Morgunblaðið - 28.07.1982, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. JÚLÍ 1982
Einkalíf Trudeau
HllDVirVfRSN^Söí
ifjgmmms
MfTli
ÍJiHJAI
miMi
nnw
Lítil bók
um Hvalsey
Erlendar
bækur
Björn Bjarnason
Pierre Trudeau hefur verið for-
sætisráðherra Kanada síðan 1968
ef frá eru taldir 272 dagar frá því
í maílok 1979 fram í mars 1980. Nú
þykir tekið að halla undan fæti
fyrir honum og því er spáð að
stjórn hans verði að hverfa frá
vegna efnahagsörðugleika og þá
muni Trudeau hætta forystu í
flokki sínum. Þetta ætlaði hann
raunar að gera eftir kosningaósig-
urinn í maí 1979 og lagði mál
þannig fyrir í flokki sínum, að
hann skyldi draga sig í hlé um leið
og menn hefðu fundið einhvern
annan í sinn stað. Niðurstaðan
varð sú að Frjálslyndi flokkurinn í
Kanada fylkti liði að baki Trudeau
og hann vann einn sinn besta
kosningasigur að loknu stuttu
stjórnartímabili Ihaldsflokksins
1980.
Rn menn hafa ekki einvörðungu
haft áhuga á Pierre Trudeau
vegna stjórnmálaafskipta hans.
Einkalíf forsætisráðherrans hefur
verið mjög til umræðu og vakið
heimsathygli fyrir tilstuðlan
fyrrverandi konu hans, Margaret
Trudeau. Þau giftust 1971, þegar
hún var 22 ára og hann 51 árs en
slitu samvistum í nóvember 1979
og áttu þá þrjá syni. Hefur Marg-
aret Trudeau skrifað tvær bækur
um einkalíf sitt og hjónaband með
Pierre Trudeau. Fyrir þremur ár-
um ritaði hún bókina Beyond Rea-
son sem gefin var út af Iðunni
1980 og heitir á íslensku / hrein-
skilni sagt Nú í ár var gefin út í
Kanada bókin Consequences eða
Afleiðingar og er hún framhald af
fyrri bókinni að því leyti, að Marg-
aret Trudeau lýsir því hvernig hún
steig lokaskrefin til skilnaðar við
mann sinn, reif sig upp úr „ljúfu
lífi“ með leikurum og fólki sem
sýnist hafa það að ævistarfi að
skemmta sér og settist að í eigin
húsi í Ottawa í sæmilegri sátt við
sjálfa sig og aðra. Þessi bók er nú
fáanleg í pappírskilju hér.
í janúar 1975 átti sá sem þetta
ritar þess kost að ferðast með ís-
lensku forsætisráðherrahjónun-
um, Ernu Finnsdóttur og Geir
Hallgrímssyni, til Kanada. Lá
leiðin fyrst til Winnipeg en síðan
til Ottawa þar sem dvalist var
tæpan sólarhring í boði Pierre
Trudeau. Verður það mér ógleym-
anlegt, þegar það gerðist við
fámennan og óformlegan hádegis-
verð forsætisráðherranna, að einn
sona gestgjafans kom hlaupandi
fáklæddur ofan af lofti í
forsætisráðherrabústaðnum með
barnfóstruna á hælunum. Var
gestum skemmt við þennan ærsla-
fulla eltingarleik. Margaret Tru-
deau hélt á sama tíma hádegis-
verðarboð fyrir Ernu Finnsdóttur
í gestahúsi ríkisstjórnarinnar og
síðan hittu forsætisráðherrafrún-
ar menn sína í þinghúsinu, þar
sem fylgst var með fundum í
stutta stund. Er Margaret
Trudeau glæsileg kona og lét í ljós
áhuga á að sækja ísland heim.
Hún kom þó ekki með Pierre Tru-
deau, þegar hann hafði hér stutta
viðdvöl í boði Geirs Hall-
grímssonar í maí 1977. Samkvæmt
bók Margaretar Trudeau var þá
komið los á hjónaband hennar.
Bókin Consequences er ekki
merkileg, þótt margir kaupi hana
vafalaust til að forvitnast um
einkalíf þessa fræga fólks og ást-
arævintýri höfundarins. Margaret
Trudeau gefur oftar en einu sinni
til kynna, að hún hafi ritað bækur
sínar í því skyni að græða peninga
svo að hún geti staðið á eigin fót-
um. Henni liggur þungt orð til
Pierre Trudeau, þegar hún minn-
ist á smámunasemi hans í fjár-
málum. Höfundurinn setur sér
ekki háleitt mark og afraksturinn
er í samræmi við það.
Hvalse — kirkeplads og stor-
mandsgárd
af Joel Berglund.
Udgivet af Qaqortoq kommune 1982.
Á þessu ári minnast Grænlend-
ingar þess, að 1000 ár eru talin
liðin frá því Eiríkur rauði fann
Grænland. Verða nú síðla sumars
hátíðahöld á slóðum hinna nor-
rænu landnema í Eystribyggð,
Julianeháb, stærsta bæ þar um
slóðir, og í Brattahlíð, Görðum og
Hvalsey. Á þessum síðarnefndu
stöðum má enn sjá merkar minjar
frá hinni norrænu byggð, ekki sízt
í Hvalsey, þar sem standa glæsi-
legir steinveggir miðaldakirkj-
unnar, mikilfengiegustu bygg-
ingaleifar frá tíð norrænna
manna á Grænlandi á miðöldum
og þeim mun athyglisverðari fyrir
okkur íslendinga fyrir það, að
engar slíkar minjar er að finna
hérlendis. íslendingar lögðu ekki
til atlögu við steininn á miðöldum
á sama hátt og nágrannar okkar
og frændur í austri og vestri.
í tilefni þessa afmælis er komin
út lítil bók og lagleg um Hvalsey,
eftir Joel Berglund safnvörð í Juli-
aneháb (Qaqortoq), sem mér
finnst full ástæða til að vekja at-
hygli á hérlendis. Bókin eða bækl-
HVALS 0
- kirkeplads og stormandsgárd
Af
JOELBERGLUND
ingurinn er bæði til í danskri,
enskri og grænlenzkri útgáfu,
enda er þetta litla kver helzt ætlað
ferðamönnum og öðrum, sem vilja
kynnast þessum stað í fljótu
bragði, eru kannske á leið þangað
og geta þá lesið sér til á staðnum
um minjar þær, sem þar er að sjá.
Fjölbreytt afinælisrit
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
ELDUR ER f NORÐRI. Afmælisrit
helgað Sigurði Þórarinssyni sjötug-
um 8. janúar 1982. 462 bls. Sögufé-
lag. Rvík, 1982.
Þetta er mikið rit, hátt í fimm-
tíu þættir um fræðileg efni og höf-
undar jafnmargir. Mest eru þetta
hugleiðingar um jarðfræðileg efni
en hugvísindin eiga líka sína full-
trúa í ritinu. Þarna kennir því
margra grasa.
Á fyrstu starfsárum Sigurðar
Þórarinssonar voru jarðfræðingar
hér svo fáir að telja mátti á fingr-
um sér. Þeir urðu því allir þjóð-
kunnir menn sem kallað er. Síðan
hefur heldur betur fjölgað í stétt-
inni eins og bók þessi ber með sér.
Vafalaust er sú fjölgun að ein-
hverju leyti til komin fyrir áhrif
frá Sigurði og áhuga þeim sem
honum hefur tekist að vekja á
þessum fræðum. ísland er eld-
fjallaland og í vitund margra er
jarðfræðin sama og greining
hrauna, eldgosa og gjóskulaga.
Með því að ráða letur það sem
eldgosin hafa aldirnar í gegnum
skráð í jarðveginn fæst ekki að-
eins vitneskja um tíðni og stærð
eldgosa heldur einnig um sögu
mannvistar í landinu. Þannig hafa
þessi raunvísindi haft sín áhrif á
sagnfræðina og fornleifafræðina
og þau hvergi lítil.
Og vitanlega hefur fleira en
eldgos myndað jarðveginn.
Frjógreining tveggja jarðvegs-
sniða úr Hrafnkelsdal heitir ritgerð
eftir Margréti Hallsdóttur.
»Frjógreining er ein af mörgum
rannsóknaraðferðum jarðfræð-
innar sem fornleifafræðin hefur
fengið til liðs við sig þegar rann-
saka skal fornar mannvistarleif-
ar,« segir Margrét. Frjógreining
gefur einnig vísbending um lofts-
lag á liðnum öldum. En hvaða
áhrif hefur loftslagið haft á bú-
setu í landinu? Því svarar Páll
Bergþórsson í ritgerðinni Áhrif
loftslags á búfjárfjölda og þjóðar-
hag. Páll leiðir rök að því að veðr-
áttan hafi haft ærin áhrif á af-
komu þjóðarinnar á hverjum
tíma.
Eldgos verða hér með fimm ára
fresti eða svo. Stórgos eru sem
betur fer fátíð. Þau höfðu fyrrum í
för með sér (og hefðu vafalaust
enn þótt með öðrum hætti væri)
margvíslegar afleiðingar. Guð-
mundur Sigvaldason ritar hér um
Öskjugosið 1875, »mesta gos, sem
orðið hefur á íslandi siðan í Móðu-
harðindum.* Svo miklum spjöllum
olli það gos á jarðargróðri að talið
er að það hafi ýtt undir margan
bónda á Norð-Austurlandi að
flytjast til Vesturheims. Én ekki
var Öskjugosið neitt einsdæmi,
síður en svo. Sigurður Björnsson
ritar um Öræfajökulsgos á fjórt-
ándu öld og nefnir þátt sinn: »Lifði
engin kvik kind eftir.« Sigurður
segir meðal annars um gos þetta:
»Gosið 1362 var stærra í sniðum
en gosið sem spjó vikrinum yfir
Jökuldal 1875 og auk þess nær
byggð. Það virðist því í fljótu
bragði liklegast, að gosið hafi eytt
öllu lífi í Litlahéraði.« — Fyrr má
nú vera.
Svipað má ef til vill segja um
flest ef ekki öll eldgos, að þau
eyða, tortíma. Þvi miður hefur
búsetan lagt þeim lið í eyðingunni
— ef undan er skilin nokkur já-
kvæð viðleitni á þessari öld að
snúa vörn í sókn — og þá með
hvorutveggja, grasrækt og skóg-
rækt. Hákon Bjarnason ritar hér
þátt sem hann nefnir Mælingar í
árhringum trjáa. Hákon er einn
þeirra manna sem geta skrifað svo
um fræðileg málefni að allir
skilja. Barátta hans fyrir aukinni
skógrækt hefur því miður ekki
breytt ásýnd landsins svo neinu
nemi — ef undan eru skilin þétt-
býlissvæði eins og Reykjavík.
Reykvíkingar eiga honum mikið
að þakka. En áhugaleysi íslend-
inga á skógrækt er ekki Hákoni að
kenna, svo mikið er víst.
Aldrei opnar maður svo bók um
íslenska jarðfræði að ekki sé
minnst á ísöldina. Sé mælt á jarð-
sögulegan kvarða er andartak eitt
liðið frá því er henni lauk, en á
ísöld var land að mestu hulið jökli.
En hvernig var sá jökull, hversu
þykkur var hann og hvaða rúnir
risti hann í ásjónu landsins? Þeim
spurningum svarar Guttormur
Sigbjarnarson í ritgerðinni Alpa-
jöklar og öldubrjótar. Guttormur
Sigurður Þórarinsson
segir í upphafi ritgerðarinnar að
»á síðustu áratugum virðist sú
skoðun njóta ört vaxandi fylgis, að
ísland hafi verið þakið mjög þykk-
um jökli, jafnvel 2.000—3.000 m, á
undangengnum jökulskeiðum ...«
Niðurstaða Guttorms er hins veg-
ar sú að »á jökulskeiðum munu
ávallt hafa verið margar jökul-
miðjur á íslandi og jökulþykkt
ekki miklu meiri en finnst í
Vatnajökli í dag, víðast 200—800
m, en gæti hafa komist allt upp í
1000 m í djúpum dölum.«
Skiljanlega snýr efni þessa rits
mest að fortíðinni. Til undantekn-
ingar telst að Valdimar Kristins-
son ritar Hugleiðingar um mann-
fjölda á íslandi og dreifingu hans.
Valdimar getur þess að á tímabili
hafi verið reiknað með að ísiend-
ingar yrðu allt að fjögur hundruð
þúsund um næstu aldamót. »Nú er
talið að landsmenn verði varla
fleiri en 270—280 þúsund um
næstu aldamót, enda bætist brott-
flutningur fólks við lága fæð-
ingartíðni. Með sama áframhaldi
er reyndar óvíst að Islendingar
fari nokkru sinni að ráði yfir 300
þúsund og verði því alltaf meðal
allra fámennustu þjóða, sem
reyna að halda uppi sjálfstæðu, al-
hliða þjóðfélagi.* Af hugleiðingu
Valdimars má ráða að menn spái
á hverjum tíma nokkurn veginn
nákvæmlega út frá fjölgunartöl-
um á líðandi stund. Slikt er eðli-
legt. En hér má líka segja að kom-
ið sé út á jaðar þeirra fræða sem
mestan svip setja á rit þetta því
búseta í landinu verður ekki fram-
ar háð duttlungum íss og elds í
líking við það sem gerðist fyrr á
öldum. Fleiri þættir hafa áhrif á
búsetuna og þá fyrst og fremst
nýting þeirra auðlinda landsins
sem síst eru háðar hitastigi og
veðráttu, en það er önnur saga.
Þó hér hafi einungis verið
nefndir fáeinir kaflar þessarar
bókar var ekki ætlunin að gera
upp á milli ritgerða og höfunda
heldur að gefa hugmynd um
hversu fjölbreytt rit er hér á ferð-
inni. Það er allt jafnlæsilegt, sýnir
enda hvílík gróska er hér í fræð-
um þessum.
Erlendur Jónsson
MYNDAVELAR
^ ^ fr
■ LANDSINS MESTA ///*/
; URVAL 6
t
G0Ð GREIÐSLUKJ0R
J
&
^ UUU '
LJOSMYNDAÞJONUSTAN S.F.
LAUGAVEGI 178 REYKJAVÍK SIMI85811
mmJ