Morgunblaðið - 30.07.1982, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JÚLÍ 1982
l>að er oft ys og þys í kringum Turn-
inn eins og sjá má.
Ljósm. (iuðmundur SigfÚHHon.
Sumar verzlanir þróast þannig að
þær verða sterkur þáttur, einskonar
persónuleiki, í mannlífi þess staðar
sem þær þjóna og einmitt þannig er
Tótaturn í Vcstmannaeyjum, sem
verður 60 ára á þcssu ári og hefur
ávallt gengið undir nafninu Turninn
eða Tótaturn eftir núverandi eig-
anda sem hefur átt vcrzlunina í 30
ár. Verzlunina sagði ég, en það er
ekki fyllilega réttnefni, því Tótaturn
er allt í senn, verzlun og veitinga-
stofa, miðstöð fyrir upplýsingar úr
kviku athafnalífsins og lengst af hcf-
ur Turninn verið fast ankeri á þurru
við höfnina í Kyjum, ankeri sem
ótrúlcga margir höfðu taugar til.
I'angað koma kynlegir kvistir og
allra kristilegustu menn, og það er
alltaf eitthvað fyrir alla, annaðhvort
í hillunum eða í mannlífsspjallinu.
Turninn var stofnaður af Þor-
láki Sverrissyni árið 1922 í einu
herbergi í húsinu Vinaminni og
þar var Turninn starfræktur í
nokkur ár. Næst lá það fyrir Turn-
inum að eignast þak yfir höfuðið í
nýbyggingu fyrir framan Mandal
við Strandveg og þar stóð Turninn
alllengi, eða þar til hann var fyrir
framþróun fiskvinnslunnar og var
brotinn niður og færður eilítið
Og alltaf stendur Turninn
Um sextíu ára sjoppu í Eyjum
austur á bóginn. Það voru þeir
Rútur Snorrason og Ólafur Er-
lendsson sem áttu Turninn frá
1942 er Þorlákur lézt og þar til
1952 er Tóti, Þórarinn Þorsteins-
son, keypti Turninn. Það var árið
1958 sem bærinn byggði nýjan
Turn í stað þess gamla sem varð
að rífa vegna skipulags og sá nýi
færðist um það bil hundrað metra
nær sólarupprásinni og leit dags-
ins ljós fyrir sunnan Fiskiðjuna
við Strandveg. Það ágætishús fór
hins vegar undir hraun í eldgosinu
1973 og nákvæmlega ári síðar tók
Tóti aftur upp þráðinn í Turninum
og þá til húsa í Drífanda. Þar var
hann til 1979 er hann ásamt Har-
aldi syni sínum festi kaup á hús-
næði fyrir Turninn í Veiguhúsinu
við Bárugötu 1 á horninu við
Strandveg. Þannig hefur Turninn
aldrei flutzt út úr þröngum hring
á þessum sextíu árum, sem hann
hefur starfað, en þess má geta, að
á þessu tímabili hefur 31 smá-
vöruverzlun í ætt við Turninn haf-
ið starfsemi og ýmist lognast útaf
eða hreinlega farið á hausinn. En
alitaf stendur Turninn.
Eina frávikið frá Turnsnafninu
er Tótaturn, bæði vegna þess að
Tóti er slíkur persónuleiki að það
er rismikið að tengja nafnið nafni
hans og einnig vegna þess að ann-
ar „turn“ er í Eyjum, Blaðaturn-
inn, og Tótaturn kom af sjálfu sér
af vörum fólksins til aðgreiningar.
Saga Turnsins er mannlífssaga
og er full ástæða til þess að halda
slíkum afla til haga, en í stuttri
grein um merkilega sjoppu er
varla hægt að gera meira en gefa í
skyn.
Fyrst framan af var Turninn
aðallega spjallstaður. Það var lítið
hugsað um verzlun af þeim sem
þangað vöndu komur sínar. Tóti
hefur til dæmis sagt mér að fyrstu
árin sem hann stóð í þessu hafi
það aðallega verið spjallkallar
sem komu til þess að ræða málin,
spá í satt og logið. Það voru til
dæmis kallar eins og Valdi í Valla-
nesi, hæglátur maður, spengilegur
með sérstætt fas og meinhæðinn í
rólegheitunum. Oft var feykilegt
fjör í Turninum þegar þessir karl-
ar létu vaða á súðum og það var
ekki hávaðinn sem gilti heldur
hnyttnin í gamanseminni. Stund-
um minnti Turninn fremur á
leiksvið en verzlun eða sjoppu og
sögurnar voru fljótar að komast á
kreik og breytast eftir þörfum.
Prakkaraskapur hefur ailtaf verið
fylgja mannlífsþáttarins í sögu
Turnsins og síðustu 30 árin hefur
það verið Tóti sem hefur verið í
hlutverki kyndarans og Halli er
nú kominn með allgóða æfingu
þannig að hann er rýmilega efni-
legur. i
Ég minntist á Valda í Vallanesi
og hér er ein saga af honum í
Turninum.
Það var þannig að Valdi hafði
ráðið sig motorista hjá Sverri í
Stafholti á vélbátinn Pipp, sem
Sverrir var með í útgerð. Aður en
langt um leið, leizt Valda þó ekk-
ert á þetta og tók sig til og sagði
upp plássinu og líkaði Sverri það
illa.
Skömmu seinna hittust þeir
kumpánar í Turninum hjá Tóta og
tók Sverrir þegar að gera grín að
Valda fyrir lágkúruna að segja
upp, án þess að fara í einn einasta
róður. Það mallaði rólega í Valda
að venju, unz hann segir ofurró-
lega: „Fiskaði báturinn mikið í
vetur?"
„Sjö og hálft tonn,“ svaraði
Sverrir um hæl.
„Það hafa hlotið að vera gull-
fiskar,“ sagði þá Valdi að bragði
og Sverrir var gjörsamlega orð-
laus yfir háðinu í sambandi við
þennan litla afla.
Sem dæmi um það, hvernig Tóti
var oft kyndarinn í góðum sögum
sem spruttu fram í turnspjallinu,
má rifja upp eina góða, en það var
oft með ólíkindum hvað Tóti var
fljótur að taka við sér, ef einhver
gaf upp boltann.
Einu sinni var Addi Baldvins að
koma úr Ellirey ásamt öðrum Ell-
ireyingum. Þetta var um haust og
hann vatt sér inn í Turninn, sem
þá stóð við Kuða gegnt Fisk-
iðjunni. Þeir höfðu verið að ná í
rolluskjáturnar út í ey í norðan
garra. Fullfermi var í Turninum
af spjallköllunum gömlu og góðu
og Tóti spurði að sjálfsögðu
hvernig hefði gengið.
„Það gekk nú bara vel,“ svaraði
Addi, „en við náðum ekki hestin-
um.“ (Það má skjóta því hér inn,
að hestar hafa aldrei verið fluttir í
úteyjar Vestmannaeyja). Tóti
grípur gæsina og svarar um hæl
yfir gapundrandi köllunum: „Já,
mér datt það í hug, því þó að þið
hafið komist með folaldið í gegn-
um gatið í vor þá hefur skepnan
náttúrulega vaxið í sumar og þá
hefur gatið verið of lítið."
„Já, það var nú einmitt vandinn
í þessu öllu, gatið var of lítið,"
svaraði Addi og spann nú upp
þann þráð að rollukallarnir í Ell-
irey hefðu verið svo snarfullir þeg-
ar þeir fóru með rollurnar út um
vorið, að þeir hefðu tekið folald í
misgripum fyrir rollu."
Hvarf Addi síðan á braut, en
mikið spjall upphófst meðal kall-
anna um hestinn í Ellirey og þau
mistök að flytja þangað folald í
misgripum fyrir kind. Fannst
sumum að landinn hjá rollubænd-
um mætti vera eitthvað þynnri en
raun bar vitni og vildu sumir
ólmir og uppvægir kæra málið
fyrir dýraverndunarfélaginu.
Þannig varð uppspuninn um
hestinn og gatið, sem ekkert var,
að stórkostlegu vandamáli sem
menn deildu um i marga daga og
það lífgaði upp á lífið og tilveruna
í Turnspjallinu, þótt enginn vildi
síðan kannast við að hafa trúað
sögunni þegar öll kurl komu til
grafar.
Einu sinni kom Tóti því á kreik
í framhaldi af einhverju spjalli að
það væri verið að fara af stað með
minkarækt á Heimaey, en svo
óhönduglega hefði viljað til að
tveir minkar hefðu sloppið út á
Eiðinu, þar sem minkum hefði
verið smyglað á land og nú lægi
dauður fugl eins og hráviði um all-
an Heimaklett. Út úr þessu varð
mikið fjaðrafok og mörgum hitn-
aði í hamsi.
Þá var það eitt sinn að Dódó
kom inn í Turninn á miðri vertíð í
febrúar og spyr Tóta grafalvarleg-
ur, hvort hann eigi ekki ennþá
svartfuglsegg til sölu. í Turninum
var þá slatti af vertíðarmönnum
úr Landeyjum og undan Eyjafjöll-
unum. Tóti svarar drýgindalega
um hæl, að hann eigi nú afgang,
en það sé svo lítið að hann ætli að
selja það í hádeginu baka til, vin-
um og kunningjum, sem vilji ekki
af þessu lostæti missa. í hádeginu
mættu síðan allir sveitamennirnir
og vildu kaupa egg. Urðu þeir
snarvitlausir og blótuðu Tóta í
sand og ösku þegar hann sagði
þeim að engin egg væru til og
sögðust þeir heimta sín egg og
engar refjar. Voru sveitamennirn-
ir svo ákveðnir í að láta ekki
ganga á sinn rétt, að lá við handa-
lögmálum og enginn þeirra lét sér
detta í hug að trúa orði af því sem
Tóti sagði í sambandi við varp-
tíma svartfuglsins í maílok. Var
þetta líklega í eina skiptið sem
upp úr sauð í Turninum vegna
gamanseminnar og prakkara-
skapsins í frásagnarlistinni.
Tóti afgreiðir tvo góða, Guðna Páls og Gauja Hjörleifs, og það leynir sér ekki
sannleiksástin í sogusvipnum hjá Ellireyingnum, en Gauji tilheyrir þeim
hluta veraldarinnar.
Halli og Tóti og ein með öllu eins og Turninn hefur boðið upp á í áratugi.
Ljósm. Hljnur.
Ljmm. Óli Pélur.
Grein: Arni Johnsen