Morgunblaðið - 28.07.1982, Blaðsíða 10
42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. JÚLÍ 1982
Afvopnimarvíðræður og samning-
ar um takmörkun vígbúnaðar
Eftir Birgi Isl.
Gunnarsson, alþm.
Þegar sú staðreynd liggur fyrir,
að afvopnunarþingi SÞ í New York
fyrr í sumar lauk án teljandi
árangurs, hljóta menn að velta
fyrir sér, hver séu næstu skref á
þessu sviði. Þá beinast augu
manna að þeim sérviðræðum, sem
eru í gangi um afvopnunarmál svo
og þeim samningum, sem þegar
hafa verið gerðir og frekari út-
færslu þeirra. í þessari grein verð-
ur gefið nokkurt yfirlit um þetta
efni. Verður fyrst vikið að þeim
helstu viðræðum, sem í gangi eru.
1. Afvopnunarnefnd Samein-
uðu þjóðanna er nefnd 40 ríkja,
sem starfar í Genf. Frá því 1978
hefur aðalverkefni hennar verið
að hrinda í framkvæmd ýmsum
þeim ályktunum, sem samkomu-
lag varð um á fyrsta afvopnun-
arþingi SÞ 1978. Árangur hefur
enn lítill orðið. Meðal mála á
dagskrá nefndarinnar má nefna:
Bann við tilraunum með kjarn-
orkuvopn, stöðvun kjarnorku-
vopnakapphlaupsins, efnavopn
og nýjar vopnategundir með sér-
stökum eyðileggingarmætti.
Sérviðræður
2. SALT OG START-viðræð-
urnar. Þessar viðræður hafa ver-
ið milli Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna. SALT-viðræðurnar
leiddu til samkomulags um
takmörkun langdrægra kjarn—
orkuvopna og var það undirritað
1972. Frekari viðræður leiddu til
SALT Il-samkomulagsihs árið
1979 um takmarkanir á lang-
drægum eldflaugum svo og eld-
flaugum, sem skotið er frá kaf-
bátum. Sá samningur hefur
hinsvegar ekki verið staðfestur.
Carter Bandaríkjaforseti fór
fram á það við þingið, að hann
yrði ekki staðfestur eftir að Sov-
étríkin réðust inn í Afghanistan
og við það situr enn. Bandaríkin
hafa að vísu nú fallist á að SALT
Il-samkomulagið verði grund-
völiur þeirra viðræðna,sem ný-
lega hófust í Genf að frumkvæði
Reagans Bandaríkjaforseta. Þær
viðræður ganga undir nafninu
START og er enn erfitt að segja
fyrir um árangur þeirra.
Meðaldræg kjarn-
orkuvopn í Evrópu
3. Hinn 30. nóvember sl. hóf-
ust í Genf viðræður Bandaríkj-
anna og Sovétríkjanna um með-
aldræg kjarnavopn í Evrópu
(INF). Tildrög þessara viðræðna
eru þau, að Sovétríkin hafa nú
um alllangt skeið gengið hart
fram í því að setja niður SS-20
eldflaugar, en hver þeirra er með
þrjá kjarnaodda, sem hver getur
hæft sitt skotmark. Ein slík
eldflaug er sett upp á viku hverri
og er þeim flestum beint gegn
skotmörkum í V-Evrópu. Slíkar
eldflaugar munu nú vera um 315
talsins.
Þessi mikli vopnabúnaður
varð til þess að Atlantshafs-
bandalagið ákvað í desember
1979, að koma fyrir á nokkrum
Birgir fsl. Gunnarsson
stöðum í V-Evrópu 108 pershing
Il-eldflaugum og 460 stýriflaug-
um, sem allar skyldu búnar
kjarnaoddum, en jafnframt yrðu
eldri flaugar fjarlægðar. Jafn-
framt var ákveðið að Banda-
ríkjamenn byðu Sovétmönnum
til viðræðna um takmörkun á
kjarnaflaugum í Evrópu. Það
eru þessar viðræður, sem nú fara
fram og erfitt er að segja fyrir
um á þessu stigi, hver muni
verða niðurstaða þeirra.
Samdráttur herafla
4. Árið 1973 hófust í Vínar-
borg viðræður fulltrúa Atlants-
hafsbandalagsríkja og Varsjár-
bandalagsríkja um samdrátt
herafla í Mið-Evrópu. Lítið hef-
ur gengið í þessum viðræðum
m.a. vegna þess, hve erfitt hefur
reynst að ná samkomulagi um
raunverulegan herstyrk hvors
aðila um sig á svæðinu.
5. Haustið 1980 hófst í Madrid
ráðstefna um öryggismál og
samvinnu ríkja í Evrópu og er
hún haldin í framhaldi af örygg-
ismálaráðstefnu Evrópu, sem
haldin var í Helsinki á sínum
tíma. Madrid-ráðstefnan á að
meta hver gangur hefur orðið í
framkvæmd sáttmála þess, sem
undirritaður var í Helsinki.
Ráðstefnan hefur gengið
skrykkjótt og hefur Póllands-
málið sett mikinn svip í hana.
Nokkuð hefur þó miðað í sam-
komulagsátt.
Hér hafa verið raktar þær
helstu viðræður, sem verið hafa í
gangi um afvopnunarmál. Ýms-
ar þessar samningatilrauna hafa
staðið í langan tíma og lítið mið-
að áfram.
Samningar sem
gerðir hafa verið
Allt þetta starf hefur þó ekki
verið til einskis, því að frá styrj-
aidarlokum hafa verið gerðir á
vegum SÞ samtals níu samning-
ar um takmörkun vígbúnaðar.
Samningar þessir eru mismun-
andi mikilvægir, eins og eftirfa-
randi upptalning bendir til.
1. Samningur um bann við stað-
setningu vopna á Suðurheim-
skautinu frá 1961.
2. Samningur um bann við til-
raunum með kjarnorkuvopn í
andrúmsloftinu, geimnum og
neðansjávar frá 1963.
3. Samningur um meginreglur,
sem ríki skulu hlíta í könnun-
um og notkun geimsins, þ.á m.
tunglsins og annarra stjarna.
Þar er m.a. kveðið á um al-
gjört bann við staðsetningu
kjarnorkuvopna eða annarra
gjöreyðingarvopna. Samning-
urinn tók gildi 1967.
4. Samningur um að dreifa ekki
kjarnorkuvopnum til fleiri
þjóða frá 1970.
6. Samningar um bann við að
koma fyrir kjarnorkuvopnum
og öðrum gjöreyðingarvopnum
á sjávarbotni og undir hafs-
botni frá 1971.
7. Samningur um bann gegn til-
raunum, framleiðslu og
birgðasöfnun sýklavopna og
eiturefnavopna og um eyði-
Ieggingu þeirra. Tekinn í gildi
1975.
8. Samningar um að banna
tækni, sem breytt getur um-
hverfinu í hernaðarskyni eða í
fjandsamlegum tilgangi. Tek-
inn í gildi 1978.
9. Samningur um bann og tak-
mörkun notkunar ákveðinna
hefðbundinna vopna, sem talin
eru sérstaklega ómannúðleg
og háskaleg. Tekinn í gildi
1981.
Þessi upptalning er að sjálf-
sögðu mjög gróf, en sýnir að
hægt er að ná árangri, ef vilji er
fyrir hendi. Hitt er svo annað
mál, hver aðstaða er til að fram-
fylgja slíkum samningum og
koma í veg fyrir að þeir verði
brotnir.
JAKOB V. HAFSTEIN — LAXVEIÐIHORFUR V:
Hver er sannleikurinn um
ryksuguveiðar Rússa á stór-
um togurum með flotvörpu?
Eru Kússar sekir um að
drepa Atlantshafslaxinn í
hinum geysistóru flotvörpum
veiðiskipa sinna?
Samstaf við þá gæti orðið ómet-
anlegt til friðunar Atlantshafslax-
inum. Getur það verið að þeir bæti
gráu ofan á svart við úthafsvæði
Færeyinga? Það varð mér mjög
mikið fagnaðarefni er ég las í gær,
mánudaginn 12. júlí, grein G.
Bender undir fyrirsögninni, Á
þögnin að ríkja áfram? I Dagblað-
inu & Vísi talar þessi kunni lax-
veiðimaður og ræktarunnandi um,
að hann haldi að tími sé til þess
kominn að leggja stöngina á hilluna
þ.e. að hætta sportveiði á laxinum í
íslensku ánum. Eðlilega varpar
þessi glöggi nátturuskoðandi fram
þessum spurningum. Hvers vegna
minnkar veiðin svona sumar eftir
sumar, hversvegna gera menn ekki
neitt? Á þögnin að ríkja áfram uns
árnar verða orðnar tómar? Hvers
vegna gera yfirmenn veiðimála ekki
neitt? Eru þeir ekki á launum við
að leysa vandann. Svo virðist sem
enginn vilji ræða þessi mál af ein-
lægni og einbeitni nema þá helst
Jakob V. Hafstein eldri. Þó svo að
í laxveiðimannafélögunum sé
fjöldinn allur af fróðum mönnum
þá virðist enginn vilja segja neitt.
Hvers vegna stingur enginn af
þeim niður penna? Tíminn er
vissulega löngu kominn, laxveiði-
menn, leigjendur ánna eða áhrifa-
menn í þjóðfélaginu! Veiðivonin
tekur undir spurningu Jakobs V.
Hafstein í Morgunblaðinu 2. júlí þar
sem hann spyr hvers vegna eru
íslenskir laxveiði og laxaræktun-
armenn svo hljóðir um þennan
þátt þessara mála. Er það kannski
af þjónkum við fiskiræktaryfir-
völdin eða af ótta við þá, sem völd-
in hafa og beita þeim á stundum
skefjalaust?
Já það er sannarlega ekki að
ófyrirsynju, að G. Bender spyr.
Hvers vegna gera yfirmenn veiði-
mála ekki neitt? Jú þeir hafa svo
sannarlega gert margt og flestallt
illt. Þór Guðjónsson og frændi
hans og forstjóri í laxaræktun-
armálum hafa leyft sér þá ósvinnu
að gera því skóna að úthafsveiðar
Færeyinga á laxinum valdi ekki
minnkandi laxveiði í íslenkum ám
heldur vorkuldarnir 1979. Vilja nú
þessir vitringar sem allir virðast
skíthræddir við nema við G. Bender,
segja okkur hvenær linni afleiðing-
unum frá vorkuldunum 1979? Þeim
ber skylda til þess.
Það er dæmalaust hvað hinir
mörgu laxveiðiáhugamenn á Is-
landi láta veiðimálastjóra bjóða
sér uppá. Tökum bara Skúla á Laxa-
lóni. Hvað meinar landbúnaðaráð-
herra fyrr og síðar að líða nærveru
þessa embættismanns. Síðar skal
bent á mörg dæmi úr skráðu nefnd-.
aráliti könnunarnefndar úthafs-
veiða á laxi.
Eg hef á tveim sl. árum ritað all-
margar greinar í Morgunblaðið gegn
úthafsveiðum Dana, Grænlcndinga
og Færeyinga á Atlantshafslaxin-
um. Og það hefur vissulega glatt
mig hve margir hafa tekið mig tali
og þakkað mér fyrir þá varnar-
stöðu sem ég hefi tekið fyrir laxin
í þessu alvarlega máli. En ég verð
nú að játa að í þessum greinum
mínum hefi ég enn ekki minnst á
ýmis þau atriði, sem ef til vill eru
framtíð Atlantshafslaxins einna
hættulegust. Og skal nú að nokkru
vikið að því í stórum dráttum.
I. Veiða Rússar mikið af
Atlantshafslaxi.
Mönnum er kannske enn í
fersku minni sá háværi orðrómur,
sem um landið gekk fyrir nokkr-
um árum, að hinn gífurlegi rúss-
neski síldarfloti á „Rauða torginu"
og þar um kring fyrir Austfjörð-
um væri meginorsökin fyrir of-
veiðinni á sumarsíldinni okkar,
sem hvarf á 2. áratug. Nú líður
varla sá dagur að menn ræða ekki
við mig um að hinir geysistóru
rússnesku flotvörputogarar sópi
Atlantshafslaxinum inn í hinar
ofboðslegu víðfeðmu flotvörpur
sínar. Nýverið hafa verið gerðir
sérstakir efnahagsviðskiptasamn-
ingar við Rússa. Skyldi nokkuð
hafa borið á góma úthafsveiðar
þeirra á laxi í því sambandi. Fróð-
legt væri að fá fréttir af því.
Mér er vel kunnugt um að Rússar
eru áhugasamir og slyngir sportlax-
veiðimenn með stöng og bágt á ég að
trúa þvi að þeir vilji verða þátttak-
endur í því að eyðileggja íslensku
laxveiðiárnar. En þessi orðrómur
og söguburður er að mínu mati
orðinn svo magnaður að nauðsynlegt
Jakob V. Hafstein,
lögfræðingur
er að Rússar leggi spilin á borðið í
þessum efnum og gefi áreiðanleg-
ar upplýsingar.
II. Flotvarpan við Grænland
Sú var tíðin að íslensku botn-
vörpungarnir sóttu mjög á fiski-
miðin við Grænland og veiddu þá
aðallega með hinni svonefndu
flotvörpu. Á síðasliðnu ári skipaði
landbúnaðaráherra, Pálmi Jóns-
son, nefnd þriggja manna til að
kanna hlutdeild íslensku laxa-
stofnanna í laxveiðunum á norð-
austanverðu Atlantshafi. Eitt af
því fyrsta sem nefnd þessi ákvað
að gera, var að skrifa 178 aflaskip-
stjórum bréf og biðja þá að lát
nefndinni í té reynslu sína og vitn-
eskju um ferðir laxanna um úthafið
út frá ströndum fsland og við önnur
lönd. Nefndin varð — því miður að
kyngja þeirri leiðinlegu staðreynd að
fá ekki eitt einasta svar frá þessum
178 islensku skipstjórnar- og afla-
mönnum.
Nú hafa atvikin hinsvegar hag-
að því svo til að persónulega hefi ég
kynnst nokkrum mönnum bæði há-
setum og skipstjórnarmönnum, sem
látið hafa mér í té merkilegar upp-
lýsingar og vitneskju í þessu sam-
Mér er vel kunnugt um
að Rússar eru áhuga-
samir og slyngir sport-
laxveiðimenn með stöng
og bágt á ég að trúa því
að þeir vilji verða þátt-
takendur í því að eyði-
leggja íslensku laxveiði-
árnar. En þessi orðróm-
ur og söguburður er að
mínu mati orðinn svo
magnaður að nauðsyn-
legt er að Rússar leggi
spilin á borðið í þessum
efnum og gefi áreiðan-
legar upplýsingar.
bandi. Ég hefi ætíð haldið því fram
að laxinn væri félagslyndur torfu-
fiskur, sjógönguseiðin ganga oft á
tíðum í þéttum torfum út úr árós-
unum. Og halda sæmilega saman
lengst af í ætis- og þroskaleit. Lax-
inn kemur til baka í árósana í þétt-
um torfum. Og það sem m.a. styður
þessa skoðun mína er að ég hefi oft
á góðviðrisnóttum séð og fylgst með
laxatorfunum í vatnsborðinu í Hval-
firði og reyndar víða, og það er
ævintýralegt að sjá hvernig for-
ystulaxarnir, vanalega stórlaxar
taka og ráða stefnunni í árósana.
Þetta sannar einnig að laxinn er
fyrst og fremst uppsjávarfiskur,
sem t.d. mjög sjaldan fæst í botn-
vörpu, en hinsvegar eigi ósjaldan í
síldarnætur og flotvörpur þ.e.
hann er torfufiskur. íslenskur afla-
skipstjóri sagði mér eftirfarandi:
Á árunum, sem við vorum við
veiðar með flotvörpu kom ósjaldan
fyrir að við fengjum töluvert af laxi í
vörpuna. Miklu sjaldnar skeði slíkt
hér heima við strendur íslands.
Man ég vel að einu sinni fengum
við um 300 stórlaxa með þorskinum
í einu hali og í annað skipti að mig
minnir um 250 laxa. Eftirtekt vakti