Morgunblaðið - 06.07.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ1982
11
Gunnar Flóvenz:
NU VERÐUR EKKILENGÚR ÞAGAÐ
Um „þrýstihópa atyinnuveganna"
viðskiptin við Sovétríkin o.fl.
Vegna mjög villandi ummæla
sem fram hafa komið í fjölmiðlum
að undanförnu um þátt íslenzkra
útflutningsatvinnuvega í gerð
samnings þess, sem undirritaður
var í Reykjavík 2. júlí 1982, milli
ríkisstjórna íslands og Sovétríkj-
anna um efnahagssamvinnu svo og
um efnisatriði samningsins, þykir
mér tími til kominn að almenningi
sé gerð grein fyrir eftirfarandi:
Áður en árlegar viðræður um
viðskiptasamning Islands og Sov-
étríkjanna hófust í Reykjavík 28.
júní 1982 gerði formaður íslenzku
samninganefndarinnar okkur
nefndarmönnunum grein fyrir stöð-
unni og lagði fram uppkast að efna-
hagssamvinnusamningi, sem samið
var af embættismönnum utanríkis-
og viðskiptaráðuneytanna í samráði
við viðkomandi ráðherra. Efni
samnings þessa fer hér á eftir:
1. gr.
Samningsaðilar munu stefna að
því að efla efnahagssamvinnu milli
hlutaðeigandi íslenskra stofnana og
fyrirtækja og sovéskra stofnana og
fyrirtækja og munu leitast við að
skapa hagstæð skilyrði fyrir þróun
slíkrar samvinnu, báðum til hags-
bóta og í samræmi við gildandi lög
og reglugerðir hvors landsins um
sig.
2. gr.
Samningsaðilar munu ákvarða
með gagnkvæmu samkomulagi þau
svið, þar sem þeir telja langtíma
samvinnu æskilega skv. samningi
þessum, og skal í því efni sérstak-
lega tekið mið af getu hvors lands-
ins um sig og þörfum þess fyrir
búnað, tækni og hráefni.
3. gr.
Skipti á vörum og þjónustu, sem
leiðir af samningi þessum, fara
fram samkvæmt samningum milli
íslenskra einstaklinga og lögaðila
annars vegar, og sovéskra utanrík-
isviðskiptastofnana hins vegar, á
grundvelli langtíma bókana um
gagnkvæmar vöruafgreiðslur milli
landanna.
4. gr.
Samningsaðilar munu eftir
megni og í samræmi við gildandi
lög og reglugerðir hvors landsins
um sig greiða fyrir stofnun og við-
haldi viðskiptasambanda milli full-
trúa hlutaðeigandi stofnana og
fyrirtækja og skiptum á upplýsing-
um um efnahags- og viðskiptamál.
5. gr.
Pulltrúar sem samningsaðilar
hafa tilnefnt til að athuga fram-
kvæmd bókana sem í gildi eru á
hverjum tíma milli landanna um
gagnkvæmar vöruafgreiðslur og til
þess að semja og samþykkja viðeig-
andi tillögur og ráðstafanir á sviði
viðskipta milli landanna beggja
skulu hittast, hvenær sem það telst
nauðsynlegt, til skiptis í Reykjavík
og Moskvu, til þess að fylgjast með
framkvæmd þessa samnings um
efnahagssamvinnu og gera tillögur
um þróun hans.
6. gr.
Samningur þessi öðlast gildi við
undirritun hans og gildir í fimm ár.
Að þeim tíma liðnum mun samn-
ingurinn gilda áfram, þar til annar
hvor samningsaðili hefur tilkynnt
hinum skriflega um uppsögn.
Samningurinn rennur þá út sex
mánuðum eftir dagsetningu slíkrar
tilkynningar. Uppsögn samningsins
hefur ekki áhrif á gildi samninga
sem gerðir hafa verið með stoð í
honum.
•
I greinargerð sem formaður ís-
lenzku nefndarinnar afhenti okkur
samninganefndarmönnum 28. júní
sl. segir m.a. um aðdraganda samn-
ingsuppkastsins:
„... Þegar Tómas Árnason, við-
skiptaráðherra, fór til Moskvu í
september 1980 til að undirrita
viðskiptasamninginn, var hug-
myndin um efnahagssamvinnu-
samning rædd ítarlega við hann.
Rússneskir embættismenn, sem
annast viðskiptin við Vesturlönd,
héldu því fram, að það myndi gera
þeim léttara fyrir innan sovéska
kerfisins að fá stuðning við eflingú
viðskipta við Island, þ.e.a.s. fá fjár-
veitingu fyrir kaupum á íslenskum
vörum, ef svona samningur yrði
gerður. Það kom í ljós í þessum og
öðrum viðræðum að tregða okkar
til að ræða um samningsgerð var
farin að hafa neikvæð áhrif á af-
stöðu einstakra embættismanna til
viðskipta okkar og var ástæða til að
óttast að þetta ágerðist, ef neitað
væri algjörlega að ræða um samn-
ingsgerð.
Því var ákveðið að athuga vand-
lega samningsdrög, sem Rússar af-
hentu í júní 1981. Utanríkisráðu-
neytið og viðskiptaráðuneytið fjöll-
uðu sameiginlega um samnings-
drögin og gerðu á þeim ýmsar
breytingar og afhenti Haraldur
Kröyer, sendiherra, sovéska utan-
ríkisviðskiptaráðuneytinu endur-
skoðuð drög okkar í ágúst 1981.
I september fóru fram viðskipta-
viðræður í Moskvu og voru þá
samningsdrögin rædd. Féllust
Rússar á flestar breytingatillögur
okkar, en þær miðuðu að því að
gera samninginn einfaldari og al-
mennt orðaðan og ennfremur
tengja framkvæmd hans við fram-
kvæmd viðskiptasamningsins, enda
af okkar hálfu litið á samninginn
fyrst og fremst sem viðbót við
viðskiptasamninginn, sem gæti
hugsanlega opnað leið fyrir nýjum
viðskiptum, en myndi einnig
treysta hin hefðbundnu viðskipti. I
Moskva var rætt um að stefna að
því að undirrita samninginn í
Gunnar Flóvenz
Reykjavík sumarið 1982, þegar ár-
legar viðskiptaviðræður færu þar
fram. Síðan í fyrrahaust hafa verið
gerðar smávægilegar breytingar á
samningnum, sem báðir aðilar hafa
fallist á. Er því gert ráð fyrir að
samningurinn verði undirritaður á
föstudaginn kemur af Ólafi Jóhann-
essyni, utanríkisráðherra, og A.N.
Manzhulo, aðstoðarutanríkisvið-
skiptaráðherra.
Frá því að viðskiptasamningur-
inn var gerður við Sovétríkin 1953
undir forystu Bjarna Benediktsson-
ar, utanríkisráðherra, hafa allar
ríkisstjórnir og allir ráðherrar, sem
hafa fjallað um þessi mál, verið
sammála um að viðskiptin við Sov-
étríkin væru æskileg og þýðingar-
mikil fyrir íslenskt atvinnulíf. Með
þessum samningi er aðeins verið að
tryggja frekara áframhald þessara
viðskipta. Er þetta samdóma álit
allra þeirra, sem unnið hafa lengst
að þessum málum og þekkja þau
best... “
•
Til viðbótar framangreindum
upplýsingum var íslenzku samn-
inganefndinni tjáð þegar í fyrra af
fulltrúum íslenzkra stjórnvalda, að
bæði utanríkis- og viðskiptaráð-
herra væru samþykkir umræddum
viðbótarsamningi. Ennfremur var
okkur skýrt frá því að allar hinar
Norðurlandaþjóðirnar og ýmsar
aðrar vestrænar þjóðir hefðu gert
tilsvarandi efnahagssamvinnu-
samning við Sovétríkin. Allir þeir
sem um mál þetta fjölluðu voru
sammála um að það gæti valdið
okkur erfiðleikum í samkeppninni
um markað í Sovétríkjunum fyrir
afurðir okkar, ef við einir neituðum
slikum samningi. í því sambandi er
rétt að geta þess að ýmsar þessara
þjóða sækja fast á að selja Sovét-
mönnum fiskafurðir og ýmsar iðn-
aðarvörur í auknum mæli og bjóða
vörur sínar í flestum tilfellum á
lægra verði en okkur er fært.
Með tilliti til framanritaðs, svo
og vegna þess að við urðum þess
varir að vegið var ómaklega að
Þórhalli Ásgeirssyni, ráðuneytis-
stjóra, — þeim embættismanni,
sem ásamt dr. Oddi Guðjónssyni
hefir unnið manna mest að því að
styrkja stöðu islenzkra útflutnings-
atvinnuvega á erlendum vettvangi,
rituðum við, fulltrúar viðskiptaaðil-
anna, undir skjal þar sem við stað-
festum að við værum fylgjandi gerð
margumrædds efnahagssamvinnu-
samnings. Allt tal um að samning-
ur þessi sé til orðinn vegna „þrýst-
ings“ og „bænaskjals" íslenzkra
viðskiptaaðila til íslenzkra stjórn-
valda er því úr lausu lofti gripið og
tími til kominn að hið sanna komi í
ljós. Sama á við um tilvitnanir í
Helsinkisáttmálann í formála
samningsins. Sú tilvitnun var sam-
þykkt af öðrum aðilum, sbr. upplýs-
ingar um fyrri samninga við Sovét-
Um fyrri samninga
íslands við Sovétríkin
Árið 1953 (1. ágúst) var undirrit-
aður viðskiptasamningur við Sov-
étríkin fyrir forgöngu Bjarna
Benediktssonar, þáverandi utan-
ríkisráðherra. Fulltrúar, sem
samningsaðilar hafa tilnefnt
hverju sinni til þess að fylgjast
með framkvæmd samningsins og
gera tillögur um þróun hans, hafa
hitzt þegar nauðsynlegt hefur
verið talið, til skiptis í Reykjavík
og Moskva, á sama hátt og gert er
ráð fyrir í hinum nýja efnahags-
samvinnusamningi.
Samningur þessi var gerður í
fullu samráði við „þrýstihópa út-
flutningsatvinnuveganna".
•
1961 (25. apríl) undirritaði Guð-
mundur I. Guðmundsson, þáver-
andi utanríkisráðherra Viðreisn-
arstjórnarinnar, samning um
menningar-, vísinda- og tækni-
samvinnu. I samningi þessum er
því lýst yfir að ríkisstjórnir ís-
lands og Sovétríkjanna óski „að
efla menningar-, vísinda- og
tæknitengsl milli landanna með
það fyrir augum að styrkja enn
vinsamlega sambúð milli íslenzku
þjóðarinnar og Sovétþjóðanna, og
hafa í huga óskir beggja land-
anna um friðsamlega sambúð."
I samningi þessum segir enn-
fremur m.a. að ríkisstjórnir land-
anna muni greiða fyrir skiptum á
sendinefndum úr hópi félaga-
samtaka er starfi að vináttu- og
menningarsamskiptum, samtaka
verkamanna, verkalýðsfélaga,
æskulýðssamtaka og annarra
samtaka sem óbundin eru ríkis-
stjórnum landanna.
Að sjálfsögðu voru engir full-
trúar „þrýstihóps útflytjenda"
viðstaddir þessa samningsgerð.
1977 (25. apríl) undirrituðu þeir
Einar Ágústsson, þáverandi
utanríkisráðherra, og Matthías
Bjarnason, þáverandi sjávarút-
vegsráðherra í umboði ríkis-
stjórnar Geirs Hallgrímssonar,
samning milli ríkisstjórna ís-
lands og Sovétríkjanna um vís-
inda- og tæknisamvinnu og sam-
ráð á sviði sjávarútvegs og rann-
sókna á lifandi auðæfum hafsins.
í samningi þessum er m.a. kveðið
á um frekari þróun og eflingu
vísindasamvinnu íslands og Sov-
étríkjanna á framangreindum
sviðum, skipti á viðeigandi upp-
lýsingum o.fl.
Á undan 1. grein samningsins
segir að ríkisstjórnir Islands og
Sovétríkjanna „hafi að leiðarljósi
þá ósk að efla og styrkja vináttu-
tengsl milli Islands og Sovétríkj-
anna“.
í samningnum segir ennfremur
að sett skuli á fót samstarfsnefnd
til að vinna að markmiðum samn-
ingsins og skuli stefnt að því að
hún komi saman eigi sjaldnar en
einu sinni á ári.
Engir fulltrúar „þrýstihóps út-
flytjenda" voru viðstaddir þessa
samningsgerð.
1980 (11. september) undirritaði
núverandi viðskiptaráðherra,
Tómas Árnason, „bókun um
gagnkvæmar vöruafgreiðslur frá
íslandi og Sovétríkjunum á árun-
um 1981 — 1985“.
í upphafi bókunarinnar segir
orðrétt: „Ríkisstjórn íslands og
ríkisstjórn Sovétríkjanna óska að
treysta undirstöður langtíma-
samvinnu sem er báðum til hags-
bóta í samræmi við ákvæði loka-
samþykktar ráðstefnunnar um
öryggi og samvinnu í Evrópu sem
undirrituð var í Helsinki hinn 1.
ágúst 1975.“
Engir fulltrúar „þrýstihóps út-
flytjenda" voru viðstaddir er bók-
un þessi var samin. Aftur á móti
önnuðust „þrýstihóparnir" ásamt
embættismönnum viðskipta- og
utanríkisráðuneytanna gerð
sjálfs viðskiptasamningsins í júní
1980, einhvers hagstæðasta
samnings, sem íslendingar hafa
gert um utanríkisviðskipti.
*
ríkin sem birtar eru með grein
þessari.
Ég vil taka það skýrt fram að það
eru ekki fulltrúar íslenzku við-
skiptaaðilanna sem taka ákvörðun
um gerð eða form viðskipta- og
efnahagssamvinnusamninga, held-
ur viðkomandi íslenzk stjórnvöld.
Að sjálfsögðu var leitað álits allra
viðskiptaaðila varðandi afstöðu tii
samningagerðarinnar og var full
samstaða meðal þeirra um gerð
viðbótarsamningsins. í því sam-
bandi þykir mér rétt að birta hér
lista yfir þær stofnanir og samtök,
sem áttu fuiitrúa í samninganefnd-
inni:
Viðskiptaráðuneytið
Utanríkisráðuneytið
Sendiráð Islands í Moskva
Seðlabanki íslands
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
Síldarútvegsnefnd
Samband íslenzkra samvinnufélaga
Sölustofnun lagmetis
íslenzku olíufélögin
Verzlunarráð íslands
•
Ég hefi aldrei litið á samnings-
uppkastið um efnahagssamvinnu
við Sovétríkin sem neitt leyndar-
plagg og því ræddum við það t.d. á
stjórnarfundum í Síldarútvegs-
nefnd, bæði í fyrra og nú í vor. í því
sambandi skal fram tekið að Síldar-
útvegsnefnd er skipuð fulltrúum frá
samtökum síldarsaltenda, sjó-
manna og útvegsmanna, svo og full-
trúum kjörnum af Alþingi. Allir
þessir fulltrúar lýstu sig samþykka
gerð umrædds viðbótarsamnings
við Sovétmenn. Það vakti því furðu
mína þegar því var haldið fram í
fjölmiðlum að samningsuppkastið
hefði verið eitthvert laumuplagg.
•
Það fer ekki á milli mála að
viðskiptasamkomulag það við Sov-
étríkin, sem Bjarni Benediktsson,
þáverandi utanríkisráðherra, stofn-
aði til árið 1953 í samráði við hags-
munasamtök íslenzks sjávarútvegs,
hefir verið til mikilla hagsbóta
fyrir landsmenn. Viðskiptin við
Sovétríkin eru ennþá mjög mikil-
væg fyrir landsmenn eins og þau
voru þegar fyrsti samningurinn var
gerður.
Það liggur í augum uppi að
sjálfstæði íslenzku þjóðarinnar er
að verulegu leyti komið undir
skynsamlegri og sjálfstæðri efna-
hags- og utanríkisviðskiptapólitík.
Það er því mikil kaldhæðni, ef
rétt er, að pólitískar bandalags-
þjóðir okkar hafi beitt okkur þrýst-
ingi til að hafna gerð samskonar
samnings við Sovétríkin og þær
sjálfar hafa gert og það á sama
tíma og þessar bandalagsþjóðir
meina okkur með ýmsum ráðum að-
gang að mörkuðum landa sinna
fyrir þýðingarmiklar útflutnings-
vörur okkar.
Dylgjur þær og rangfærslur, sem
víða hafa verið á ferðinni varðandi
viðskipta- og efnahagssamninga þá,
sem gerðir hafa verið milli ríkis-
stjórna Islands og Sovétríkjanna,
eru nú orðnar þess eðlis að æskilegt
væri að opinber, hlutlaus og hlífð-
arlaus rannsókn fari nú þegar fram
á öllum hliðum þessara mála.
Það væri ennfremur fróðlegt
fyrir íslenzkan almenning að fá
hlutlausa úttekt á því, hvaða þýð-
ingu viðskiptin við Sovétríkin hafa
fyrir atvinnu og afkomu fjölda
fólks um land allt og raunar lífskjör
þjóðarinnar allrar.
Það er von mín að um viðkvæm
utanríkisverzlunarmál verði í fram-
tíðinni fjallað málefnalega og af
fullri gætni og það eitt haft í huga
að tryggja sem bezt íslenzka hags-
muni, ekki aðeins á viðskiptasvið-
inu, heldur í víðtækustu merkingu
þessara orða.
Reykjavík, 3. júlí 1982,
Gunnar Flóvenz.