð nema þá helst
til varnar hinum alvarlega fiski-
ræktarlega ránsfeng Færeyinga
með línuveiði á laxi í næstu nánd
við nokkrar mestu laxveiðiár á
íslandi. Það er kominn tími til
að spyrja:
1. Hafa íslendingar aukið eftirlit-
ið með færeysku laxveiðibátunum
út af ströndum landsins?
2. Hafa íslendingar fengið sannar
og ábyggilegar upplýsingar um
hvað veiðimagn Færeyinga á laxi á
úthafinu sé orðið síðan í október
og fylgst með því samkvæmt áður
gerðu samkomulagi við færeysk yf-
irvöld?
3. Hafa íslenskir veiðiréttareig-
endur vítt og breitt um landið ráð
á því að laxinn hverfi úr fiskaríki
íslands? Það er eins gott að gera
sér Ijósa grein fyrir þvi að íslensku
laxastofnarnir hafa mætt ofveiði í
úthafinu af völdum Færeyinga
fyrst og fremst, löngu áður en sá
árlegi tími nálgast, að laxinn leiti
til baka úr úthafinu til uppruna-
ánna sinna á nákvæmlega sama
hátt hér og Ted Needham segir í
álitsgerð sinni um skosku laxa-
stofnana.
4. Ef svo heldur fram nú sem horf-
ir, verður erfitt fyrir bændur og
eigendur íslenskra laxveiðiáa að
nýta þessi miklu hlunnindi sin á
svipaðan hátt og verið hefur og
ríkistekjur tapast af sömu ástæð-
um i stórum stíl, í krónutölu minna
en af veiðitapi þorsksins og loðn-
unnar en hlutfallslega sennilega
ekki minna og siðferðilega á ná-
kvæmlega sama hátt.
En enginn virðist veita þessu
svo mjög alvarlega ástandi at-
hygli. Menn halda að sér höndum
og þegja þangað til laxinn er horf-
inn og drepinn að fullu rétt við
bæjardyrnar okkar. Væri nú ekki
skynsamlegt að viðkomandi yfir-
völd tækju til höndum og hæfu
harðvítuga og aukna baráttu fyrir
friðun laxastofnanna í norðaustan-
verðu Atlantshafi? Það fer saman
við baráttuna fyrir þorskinum og
loðnunni. Þráðurinn milli þessara
þriggja Bsktegunda verður ekki
slitinn með neinum vorkulda-
kenningum. Það fer sem sagt varla
lengur á milli mála, að í lífkerfi
úthafsins er loðnan geysi þýð-
ingarmikill þáttur og áhrifaríkur á
þorskafla og þroska og lífsaf-
komu Atlantsjiafslaxins og með-
an við sjálfir íslendingar höfum
leyft okkur að ofveiða loðnuna á
undanförnum árum og súpum nú
seyðið af því á mjög alvarlegan
hátt er látið næstum óátalið að
Færeyingar vinni svipað ódæði á
Atlantshafslaxinum rétt við land-
helgismörkin.
Þetta verður að stöðva með
öllum hugsanlegum ráðum og
baráttu. — Þegar í stað.