Morgunblaðið - 07.08.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 1982
Hljómkviða
umferðarinnar
(Symphonie le traffic)
Prelude
(Forspil)
Tónlist í einhverju formi hef-
ur fyljít manninum jafn len«i ok
umferð í einhverri mynd.
Tónlistarmenning er jafn fjöl-
hreytilejr o« umferðarmenninj?.
Munurinn er einunjris fóljjinn í
hinum ólíka tilverurétti mis-
munandi tónlistarforma annars
vejíar oj{ umferðarmyndar hins
vej;ar.
Til er tónlist sem fjallar um
tauj'aálaj; og streitu, hraða og
ruj'linj', æsinj; ok ofbeldi. Þannij;
umferð er einnig til. Hér á Is-
landi er hún því miður algenj;.
Samhljómar eru fáir, árekstrar
tíðir, spenna oj; þensla ráða oft
ríkjum. Við virðum tónskáldin
vejína kunnáttu þeirra oj{ listar
sem jáfnvel í ljótleika sínum
j;etur kallast fallej;. Það er á
færi hvers oj; eins hvort hann
hlustar á verk þeirra eða lætur
þau hjá líða. Við j;etum tekið við
**g notið sköpunar tónskálds án
-þess að bjóða nokkurri hættu
heim nema þeirri huj;arfars-
breytinj;u sem verk hans hefði ef
til vill í för með sér á okkur. Oj; í
samfélaj;i okkar er Kengið út frá
að við höfum næj;an þroska til
þcss að j;líma við þannij; hættur.
I umferðinni hins vegar er það
talið vítavert athæfi að bygjya
upp spennu og óþarfa hættu. Við
erum ekki lengur sjálfstæðar
sálir hafnar yfir mörk hins
mögulega og leyfilega, svífandi
um á blikkfákum nútímans. Við
erum vegfarendur, brot af þús-
undunum, hluti heildarinnar.
Og það erum við, þessi brot,
sem semjum Hljómkviðu um-
ferðarinnar. Hvort við ætlum að
láta samhljóminn ráða ríkjum
eða sperrast við frumlegu hljóð-
in og hættuna.
Það eru hin brotin sem eiga
heimtingu á að hljómkviða
okkar hyggist upp á samhljómi
og samhygð.
Ur
umferóinni
Allegro moderato
(líflegt, þó ekki um of)
Umferðin er byggð upp á sam-
vinnu og skilningi þeirra sem
taka þátt í henni.
Tónn hvers einstaks þátttak-
anda er byggður á samhljómi
hinna. Eða á að vera það. Tóna-
flóðið á síðan að mynda eina
heild, einn grunn þar sem veik-
asti tónninn á jafnmikla mögu-
leika og sá sterkasti. Því sá
sterkari er dempaður til hæfis
hinum veikari og hann aftur
styrktuf af þeim sterka. Þannig
myndast samhljómun sem er
mikilvæg í öllu lífi okkar. Þú,
sem ekur niður Laugaveginn um
háumferðartímann og ert jafn-
framt að horfa í búðarglugga,
ert ekki samhljóma. Þú ert
spcnnuvaldur og hættulegur um-
hverfi þínu. Alveg eins og sá sem
þeytist á kröftugu blikktrogi um
götur þar sem umferð gangandi
vegfarenda er mikil. Slíkt fram-
ferði býður annars vegar heim
árekstrum milli ökutækja, og
hins vegar manns og bíls.
Tónsmiður velur ekki hljóðfæra-
leikara til flutnings á verki sínu
sem ekki hafa nægilegan tónlist-
arlegan þroska til að geta staðið
skammlaust að flutningi þess.
Hljómkviða umferðarinnar er
það viðkvæmt verk í flutningi,
að hún getur vel verið án ósam-
hljóma fyrirbrigða. Hún verður
að flytjast án þeirra.
Lífleg umferð, þó ekki um of,
er góð umferð. Slysalaus umferð.
Adagio
(rólegt, afslappaö)
Þessi þáttur kemur yfirleitt á
eftir hraðari þætti í tónverkum.
í umferðinni er sá hraði bestur,
sem kemur af hæfilegum róleg-
heitum og afslöppun. Þannig
ómar hljómkviða umferðarinnar
best.
Hljómkviða umferðarinnar er
eins og fljót. Fljót sem aðlagast
því umhverfi sem það rennur í
gegnum. Minnkar og breiðist út
sé það möguleiki, eða þrengist og
fossar áfram séu aðstæður fyrir
hendi. Allt eftir þeim kringum-
stæðum sem ráða í það og það
skiptið.
Og þær kringumstæður, sem
ráða í umferðinni, eru ekki
bundnar þeim vandamálum sem
einstaklingurinn býr við á
vinnustað eða heima fyrir. Þær
eiga að minnsta kosti ekki að
vera það. Þegar þú ert að flytja
Hljómkviðu umferðarinnar, áttu
að spila eftir þeim nótnablöðum
sem liggja fyrir framan þig. Þú
átt ekki að koma með eitthvað
sem þér finnst að falli betur að
þínu geði en tónsnillingsins sem
samið hefur verkið. Gerirðu það
ertu ekki að flytja Hljómkviðu
umferðarinnar, heldur eitthvað
annað, sem ekkert á skylt við
umferð.
Rólegur og afslappaður bíl-
stjóri er ekki það sama og bíl-
stjóri er sefur með opin augu.
Munurinn er sá sami og adag-
io í góðu tónverki annars vegar
og adagio í lélegu tónverki hins
vegar.
Við fyllumst aðdáun og unaði
við að hlusta á hið fyrra, en við
lækkum í hljómflutningstækjun-
um þegar við heyrum flutning
lélegra verksins.
Rondo alegretto
(helstu stef, endurtekin hratt)
Finnst ykkur boðskapur
verksins kominn til skila? Hafið
þið uppgötvað, áður en þessi síð-
asti þáttur hljómkviðunnar
hefst, um hvað verkið átti að
fjalla? Skiljið þið það núna að
samræmd umferð er eins og gott
tónverk?
Eruð þið þeirrar skoðunar, að
kringumstæður eigi að ráða
miklu um hegðun okkar í um-
ferðinni: Að með tilliti til þess-
ara kringumstæðna leggjum við
grunninn að góðri umferðar-
menningu?
Hafi þessi boðskapur komist
til skilá, þá er þetta verk full-
unnið að hálfu semjandans.
Það er ykkar, vegfarendur
góðir, að flytja það.
Finale
Lokin eða endirinn er einnig
undir ykkur sjálfum komið.
Fræösluþættir frá Geðhjáip:
Frá sjónarhóli að-
standenda geðsjúklings
'geðhjAlp
Ég á dóttur sem verið hefir
veik. Hún þjáist af þeim sjúk-
dómi, sem á læknamáli kallast
— manina depression — fram til
þessa hefir að minnsta kosti ver-
ið notast við þann stimpil.
Dótt.ir mín hefir dvalist á
geðsjúkrastofnunum af og til,
skrifuð út af þeim og lögð inn
aftur til skiptis og einungis
vegna þess, að hún er á leið til
bata þessa stundina, get ég
skrifað um þessi sjö síðustu ár,
þann erfiða tíma.
Það var svo erfitt, óendanlega
erfitt, að horfast í augu við að
hér var um geðsjúkdóm að ræða.
Lönjpi seinna lærði ég (það var
vitrum starfsbróður að þakka)
að lita á sjúkdóm dóttur minnar
sem hvern annan sjúkdóm t.d.
sykursýki eða magasjúkdóm.
Af hverju er eins og það loði
alltaf eitthvað niðurlægjandi við
sjúkdóma af þessu tagi? Af
hverju viðurkenna ekki allir
vafningalaust að geðsjúkdómar
eru jafn raunverulegir og hinir
líkamlegu?
Er það vegna þess að hinir
„miðlungserfiðu" sjúkdómar á
geði eru svo oft dulin fötlun?
Vegna þess að hinn sjúki er svo
fullkomlega „normal" annað
slagið, að viðbrögð okkar við
sjúkdómnum verða „normal".
„Hertu þig nú upp, vertu nú
dugleg." Hve oft hefi ég ekki
sagt þessi orð við dóttur mína án
þess að gera mér grein fyrir því
að einmitt í því var sjúkdómur-
inn fólginn; að það var henni alls
ekki mögulegt, að vera dugleg og
að það var þungbærast fyrir
hana sjálfa.
Hún átti að vera eins og annað
fólk. Ég vildi það. Þegar hún var
á sjúkrahúsi — þá var hún sögð
vera í fríi. Hún var sögð vera alls
staðar annars staðar en þar sem
hún raunverulega var. Það er
ógeðfellt að hugsa um þetta
núna.
Fyrst af öllu held ég að það sé
brýnt fyrir okkur aðstandendur
að horfast í augu við sjúkdóm-
inn, viðurkenna að þetta er sem
hver annar erfiður sjúkdómur.
Við verðum sjálf að ryðja
okkur braut fram til þess skiln-
ings, það hjálpar okkur enginn
til þess. Enginn hefir tíma til að
tala við aðstandendur. En við
eigum að ná því marki að við öll,
hið svokallaða „normal" fólk,
geri sér grein fyrir því að sjúk-
dómar á geði geta gripið hvern
sem er, alveg eins og hver sem er
getur t.d. lent í umferðarslysi.
Hið eitilharða efnishyggju-
þjóðfélag, sem við búum í, gefur
engin grið, en tekur sinn toll á
hverjum degi af hinum við-
kvæmustu okkar. Það lætur þá
jyalda, sem erfiðast eiga með að
sætta sig við þann skort á hlýju
og samúð er ríkir manna á milli.
Bölvun streitunnar og hið fé-
lagslega umhverfi nútímans,
dregur síður en svo úr hinum
hörðu og miskunnarlausu kröf-
um, sem gerðar eru til okkar
allra.
í öðru lagi tel ég mikilvægt
fyrir aðstandendur að öðlast ró-
semi. Svo mikið af þjáningu
geðsins er sveiflukennt, að nauð-
syrtlegt er að við höldum okkar
ró og sveiflumst ekki með. Við
verðum að læra og það er ótrú-
lega erfitt, að verða ekki of
bjartsýn þegar allt er í góðu
gengi og að missa ekki móðinn
þegar sjúkdómurinn herjar á.
Verið viðbúin því að sjúklingi
getur versnað, en gleðjist hverj-
um góðum degi.
í þriðja lagi, verðum við að
eiga nóga hlýju.
Oft er nóg samúð og hlýja eina
vopnið sem við eigum yfir að
ráða gegn hinni sundurslítandi
þjáningu. Okkur skortir vísinda-
legan skilning á þessum sjúk-
dómum, en við getum þó náð ár-
angri með því að leggja ástúð-
lega hönd á tárvota kinn, eða léð
öxl til að gráta við. Okkar eigið
tilfinningarót og uppreisnarhug
gegn skilningsvana samfélagi,
gegn merkimiðalæknum og gegn
því tillitsleysi, sem við og sjúkl-
ingar okkar verða að þola, verð-
um við að dylja. Munum að hinn
sjúki á nóg með sína kvöl, þar
megum við ekki bæta við okkar
eigin.
Það væri hægt að hjálpa
okkur aðstandendum til að öðl-
ast þetta þrennt: Viðurkenning-
una, rósemina og hlýjuna, ef
sjúklingarnir okkar gætu látið
til sín taka sem þrýstihópur, ef
þeir væru ekki aðeins svo mjög
þögull minnihlutahópur, sem
helst enginn vill vita af.
Við aðstandendur geðsjúkra
verðum því stöðugt að láta í
okkur heyra um alla þá erfið-
leika sem við verðum fyrir í
samfélaginu. Þessu samfélagi,
sem oft á sök á því að sjúklingur
veikist á sinni.
Við getum ekki lengur látið bjóða
okkur hve allt er skorið við nögl
okkar sjúklingum til handa.
Við vitum víst að læknar gera
sitt besta, en samfélagið ekki.
Munum svo að fyrst og fremst
verðum við að eiga nógan kær-
leik, til að taka á móti sjúkling-
unum okkar með hlýju, þegar
læknar senda þá heim eða gefast
upp. Þó að okkur skorti vísdóm
þá getum við létt undir með
sjúku og þjökuðu geði með sam-
(Ijiuslefja þvtt úr „En uplint af spvjlet.)