Morgunblaðið - 23.07.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JÚLÍ 1982
Á allsherjarfundi Madrid-ráðstefnunnar um öryggi og samvinnu í Evrópu. Myndin er tekin, þegar fulltrúi íslands stjórnaði fundinum. Frá vinstri: Raymondo
Peres Fernandes, framk vsmdastjóri ráðstefnunnar, Niels P. Sigurðsson, sendiherra í forsæti og Ólafur Egilsson, sendiherra.
• •
Oryggi og afVopnun
eftir Niels P.
Sigurðsson sendiherra
Frá lokum síðari heimsstyrj-
aldarinnar hafa orðið miklar
breytingar á þróun og stöðu al-
þjóðamála, en friður hefur ríkt
í Evrópu þetta tímabil.
í stríðslokin 1945 töldu sig-
urvegararnir að varðveita
mætti heimsfrið og öryggi með
sameiginlegum ráðstöfunum í
samræmi við meginreglur
stofnskrár Sameinuðu þjóð-
anna. Vonir þessar brugðust
aigerlega, meðal annars vegna
þess, að stórveldin fimm, sem í
stofnskránni var veitt neitun-
arvald í öryggisráðinu, gátu
ekki komið sér saman um að-
gerðir til framkvæmdar þeim
skyldustörfum og völdum, sem
stofnskráin lagði öryggisráð-
inu á herðar. Beittu Rússar
neitunarvaldinu óspart, eða á
annað hundrað sinnum á
fyrstu 20 starfsárum Samein-
uðu þjóðanna. Deilan um sæti
Kína í stofnuninni átti einnig
sinn þátt í að veikja getu Sam-
einuðu þjóðana til þess að ná
settum markmiðum.
Á árunum eftir heirns-
styrjöldina síðari náði kcmm-
únisminn töluverðri útbreiðslu
í Evrópu. Leiðtogar Vestur-
Evrópuríkja gerðu sér grein
fyrir þeirri hættu, er þar var á
ferðum fyrir lýðræðisstjórn-
arfarið, sem Vesturveldin
höfðu barist fyrir í stríðinu.
Þátttaka Sovétríkjanna við
hlið Vesturveldanna í styrjöld-
inni virðist ekki hafa haft nein
áhrif á afstöðu þeirra gagnvart
lýðræði og framkvæmd þess.
Utþenslustefna Sovétríkjanna í
Evrópu og kalda stríðið héldust
í hendur á þessum árum.
Vestrænu ríkin gátu ekki
haldið að sér höndum and-
spænis þessum viðhorfum, og
eftir nokkurn aðdraganda
komu þau sér saman um
Norður-Atlantshafs-
samninginn 1949 til að geta
sameiginlega staðið vörð um
frelsi og öryggi þjóða sinna.
Eftir stofnun NATO breyttu
Sovétríkin fljótlega um stefnu
og tóku smám saman upp eðli-
legri samskipti við Vestur-
Evrópuríkin en áður höfðu ver-
ið. Kalda stríðið fjaraði út og
ráðamönnum í Sovétríkjunum
varð ljóst, að friðsamleg sam-
búð við Vesturlönd var Sovét-
ríkjunum og öðrum Austur-
Evrópuríkjum til góðs. Sam-
band austurs og vesturs fór því
batnandi, slökunartímabilið
hófst og draga fór úr spennu.
Friður í Evrópu var og er
forsenda fyrir bættum efnahag
og lífsskilyrðum í álfunni.
Bandaríkin komu banda-
mönnum sínum í Evrópu til
hjálpar í báðum heimsstyrjöld-
unum, sem háðar hafa verið á
þessari öld, og þátttaka Banda-
ríkjanna í vörnum Evrópu á
friðartímum er einmitt lykill-
inn að varðveislu friðarins.
Marshall-hjálpin átti mikinn
þátt í efnahagslegri viðreisn
Vestur-Evrópu, en Atlants-
hafsbandalagið hefur tryggt
öryggi Vesturlanda með sterk-
um vörnum og jafnframt unnið
markvisst að bættri sambúð
austurs og vesturs.
Nú eru liðin rúm 33 ár frá
gerð Norður-Atlantshafssamn-
ingsins. Á þessu tþimabili hef-
ur oltið á ýmsu í alþjóðamál-
um. Atlantshafsbandalagið
hefur orðið að aðlaga sig
breyttum aðstæðum, en um
leið átt í nokkrum erfiðleikum
innbyrðis, eins og t.d. þegar
Frakkar hættu þátttöku í hinu
sameiginlega varnarkerfi.
Á undanförnum árum hafa
Sovétríkin styrkt mjög aðstöðu
sína á sviði kjarnorkuvopna.
„Einhliða afvopnun NATO-
ríkja er ekki raunhæf, því
hún tryggir hvorki frið né ör-
yggi. Varnarstyrkurinn gerir
það hins vegar. Jafnvægi og
friður hefur haldist í hendur
í Evrópu vegna sambærilegs
styrkleika NATO og Var-
sjárbandaiagsins. Segja má,
að bandalögin vegi salt, en
detti annar aðilinn af saltinu
er jafnvægisstöðunni lokið
ii
Þau hafa að mestu endurnýjað
kjarnorkuvopnaeldflaugar sín-
ar í Evrópu með fullkomnasta
nútíma tæknibúnaði. Takist
ekki samningar um niðurskurð
þessara vopna munu Bandarík-
in bráðlega koma fyrir stýris-
eldflaugum í nokkrum Vestur-
Evrópulöndum ásamt nýjum
gerðum af meðaldrægum eld-
flaugum, sem búnar eru
kjarnorkuvopnum. Viðræður
eru hafnar milli risaveldanna
tveggja um takmörkun á með-
al- og langdrægum kjarnorku-
vopnaflaugum og eru
afvopnunarmál mjög í sviðs-
ljósinu þessa dagana. Friðar-
göngur eru farnar og krafan
um afvopnun er ofarlega á
baugi ásamt óskum um, að
vígbúnaðarkapphlaupinu verði
hætt.
Einhliða afvopnun NATO-
ríkja er ekki raunhæf, því hún
tryggir hvorki frið né öryggi.
Varnarstyrkurinn gerir það
hins vegar. Jafnvægi og friður
hefur haldist í Evrópu vegna
sambærilegs styrkleika NATO
og Varsjárbandalagsins. Segja
má, að bandalögin vegi salt, en
detti annar aðilinn af saltinu
er jafnvægisstöðunni lokið.
Hin hliðin á jafnvægi í varn-
arstyrk er von um samkomulag
um afvopnun og vopnaeftirlit,
sem byggist á gagnkvæmum
niðurskurði kjarnorkuvopna,
herliðs og hefðþundins vopna-
búnaðar undir alþjóðaeftirliti.
Rætt hefur verið um þann
möguleika að „frysta“ núver-
andi birgðir kjarnorkuvopna
risaveldanna, en vafasamt er
talið, að slík „frysting" sé í
raun og veru framkvæmanleg
eða stuðli að gagnkvæmri af-
vopnun í Evrópu.
Viðræður um gagnkvæman
samdrátt venjulegs herafla
(MBFR) í Mið-Evrópu hafa nú
staðið í Vínarborg í tæp 10 ár,
án þess að samkomulag hafi
tekist. Sú hugmynd hefur og
séð dagsins ljós, að gera beri
griðarsáttmála milli NATO og
V ar sj ár bandalagsr íkj a.
I Madrid hafa undanfarið
farið fram umræður um fram-
kvæmd ákvæða lokasamþykkt-
ar ráðstefnunnar um öryggi og
samvinnu í Evrópu og um
lausn þeirra verkefna og
vandamála, sem hún fjallar
um. Eru þar m.a. til umræðu
tillögur um, að ákveðið verði að
halda afvopnunarráðstefnu
Evrópu, er fjalli fyrst um
ráðstafanir til að efla traust og
eyða tortryggni milli þátt-
tökuríkja Helsinki-samþykkt-
arinnar og síðar um afvopnun
almennt.
Nýlokið er sérstöku allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna
um afvopnun, án þess að sam-
komulag tækist um frekari að-
gerðir í afvopnunarmálum.
Þetta var annað allsherjar-
þingið um afvopnunarmál, en
auk þess hefur starfað á vegum
Sameinuðu þjóðanna sérstök
afvopnunarnefnd í Genf í
fjölda ára án teljandi árang-
urs.
Þar sem ekki hefur náðst
neinn markverður árangur í
hinum ýmsu viðræðum um af-
vopnunarmál á undanförnum
árum hafa framfarir á sviði
vísinda og tækni gert vígbún-
aðarkapphlaupið að ógnun við
mannkynið. Bækistöðvar í
geimnum og gervihnettir
hlaðnir kjarnorkusprengjum
eru á næsta leiti. Afvopnun er
því mál málanna í dag og
mikilvægasta úrlausnarefnið í
alþjóðaviðræðum.
Að margra dómi mun af-
vopnunarráðstefna Evrópu,
haldin á vegum þátttökuríkja
Helsinki-samþykktarinnar,
vera einna líklegasti vettvang-
urinn til þess að ná einhverjum
raunhæfum árangri á sviði af-
vopnunar. Afvopnunarmál eru
mjög flókin og verða hvorki
leyst á einfaldan né skjótan
hátt, en viðræður risaveldanna
um takmörkun meðaldrægra
og langdrægra kjarnorkuvopna
eru spor í rétta átt. Jafnvel
smávægilegur árangur í þeim
viðræðum yrði mjög mikils
virði og yki líkurnar á, að kom-
ið verði á afvopnun og vopna-
eftirliti.
Þar til samkomulag næst
milli austurs og vesturs um al-
gera afvopnun og varanlegan
frið, þurfa varnir Atlants-
hafsbandalagsins að vera
nægilega sterkar til þess að
geta staðist hvers kyns vopn-
aða árás, en NATO er
varnarbandalag og mundi sam-
kvæmt því aldrei beita neins
konar vopnum að fyrra bragði.
Yfirlýsingar Sovétmanna og
Kínverja um að beita ekki
kjarnorkuvopnum að fyrra
bragði eru mjög mikilvægar.
Samningaumleitanir um
afvopnunarmál er þýðingar-
mesta verkefni núverandi kyn-
slóðar. Nauðsynlegt er, að allar
þjóðir heims gerist aðilar að
samningum frá 1. júlí 1968 um
bann við útbreiðslu kjarnorku-
vopna og framfylgi honum
bókstaflega, því að stórveldin
munu aldrei semja um afvopn-
un, ef hönd getur selt
kjarnorkuvopn hendi. Takist
að finna viðeigandi og varan-
lega lausn allra þessara vanda-
mála um afvopnun og vopna-
eftirlit munu afkomendur
okkar eiga möguleika á að
njóta friðar og öryggis án þess
að eiga á hættu að þurfa að
óttast hörmungar nútíma
styrjalda. Einnig verður þá
hægit að verja auknum fjár-
munum til uppbyggingar at-
vinnuvega og útrýmingar
eymdar og vesaldóms í heimin-
um.
Þegar von um afvopnun er
látin í ljós verður ekki hjá því
komist að hafa í huga hið al-
varlega ástand alþjóðamála,
sem nú ríkir. Nægir að nefna
ástandið í Mið-Austurlöndum,
þar sem árásaraðgerðir, styrj-
aldir og friðrof eru daglegir
viðburðir. Taka verður tillit til
þess, að stórveldin hafa hags-
muna að gæta í öllum heims-
hlutum og gefa verður gaum að
vandamálum þriðja heimsins,
því að Norðurálfan getur ekki
til lengdar búið við velmegun á
sama tíma og suðurheimshlut-
inn býr við fátækt, sult og
sjúkdóma. Þegar allt kemur til
alls er friðurinn í raun ódeilan-
legur, enda nær áhrifasvið
risaveldanna nú yfir víða ver-
öld.