Morgunblaðið - 30.07.1982, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JÚLÍ 1982
Veiðivötn á
Landmannaafrétti
Þegar hallar sumri, klakabönd
vetrarins horfin og jörðin aftur
orðin mild og hlý, opnast fjalla-
slóðir landsins. Hin óbííðu nátt-
úruöfl hafa þá dregið inn klærn-
ar og gefið lífinu frið til að vaxa
og dafna í yl sumars og sólar. Þá
beinist straumur ferðafólksins
til öræfanna og mönnum gefst
tækifæri til að njóta þess besta,
er þau hafa að bjóða.
Nú skulum við slást í för með
þessu fólki og heimsækja Veiði-
vötn á Landmannaafrétti. Alls
eru þau um 50 talsins, stór og
smá og liggja á svæði, milli
Snjóöldufjallgarðs að suðaustan
og Vatnaalda að norðvestan. Allt
fram að 1950 var fáförult við
vötnin því Tungnaá og Þjórsá
vörðu flestum leið þangað. Það
ár fannst gott vað fyrir bíla á
Tungnaá (Hófsvað) og má segja
að þá hafi einangrun vatnanna
verið rofin. En þegar Tungnaá
var brúuð við Sigöldu árið 1968
skipti algjörlega um. Þá komust
allir bílar inn á þetta torsótta
svæði og með smá lagfæringu á
vegaslóðum alla leið inn að
Veiðivötnum ef ökumenn kunnu
fótum sínum forráð og höguðu
akstri með gát og fyrirhyggju.
Það er einkum tvennt sem laðar
menn til Veiðivatna. Annað er
vonin um veiðina, en þau eru
með fengsælustu fiskivötnum
landsins, en hitt er hin sérstæða
og stórkostlega náttúrufegurð
sem þar er að finna og á varla
sinn líka hérlendis. Sú sjón
gleymist þeim seint, sem lítur
þau á björtum sumardegi, þegar
gróðurinn stendur í fullum
blóma og allt iðar af lífi á láði, í
legi og lofti. Og þannig blasa þau
Einarsson
við í hugskoti okkar, dagana,
sem við dveljum þar.
Ökuslóðin liggur að Tjald-
vatni. Það er miðsvæðis og þar
er sæluhús í eigu Ferðafélags ís-
lands og Veiðifélags Land-
manna. I þessu húsi er unnt að
fá gistingu en einnig eru ágæt
tjaldsvæði í grennd við húsið.
Frá Tjaldvatni er stutt að fara
til þeirra staða, sem áhugaverð-
astir eru og þykja fegurstir við
vötnin.
Frá fornu fari hefur verið
sæluhús við Tjaldvatn, því þar
dvöldu „Vatnakarlarnir" áður
fyrr þegar þeir stunduðu veiðina
í vötnunum. Gamla sæluhúsið
stendur enn og þar eru leifar af
gömlum veiðibát, sem hefur
nokkuð látið undan tímans tönn.
Sumarið 1880 dvaldi maður er
hét Arinbjörn Guðmundsson við
Tjaldvatn ásamt konu sinni og
var ætlun þeirra hjóna að setjast
þar að. En möguleikarnir til
lífsbjargar voru minni en þau
hugðu, svo sveitungar þeirra
sóttu þau um haustið og fluttu
til byggða. Ymsar minjar frá
búskaparsumri þeirra hjóna eru
enn sýnilegar í grennd við sælu-
húsið, þar á meðal tóttin af
hreysi þeirra.
Frá húsinu liggja margar
skemmtilegar gönguleiðir. Má
m.a. nefna leiðina umhverfis
Fossvötnin. Þar eru fallegir foss-
ar, sem setja einkennandi svip á
umhverfið, hvanna- og mosa-
gróðurinn á vatnsbökkunum og
svo Fossvatnahraunið, sem
sjálfsagt er að skoða. Einnig má
nefna leiðina umhverfis Tjald-
vatnið og.um Pyttlurnar svoköll-
uðu. Þá er gengið um gígasvæðið
vestan við Skálavatnið. Þar er
fjöldi af hraunklepragígum, sem
margir hverjir eru næstum
kringlóttir að lögun með djúpri
skál í miðju, mosagrónir og
þaktir marglitu grjóti og gjalli.
Við Skálavatn eru einnig merkj-
anlegar leifar af gömlum rústum
sem benda til athafnasemi veiði-
manna á þessum slóðum fyrr á
tímum. Við Slýdrátt þykir mörg-
um einna fegurst við Veiðivötn.
Þar fellur smá kvísl úr Tjald-
vatni niður lága, aflíðandi, al-
gróna brekku og út í Langavatn.
I kvíslinni eru smáhólmar og
hvönnin grær á hökkunum. I
brekkunni sunnan við kvíslina er
haganlega lagaður steinn, sem
kallaður hefur verið Dverga-
steinn.
Af hæðunum fyrir austan og
sunnan sæluhúsið er mjög víð-
sýnt og þaðan fæst gott yfirlit
yfir vatnasvæðið. Þessar hæðir
eru gömul eyktamörk og nefnist
sú eystri Miðmorgunsalda en sú
syðri Hádegisalda. Þar er
hringsjá, sem Ferðafélag íslands
lét gera árið 1973 og gefur hún
glöggar upplýsingar um afstöðu
og örnefni.
En svæðið umhverfis Veiði-
vötnin er stórt og tæki mikinn
tíma að ferðast um það allt fót-
gangandi. Þá grípum við til bíls-
ins. En varlega ættu menn að
treysta eins drifs bílum til
þeirra ferða nema fyllstu að-
gæslu sé gætt og allar aðstæður
á varhugaverðum stöðum kann-
aðar vel áður en lagt er í torfær-
una.
Fyrst á dagskránni er hinn
svonefndi Vatnahringur. Það er
hringvegur um vatnasvæðið um
20 km langur. Af honum sjást öll
stærstu og fegurstu vötnin sunn-
an Tjaldvatns. Þá er að aka að
Tröllinu, en það er klettadrang-
ur mikill, sem stendur við
Tungnaá austan við skarðið milli
Snjóöldu og Snjóöldufjallgarðs-
ins. Undan Tröllinu breiðir áin
mjög úr sér og þar riðu Skaftár-
tungnamenn yfir hana þegar
þeir fóru til veiða í vötnunum.
En vaðið var illfært sökum sand-
bleytu. Frá Tröllinu er kjörið að
ganga á Snjóöldu. Hún er í 930 m
hæð og þaðan er mikið ogfagurt
útsýni m.a. yfir allt vatnasvæð-
ið. Margir ganga frá Tröllinu inn
með ánni til að skoða hreysið, en
það eru minjar um mannabú-
staði sem fundust um miðja öld-
ina, undir klettavegg á vestur-
bakka Tungnaár. Ástæðan fyrir
dvöl manna á þessum stað hefur
valdið nokkrum heilabrotum, og
ýmsar tilgátur komið fram, en
niðurstaða ekki fengist enn.
Hér læt ég staðar numið. Af
nógu er að taka en lengd grein-
arinnar er takmörkum háð. En
tilgangur minn er aðeins einn.
Að vekja athygli á þessum fagra
og einna sérkennilegasta stað ís-
lenskra óbyggða og hvetja menn
til þess, ef aðstæður leyfa, að
leggja lykkju á leið sína, heim-
sækja Veiðivötn og staldra þar
við um stund. Þeim stundum
verður vel varið.
Eftir Steinar Guö-
mundsson
Ekki hafði ég hugsað mér að
gera neyslu áfengis að umræðu-
efni í þessum pistlum mínum,
heidur var tilgangurinn sá, að
reyna að draga fram í dagsljósið
eitthvað er varpað gæti ljósi á þá
meinloku, sem felst í því, að
flokka drykkjuskap til sjúkdóma
og þá ofurskiljanlegu staðreynd,
að kröftug og lífsglöð ungmenni
telja ofdrykkjuvarnir ekki vera
sitt mál.
Drykkjuskapur leiðir til
hrörnunar og hrörnun til sjúk-
dóma — þess vegna er nú verið
að klína sjúkdómsstimpli á
uppátækið. Drykkjuskapur leiðir
líka til félagslegs öngþveitis, en
félagslegt öngþveiti til annarl-
egrar framkomu og ábyrgðar-
leysis, samanber ölvun við akst-
ur, sem vissulega má kalla sjúk-
legt uppátæki, enda flokkast það
undantekningarlaust til alkóhól-
isma.
Mér finnst vera skömm að því,
og ámælisvert, að þeir sem
staðnir eru- að ölvun við akstur
skuli ekki vera skikkaðir til að
sækja námskeið um alkóhólisma
áður en þeir öðlast ökuréttindi á
ný. Þarna er af þvermóðsku,
rataskap eða kæruleysi verið að
sniðganga mikilvægt tækifæri
til ofdrykkjuvarna. Það nærekki
nokkurri átt að nýta ekki betur
en gert er alla þá þekkingu og
reynslu sem hinn fjölmenni hóp-
ur íslensks ofdrykkjuvarnarliðs
hefir aflað sér, og að gefa ekki
viiluráfandi vínneytanda tæki-
færi til að fræðast um eðli villu
sinnar svo forðast megi endur-
tekningar, og verður að flokkast
undir hámark sinnuleysis.
Skipulögð andleg, líkamleg
eða félagsleg hrörnun og fyrir-
litning á sambýlisháttum sem
afleiðirig ofdrykkju er á ábyrgð
drykkjumannsins. Að létta af
honum þessari ábyrgð er snöggt-
um verra heldur en að gefa hon-
um vel útilátið kjaftshögg — og
sparka í hann í þokkabót. Það á
að hjálpa manninum til að losa
sig út úr öngþveitinu, en aldrei
létta af honum ábyrgðinni.
Menn þola áfengi misjafnlega
vel. Sumir þola lítið, eða verða
fljótt ringlaðir eða veikir, eða
átta sig á hvað er að gerast áður
en dómgreind þeirra ruglast að
ráði. Þeir gæta sín og verða
varkárir í umgengni við áfengi.
Þessir menn verða oft að sætta
sig við að vera kallaðir hænu-
hausar, eða heyglar, af þeim sem
meira þykjast mega sín í sölum
Bakkusar. En hænuhausarnir
sleppa við alkóhólisma, hinir
þreyta drykkjuna áfram, þeir
taka áhættuna og storka henni.
ur fyrir því, að hann er farinn að
kvelja sjálfan sig og níðast á
þeim sem honum þykir vænst
um, eða því sem hann ber virð-
ingu fyrir, er alkóhólismi kom-
inn á skrið. Að afloknu fylliríi
krumpast hann undan athöfnum
sínum og enn meir undan því
sem hann e.t.v. hefur gert en veit
ekki hvort hann hefur gert,
vegna tilheyrandi minnisglapa.
En þetta ástand viðurkennir
hann ekki fyrr en hann er búinn
að gera viðeigandi tilraunir sér
til réttlætingar. Hann lokar það
HUGLEIÐINGAR
UM OFDRYKKJUVARNIR
Sá sem mikið þolir stendur ver
að vígi. Hann getur drukkið
meira og lengur heldur en hinn
og því truflað eðlilegt líffæra-
starf sitt mun meira og mun
lengur. Efnahagurinn stendur
ver undir mikilli drykkju heldur
en lítilli og réttlætingar hljóta
því að verða nærtækar. En rétt-
lætingar og skreytni er sá mótor
sem drífur drykkjuskap yfir í
öngþveitið, sem mynda alkóhól-
isma.
Hraustur maður getur storkað
drykkjuskap lengi ef aðrir
hjálpa honum til að halda fé-
lagslegum aðstæðum í sæmilegu
lagi. Þar reynir mest á maka eða
samstarfsmenn. Hann getur
göslað þetta í 10—15 ár án þess
að kikna. Og oft mun lengur. En
gefist hann ekki upp er hann
dæmdur til að láta í minni pok-
ann um síðir.
Vandræði sem rakin verða til
drykkjuskapar eru aðallega
tvenns konar. Annars vegar þau,
sem leggjast á aðstandendur
drykkjumannsins, fjölskyldu
hans og vini. Þau fela í sér
ógnun, vonbrigði og öryggisleysi.
III. grein
Hins vegar eru þau, sem snúa að
sálarlífi sjálfs ofneytandans,
sálarlífi mannsins sem drykkj-
una þreytir.
Fyllibyttunni þykir e.t.v. hátt
flogið þegar ég tala um sálarlíf í
þessu sambandi. Hraustur fulli-
kall segist bara hrista sig og
fara svo í vinnuna og svo sé allt í
lagi. Hann kíkir kannski í veskið
sitt til að gá að því hvernig hann
hafi skemmt sér, því sé það tómt
þá hlýtur hann að hafa skemmt
sér vel — en auðvitað man hann
ekki nema slitrur af því sem
gerðist.
Þessi náungi er ekki alkóhól-
isti — hann er bara drykkju-
maður. Á alkóhólisma bólar ekki
fyrr en afleiðingar drykkju-
skapar fara að særa manninn
allverulega og í brjósti hans
vaknar einlæg þrá til að breyta
um stefnu. Þegar maðurinn finn-
inni í leynihólfi og setur kæru-
leysið á vakt. Feluleikurinn
hefst. En í þeim feluleik eru
menn misjafnlega glúrnir. Sum-
ir halda honum gangandi það
sem eftir er æfinnar, aðrir yfir-
bugast af kvíða og vonleysi.
Venjulega tekur þetta a.m.k.
10—15 ár hjá karli, en mun
skemmri tíma hjá konu — 3—5
ár. Giskað er á, að þarna megi
marka muninn á fínleika sálar-
lífs karlsins og konunnar.
Fyllibyttan kemur hinsvegar
hvítþvegin út úr hverju fylliríi
og trúir því sjálf, að nú hafi hún
aldeilis hreinsað blóðið. Á
áhyggjunum bólar ekki og eftir-
sjá mun síður. Jafnvel skelþunn-
ur brúkar maðurinn kjaft. Mór-
all er ekki til.
Af þessu má ráða, að alkóhól-
ismi er ekki bundinn brennivín-
inu heldur skaphöfn og þreki
mannsins. En þegar þrek dvínar
getur svo farið að þrjóska setjist
í sæti þess og þegar sjóndeild-
arhringur eðlilegs hugarflugs
þrengist, samlagast blinda
þrjóskunni. Á milli þess sem
hann er fullur er alkóhólistinn
til í að láta vorkenna sér, og nýt-
ur þess í laumi, en drykkjumað-
urinn afþakkar allt vorkunnar-
væl.
Við gerum okkur ekki nægj-
anlega ljóst, að með hægfara, en
stöðugum misþyrmingum ofbýð-
ur drykkjumaður sjálfum sér á
mörgum sviðum, enda er erfitt
að drekka. Og þegar í óefni er
komið er erfitt að dylja drykkj-
una. Og það er hreinasta púl að
skila fullum afköstum á vinnu-
markaði meira og minna las-
burða eftir sí-endurtekinn
drykkjuskap — t.d. fasta helgar-
drykkju. En þetta lætur margur
maðurinn sig hafa árum eða
jafnvel áratugum saman. Og það
grátlega er, að með þessum
skrípaleik finnst honum að hann
sé að sýna að hann sé meiri mað-
ur. Við andlátið er honum vor-
kunn. Hann gerði sitt besta.
En sjúkdómur er þetta ekki
þótt ástandið megi teljast sjúk-
legt. Að kalla drykkjuskap sjúk-
dóm er að láta fyllibyttuna
vinna í lotteríinu áður en dregið
er. Ut á vinninginn getur hann
svo bæði drukkið og réttlætt
sinn drykkjuskap og snúið sak-
leysingunum í kring um sig. Lát-
ið þá þegja þegar hann er ófull-
ur, en leyft þeim að skammast
þegar hann er fullur.
En, vel á minnst, skammir
skipta töluverðu máli í lífi
drykkjumannsins. Sé hann
skammaður þá finnst honum
sem hann hafi gert upp við þann
sem skammaðist. En sé hann
ekki skammaður þá vantar
eitthvað — fylleríið er búið, en
sjálfsvorkunnahrinunni er ekki
lokið. Ef við viljum hjálpa fylli-
byttunni til að ljúka hverjum
þætti í sjálfsvorkunnarveröld
hennar þá skulum við bara
skamma hana.
í næsta pistli verður siðgæð-
isvitundinni gerð einhver skil.
St.G.