Morgunblaðið - 06.08.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1982
Breytingar á
Listasafni Ein-
ars Jónssonar
Eftir Kjartan Jónsson
innanhússarkitekt
Þegar Einar Jónsson mynd-
höggvari frá Galtafelli „gaf þjód-
inni æfistarf sitt“ eins og hann
orðar það sjálfur í erfðaskrá sinni,
setti hann fyrir gjöf sinni 12 skil-
yrði „í von og trausti þess, að þeim
yrði að öllu leyti fullnægt".
í bók Einars „Minningar" sem
út kom árið 1944 eru þessi skilyrði
skráð, auk skýringa hans sjálfs á
hverju þeirra fyrir sig, þar sem
hann rökstyður skilyrðin nánar.
Mér er ekki kunnugt um það
hvort formlega var gengið að þess-
um skilyrðum á sínum tíma, eða
hver lagaleg hlið málsins er nú,
t.d. með tilliti til höfundarréttar,
friðlýsingar hússins o.þ.h., þó þyk-
ist ég þess fullviss, að til þess hafi
verið ætlast, að þau yrðu efnd,
bæði af hálfu gefanda og þiggj-
anda (Einars Jónssonar og ríkis-
ins).
„Betrumbætur“
Nú að undanförnu hafa staðið
yfir breytingar á Listasafninu.
Aðallega hafa þessar breytingar
verið gerðar á neðstu hæð safns-
ins. Þó hefur efri salurinn verið
endurmálaður og undirstöður
listaverkanna málaðar í gráum lit,
en áður voru þær tvílitar. Nokkrar
breytingar við miðasölu hafa verið
gerðar og kókosmotta sett yfir hið
svart/hvíta gólf anddyrisins.
Ekki get ég í fljótu bragði séð að
aðrar stórvægiiegar breytingar
hafi verið gerðar í aðal sýningar-
salnum.
Á neðstu hæð hússins hafa
helstu breytingar verið gerðar.
Ýmsar tréinnréttingar sem þar
voru eru horfnar.
í norðursalnum eru öll trégrind-
verk horfin, — svo og hvítmáluðu
trébekkirnir, sem voru þar á
miðju gólfi og sýningarkassarnir
þar hjá.
Inngangshliðið í norðursalinn er
horfið auk skilrúmanna um
„stúlkuherbergið" og pallurinn í
vinnustofunni. Innréttingar í
„eldhúsinu" eru horfnar og þar
kominn glerskápur þar sem safn-
að hefur verið saman smástyttum,
sem teknar hafa verið hér og þar
úr sölu safnsins og víðar. Það sem
er þó e.t.v. verst er það, að mynd-
irnar sjálfar hafa verið fluttar til,
bæði myndastyttur og málverk,
jafnvel milli sala, og snúið á ýmsa
vegu frá upprunalegu horfi, eins
og best sést á förunum í gólfinu,
eftir fyrri undirstöður, þar sem
kókosmotturnar hylja ekki um-
merkin.
Sumar myndanna fann ég ekki.
AUt þetta rask og tilfæringar
leiddi huga minn að því, sem Ein-
ar segir sjálfur í erfðaskrá sinni
um tilhögun í safninu og þykir
mér heldur betur stangast þar á
óskir hans og „betrumbæturnar".
5. skilyrðið
í áðurnefndri bók fylla skilyrðin
og skýringarnar 16 blaðsiður og
verða ekki birtar hér, þótt rík
ástæða væri til þess að kynna það
almenningi, því ýmislegt er þar að
finna, sem að mínu mati hefur
orkað tvímælis, að staðið hafi ver-
ið við, en þau mál geri ég ekki að
umræðuefni að sinni.
Ég leyfi mér að birta hér hluta
af 5. skilyrðinu auk skýringa Ein-
ars sjálfs á því:
5. skilyrði.
Að ekkert verka minna verði
hreyft frá eða af þeim stað, er
ég hef sett þau á eða fengið
þeim í Safnhúsinu, hvorki um
stundarsakir, t.d. til
ljósmyndatöku, né annarra
þarfa. Verkin standa bezt þar
og þann veg, sem ég hef komið
þeim fyrir og mega ekki standa
á öðrum stað né öðruvísi.
Útskýring EJ.:
Um 5. skilyrði.
Hér hef ég það að athuga nán-
ar, að fáum mun koma sú
vinna og það erfiði til hugar,
sem ég hef haft við að hugsa
upp, hvernig verkum mínum
væri bezt komið fyrir á því
litla svæði, er þeim verður að
nægja. Það er ótrúlegt, hve
Breytingar á
byggingarháttum
Eftir Harald Ásgeirs-
son verkfrœðing
Nokkur teikn eru nú á lofti er
benda til þess að umtalsverðar
breytingar séu að verða í bygg-
ingarháttum hér á landi. Hinn
hefðbundni byggingarmáti, — að
smíða mót á byggingarstaðnum,
steypa í þau, rífa mótin niður, ein-
angra að innan, múra síðan að
utan og innan og mála, — er að
víkja. Þessi byggingarmáti er
manntímafrekur, og því er ekkert
óeðlilegt við það að nýir afkasta-
meiri framleiðslumátar vinni á.
Margir þessara framleiðslu-
máta eru mjög afkastamiklir, og
byggjast á sérhönnuðum móta-
kerfum og notkun á stórvirkum
vinnuvélum og dýrum krönum.
Slíkur búnaður sparar oft mikið,
vinnuafl og efni, og verður því að
teljast til ákjósanlegra þróunar-
atriða, í höndum stórfyrirtækja í
byggingariðnaði. Hinsvegar er
slíkur búnaður fjárfrekur í stofn-
kostnaði og því ekki þess að vænta
að hann bæti afkomuna eða lækki
kostnað nema byggingarfyrirtæki
hafi nokkuð samfelld verkefni.
Nú er það ekki ætlun mín að
fárast út af of mikilli fjárfestingu
í tæknibúnaði í byggingarstarf-
semi. í þessu þjóðfélagi gera sér
flestir grein fyrir að fjárfesting er
yfirdrifin á ýmsum sviðum. Við
eigum of marga togara, of mörg
frystihús, of margar hurðaverk-
smiðjur, of mörg fjárhús, of marg-
ar prentsmiðjur o.s.frv. o.s.frv.
Hví skyldi þá amast við því þótt
allir byggingarkranar séu ekki
fullnýttir? Hitt blasir þó við að
það er dýrt fyrir þjóðina að hafa
glatað í verðbólguþokunni verð-
skyni sínu og þar með grundvell-
inum til að hugsa út heilbrigð
rekstrarform.
Byggingarkranar og kerfismót
auka vissulega afkastagetuna og í
nokkrum tilfellum hefir þessi
tækni orðið til þess að auka arð-
semi af framkvæmdunum. Þessu
ber að fagna, enda eru fjársterku
fyrirtækin í íslenskum byggingar-
iðnaði ekki mörg. Hitt verður þó
líka að hafa í huga að hagnaður-
inn verður að vera umtalsverður
því aukin framleiðni í byggingar-
iðnaðinum fækkar eins og nú
standa sakir atvinnutækifærun-
um, og atvinnuleysi ætlum við
okkur að forðast.
Annað einkenni um fráhvarf frá
hefðbundinni byggingaraðferð
kemur fram í mikilli aukningu
einingahúsa. Nú þegar eru starf-
andi í landinu 20 einingahúsaverk-
smiðjur og 11 þeirra framleiða
eingöngu einingahús úr timbri.
Nú má það vera að timburhúsin
séu tískufyrirbæri og ekki er ég
talsmaður þess að heft verði val
manna í sambandi við húsakaup.
Nokkur hætta er hinsvegar á því
að timburhúsavalið stafi að hluta
af þeim áföllum sem steypuiðnað-
urinn hefir orðið fyrir vegna skað-
legra alkalíefnahvarfa. Sé svo er
tímabært að benda lesendum á að
tími skaðlegrar steypu er liðinn, og
að íslenska sementið er nú betra en
það hefir nokkurn timann áður ver-
ið. Þetta er árangur af íslenskum
rannsóknum, árangur sem náðst
hefir með markvissri samvinnu
rannsóknastofnunar og helstu
framleiðenda og notenda steypu í
landinu.
Einingahúsaframleiðsla hefir
marga kosti fram yfir það að
bygg)a á staðnum. Það tekur mjög
skamman tíma að útibyrgja húsin
og framleiðsla eininganna inni í
„Við leggjum minna til
þekkingarleitar en nokk-
ur nágrannaþjóð okkar
og munar miklu. Rann-
sóknarstarfsemi er hér
alltof lítil, og þótt t.d. til
séu bæði slagregnsskáp-
ur og búnaður til loft-
þéttleikamælinga við
Rannsóknastofnun bygg-
ingariðnaðarins, þá hafa
að undanförnu ekki verið
aðstæður til þess að nota
þau, þótt nú hilli e.t.v.
eitthvað undir úrbætur.“
verksmiðjum er vissulega ekki háð
hinni duttlungafullu veðráttu
okkar. Þetta eru mjög miklir kost-
ir, sem bjóða þá samtímis upp á
miklu betri möguleika til að vanda
vel til verkanna og vinna betur t.d.
yfirborðsfleti o.s.frv. Einingahús-
unum fylgja hinsvegar oft þétt-
ingarvandamál, sem vissulega er
alvarlegs eðlis. Við búum hér við
slagregnsveðráttu, sem er nánast
óþekkt annarstaðar á byggðu bóli.
Slagregnið þrengir sér inn á milli
eða inn í einingarnar. Rakinn get-
ur svo valdið útblómstrun og
málningarskemmdum á einangr-
un, feyskju í timbri, ryðgi í nögl-
um, svo ekki sé nú minnst á svo til
óvarðar heftinálar í pappa, gisnun
og óþéttleika þegar frá líður.
öllum nýjungum í byggingar-
háttum fylgir nokkur áhætta, og
Haraldur Ásgeirsson
nauðsyn er að gera sér sem besta
grein fyrir áhættunni áður en nýj-
ungarnar eru teknar í notkun. Að
vísu kennir reynslan okkur, en
reynslan er oft keypt mjög dýru
verði. Við höfum reynslu af vik-
urhlöðnum húsum, af ýmsum
gerðum, af viðlagasjóðshúsunum,
af „gluggaveggj a“-byggingum, af
flötum þökum og lengi má halda
áfram að telja upp sára reynslu
okkar í byggingarmálum. Orsak-
irnar fyrir allri þessari erfiðu
reynslu er að sjálfsögðu að finna í
hinni hörðu veðráttu, sem við
búum við. Önnur ástæða er líka
áhrifamikil. Við höfum í raun val-
ið reynsluleiðina í stað þess að
kosta til skipulegrar þekkingar-
leitar.
Við leggjum minna til þekk-
ingarleitar en nokkur nágranna-
þjóð okkar og munar miklu. Rann-
sóknarstarfsemi er hér allt of lftil,
og þótt t.d. til séu bæði slag-
regnsskápur og búnaður til loft-
þéttleikamælinga við Rannsókna-
stofnun byggingariðnaðarins, þá
hafa að undanförnu ekki verið að-
stæður til þess að nota þau, þótt
nú hilli e.t.v. eitthvað undir úr-
bætur. ■
í nýrri byggingarreglugerð eru
m.a. eftirfarandi fyrirmæli:
í gr. 7.2.1 „Hús og önnur
mannvirki skulu jafnan gerð úr
efnum, sem þola íslenskt veð-
urfar og standast aðrar áraunir,
sem ætla má að húsið eða
mannvirkið geti orðið fyrir."
Og í gr. 7.2.2 „Byggingarefnasöl-
um er skylt að láta gæðaprófa
efni, tæki og byggingarhluta,
sem þeir bjóða til sölu, eða
leggja fram vottorð um slíka
prófun. Gæðaprófanir skulu
gerðar hjá Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins (Rb), við-
urkenndum stofnunum á Norð-
urlöndum eða öðrum prófun-
arstofnunum sem Rb viður-
kennir.
... en Rb skortir aðstöðu.
Sérstæð veðrátta í landinu
krefst þess að við öflum okkur
sjálfstætt þekkingar í bygg-
ingarmálum okkar. Þessari þekk-
ingu þurfum við svo að beita í
skipulagsákvörðunum okkar og
byggingareftirliti. Það er ekki
fullnægjandi að arkitekt eða verk-
fræðingur segi álit sitt á teikningu
af húsi. Við þurfum að geta prófað
húsið sjálft. Þetta gildir ekki hvað
síst um innflutning húsa, sem oft
eru hönnuð fyrir allt aðra veður-
gerð.
Hin hefðbundna byggingarað-
ferð okkar hefir í raun þjónað
okkur vel. Efalítið hefir aðferðin
áunnið sér hefðina vegna þess að
hún hefir skilað traustum og þétt-
um byggingum, sem hafa reynst
mjög endingargóðar. Þeir fram-
leiðsluhættir sem við taka verða
að skáka þessum árangri ef vel á
til að takast. Hvernig það verður
best gert er vissulega álitamál.
Mín ráðgjöf er hinsvegar sú að
einingaframleiðendur og stærri
byggingarfyrirtæki horfi ekki í að
leggja svo sem 1% af vergum
framleiðslukostnaði sínum til
rannsókna og þróunar á
framleiðslumátum sínum og taki
upp sjálfstæðar eða samvinnu-
rannsóknir í því augnamiði. Með
því móti tel ég að við eflum best
íslenskt og tryggjum heilbrigðar
framfarir í iðngreininni.