Morgunblaðið - 12.08.1982, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1982
27
Að námi loknu, sem kallað er,
en Steindór er eins og allt áhuga-
fólk sífellt að nema, gerðist hann
kennari við gamla skólann sinn,
sem þá var orðinn menntaskóli, og
síðar skólameistari.
Það er með ólíkindum, hve
miklu Steindór hefur komið í verk,
enda dugnaðurinn með fádæmum.
Frá því hann fyrst tók til starfa
hefur hann látið sig flest varða, er
til heilla horfði fyrir bæ og byggð.
Hann hefur setið í ótal nefndum
og ráðum bæði utanlands og innan
og hvarvetna látið mikið til sín
taka. Á sumrin og í frístundum
hefur hann verið á sífelldum
ferðalögum um landið þvert og
endilangt, ekki síst í óbyggðum
ekki eingöngu sér til skemmtunar,
heldur fyrst og fremst til að safna
fróðleik um náttúru landsins og
sögu. Og eftir því sem árin hafa
færst yfir og níræðisaldurinn
nálgast hefur hann færst í aukana
og virðist hann helst hafa tollað
undanfarin sumur uppi á Græn-
landsjökli og kunnað þar best við
sig, þó öðrum þyki þar ekki fýsi-
legt. Afköst hans við ritstörf bæði
frumsamin og þýdd eru alkunn og
hafa verið með þeim eindæmum,
að svo virðist, að vart hafi nægt
heil prentsmiðja til að annast
prentun á verkum hins iðjusama
manns.
Steindór hefur alla tíð verið
jafnaðarmaður í þess orðs bestu
merkingu. Hann hefur setið í
nokkur skipti á þingi fyrir Al-
þýðuflokkinn. Man ég ekki betur
en ég heyrði eitt sinn, að með hon-
um hafi setið á alþingi 10 nemend-
ur hans úr M.A., og mun ef rétt er
algert einsdæmi. En ef til vill er
það þó þyngst á metunum að
Steindór er mannúðarmaður.
Steindór hefur jafnan leitað
gæfunnar í eigin barmi, hann hef-
ur aldrei átt neina gróssera sem
bakhjarla. Eflaust hefur það verið
hans lán. Hann er ákaflega fjöl-
fróður maður, minnir helst á al-
fræðibók, sem hægt er að fletta
upp í hvenær sem er. Oft hef ég
fundið sárt til fávisku minnar
þegar ég hef verið með Steindóri.
Stöku sinnum bregður þó fyrir að
ég veit eitthvað betur, en þá er það
aðeins vegna þess, að ég er nokkr-
um árum eldri og man því lengra
aftur í tímann.
Kona Steindórs var Kristbjörg
Búadóttir lögregluþjóns Bene-
diktssonar á Akureyri. Átti Búi
rætur að rekja til Havsteina og
Torarensena í Skjaldarvík, þar
sem um langa hríð var töluð hin
svokallaða „Skaldavíkurdanska“.
Aldís Jónsdóttir hét kona Búa,
merk kona, ein af hetjum hvers-
dagslífsins. Ég var á bernsku- og
æskuárum oft daglegur gestur í
Búahúsi, Jónína, ein af dætrum
Búa, var bekkjarsystir mín og
vinkona. Það var hlýlegt í Búahúsi
og ailir glaðir.
Kristbjörg átti í mörg ár við
vanheilsu að stríða og er látin
fyrir allmörgum árum. Veikindum
konu sinnar, sem og öðru mótlæti,
hefur Steindór tekið með karl-
mennsku.
Stjúpsyni mínum, Gunnari, og
fjölskyldu hefur Steindór reynst
frábærlega vel. Sendi ég þeim öll-
um árnaðaróskir á merkum af-
mælisdegi.
Sumir draumar rætast ekki.
Draumar Kristínar ráðskonu hafa
ræst. Fagna ég því.
Hulda Á. Stefánsdóttir
ísland hefur átt því láni að
fagna að fóstra marga hæfileika-
menn í hinum ýmsu greinum
náttúrufræðinnar, — menn sem
skiluðu ótrúlegum afköstum, þrátt
fyrir fjárskort og erfið starfsskil-
yrði. Fyrir tilstilli þeirra erum við
Islendingar fróðari um náttúru
lands okkar en margar auðugri
þjóðir geta státað af.
Einn þessara manna er Steindór
Steindórsson, grasafræðingur og
fyrrum skólameistari, sem er átt-
ræður í dag, og sem óhikað má
skipa á bekk með fremstu nátt-
úrufræðingumjiessa lands fyrr og
síðar. Háskóli Islands viðurkenndi
þessa staðreynd árið 1980 með því
að sæma hann heiðursdoktorstitli
fyrir vísindastörf. Sérgrein
Steindórs innan grasafræðinnar
hefur verið gróðurfélagsfræði. Á
þeim vettvangi hefur hann rutt
brautina hér á landi og unnið
ómetanlegar grundvallarrann-
sóknir.
Afköst Steindórs á þessu sviði
hafa verið ótrúlega mikil, jafnvel
þótt miðað sé við langa starfsævi
hans. Og afköstin eru enn ótrú-
legri þegar haft er í huga, að rann-
sóknastörfin hafa lengstum verið
unnin í hjáverkum með erilsömum
kennslustörfum og síðar skóla-
meistarastörfum, þátttöku í póli-
tík og fjölmörgum öðrum tíma-
frekum áhugamálum.
Ég hef aldrei botnað í starfs-
orku og afköstum Steindórs, en oft
öfundað vin minn af þeim. Þó er
ekki ætlun mín að tíunda þau hér,
aðrir verða eflaust til þess. Mig
langar aðeins með nokkrum orð-
um að reyna að færa Steindóri
þakkir á þessum tímamótum fyrir
langt og gott samstarf við okkur á
Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins, hér á landi og á Grænlandi.
Þetta samstarf hófst rigninga-
sumarið 1955, þegar dr. Björn Jó-
hannesson tók frumkvæði að því
að hefja rannsóknir á beitarþoli á
ástandi gróðurlenda landsins. Það
var upphaf groðurkortagerðar af
íslandi, og grundvöliur hennar var
sú flokkun og lýsing íslenskra
gróðurlenda, sem Steindór hafði
þegar unnið. Þegar hann vann að
rannsóknum sínum hefur hann
naumast látið sig óra fyrir að þær
yrðu notaðar í svo hagnýtum til-
gangi, en ég veit, að það hefur
glatt hann mjög að geta lagt svo
drjúgan skerf til rannsókna, sem
miðuðu að bættri nýtingu og með-
ferð gróðursins, því að fáum hefur
verið eins annt um verndun hans.
Nálega hvert sumar í hálfan
annan áratug, eftir að gróður-
kortagerðin hófst, tók Steindór
þátt í ferðum okkar um hálendi
landsins sem grasafræðilegt yfir-
vald. Hann var kominn hátt á
sjötugsaldur, þegar hann hætti að
ferðast með okkur og ollu því bæði
nokkur veikindi hans og — að því
ég hélt þá — að honum þætti
sjálfum aldurinn orðinn nokkuð
hár til erfiðra ferðalaga. Ekki
sleppti hann þó af okkur hendinni,
og áfram leituðum við til hans
með gróðurfræðileg vandamál.
Árið 1976 tók Rannsóknastofn-
un landbúnaðarins að sér, að
beiðni Grænlendinga, að kanna
beitarþol og ástand gróðurs á
Suður-Grænlandi með svipuðum
hætti og hér hafði verið gert. Það
kom í minn hlut að stjórna þessu
verkefni og eitt það fyrsta sem ég
gerði var að snúa mér til Stein-
dórs og bjóða honum þátttöku í
rannsóknum okkar. Og nú var
ekkert hik á karli — hann kannað-
ist hvorki við hugtökin krankleika
né háan aldur, réði sig á stundinni
sem gróðurfræðilegur ráðunautur
okkar á Grænlandi og taldi sér
alla vegi færa. Vissi þó, að þar er
óárennilegra landslag og ferðalög
erfiðari en hér heima, eins og raun
varð á. Auðvitað kunni Steindór
sér ekki hóf, og tvívegis varð hann
að gjalda þess með hrapi í fjöllum,
brákuðum líkamshlutum og jafn-
vel spítalavist í Julianeháb. En
þetta voru allt smámunir í hans
augum, og óðar en varði var hann
kominn til starfa á ný.
í fimm sumur ferðuðumst við
saman og kortlögðum gróður í
allri Eystribyggð, frá Hvarfi að
sunnan norður til Eiríksfjarðar.
Það var samstilltur hópur Islend-
inga og Grænlendinga, sem að
þessu vann og aldursmunurinn á
elzta og yngsta manni oft um sex-
tíu ár. En sá sem hefði hlustað á
tal manna að loknum vinnudegi,
heyrt hlátrana, sönginn og
kveðskapinn — já, kveðskapinn —
hann hefði ekki getað greint neitt
kynslóðabil í þeim hópi.
En nú er þessu verkefni lokið, og
önnur taka við. Við munum enn
sem fyrr leita til Steindórs, þegar
ný gróðurfélög koma í leitirnar og
önnur vandamál krefjast úrlausn-
ar.
Fyrir mig persónulega hefur
það verið ómetanlegt að fá að
starfa með Steindóri, njóta hinnar
víðtæku þekkingar hans á náttúru
íslands, þiggja hollráð hans og
hvatningu, og síðast en ekki síst
njóta vináttu hans. Steindór er
einn heilsteyptasti og litríkasti
persónuleiki, sem ég hefi kynnst.
Á þessum tímamótum færi ég
honum árnaðaróskir okkar allra á
Rannsóknastofnuninni, sem með
honum höfum unnið.
Ingvi Þorsteinsson
Tímabil jarðsögunnar eru mörg.
Fyrst voru þau að vísu aðeins fjög-
ur, að því er sagt er, en eftir því
sem lengra leið og þekking manna
í jarðfræði og líffræði jókst, fjölg-
aði þessum tímabilum. Hvert
þeirra á sér síðan sín einstöku ein-
kenni, „því allt hefur sinn tíma“,
eins og segir í helgri bók. En þótt
tegundir komi og fari, eru það ein-
staklingar sem lifa mörg tímabil
og setja í sögunni svip sinn á lang-
ar aldir. í þessu felst úrval náttúr-
unnar, „survival of the fittest",
eins og Charles Darwin orðaði það
forðum daga.
Þessi samlíking kom í hug mér,
þegar mér varð hugsað til þess, að
Steindór skólameistari Stein-
dórsson frá Hlöðum væri að verða
áttræður og hefði nú lifað svo
langa starfsævi sem raun ber
vitni. Steindór hefur auk þess lif-
að tímana tvenna, og hann kann
frá furðu mörgu að segja, og
sennilega er hann annar af tveim-
ur mönnum, sem nú man alla
skólameistara hins norðlenska
skóla í hundrað ár. Hann man því
með vissum hætti heila öld, og um
hann og jafnaldra hans má segja,
að þeir hafi lifað sögu íslensku
þjóðarinnar í 1100 ár, allt frá
steinöld til atómaldar, frá því
steináhöld voru notuð á hverju
sveitaheimili: sleggjur, hamrar,
kvarnir og brýni og til hinna síð-
ustu daga kjarnorkuógnarinnar.
Steindór Steindórsson tengdist
snemma Menntaskólanum á Ak-
ureyri. Sjálfur er hann fæddur á
hinum fornfræga stað Möðruvöll-
um í Hörgárdal hinn 12. ágúst
1902. Þá um veturinn hafði orðið
enn einn stórbruninn á Möðruvöll-
um, er skólahúsið frá 1880 brann
til grunna og skólinn fluttist inn á
Akureyri. Þar settist í skóla í ann-
an bekk vorið 1920 Steindór Jónas
Steindórsson að afloknu ársprófi í
Gagnfræðaskólann á Akureyri.
Gagnfræðaprófi lauk Steindór
vorið 1922 og settist þá í Mennta-
skólann í Reykjavík og lauk stúd-
entsprófi þaðan vorið 1925. Næstu
ár stundaði hann nám í náttúru-
fræðum við Kaupmannahafnar-
háskóla, en haustið 1930 gerðist
Steindór kennari við Menntaskól-
ann á Akureyri, þar sem hann
starfaði 42 ár, síðustu 6 árin sem
skólameistari. Steindór helgaði
því Menntaskólanum á Akureyri
alla starfsævi sína, og hefur hann
raunar starfað einna lengst allra
manna við skólann. Það er því
ekki að undra, þótt hann hafi með
sínum hætti sett svip sinn á skól-
ann, og mörgum nemendum hans
eru kennslustundir hans enn í
fersku minni fyrir hressilegt tal
og tæpitungulaust.
Steindór Steindórsson er ein-
stakur maður um marga hluti.
Framganga hans og svipmót,
raddblær og hátterni minnir ekki
á aðra menn. Hann er nú með
sögufróðustu mönnum á landinu
um liðna daga og horfna tíð, og
um þjóðlegan fróðleik standa fáir
honum framar. Ræðumaður og
mælskumaður er Steindór svo af
ber, og enn er hann hamhleypa til
verka. Ekki síst hefur Steindór
verið afkastamikill rithöfundur,
þýðari og útgefandi síðustu 10 ár,
eftir að hann fékk lausn frá erfiðu
skólameistarastarfi. Segir mér svo
hugur um, að enginn Islendingur
hafi gefið út fleiri bækur þessi tíu
ár en Steindór frá Hlöðum. Þessi
ár hafa líka um flest verið honum
góð ár, að ég ætla. Hann hefur
fengið að njóta góðrar heilsu sjálf-
ur, hann hefur setið á friðarstóli
og hann hefur fengið að helga sig
hugðarefnum sínum.
Steindór skólameistari Stein-
dórsson frá Hlöðum er fáum líkur.
Hann er skapríkur maður og at-
kvæðamikill, þar sem hann fer, og
hann er mikið karlmenni. Lengi
hefur karlmennska verið einn
sterkasti þáttur í manngildis-
hugsjón Islendinga ásamt æðru-
leysi og hugdirfsku. Grímur skáld
á Bessastöðum lýsti sumum þátt-
um manngildishugsjónar fyrri tíð-
ar í kvæði sínu um Halldór
Snorrason. Þar segir:
„Aldrei hryggur, aldrei glaður,
aNNrulaus og jafnhugaður
stirdur var og stríAlundaður
Snorrason og fátaladur.**
Steindór Steindórsson er ekki
fátalaður maður, heldur glaður og
reifur, hress við veg og æðrulaus,
þótt hann haldi fornar dygðir í
heiðri, eins og byrjar sögufróðum
manni. Nú á þessum merkisdegi
vil ég færa honum bestu árnaðar-
óskir mínar og þakkir frá gamla
skólanum okkar. Gott væri, áð
margir yrðu Menntaskólanum á
Akureyri það, sem Steindór skóla-
meistari Steindórsson frá Hlöðum
hefur verið honum.
Tryggvi Gíslason
Greiðari
leið með VISA
greiðslukorti
Stór hópur íslendinga þekkir nú
af eigin reynslu kosti VISA
greiðslukortanna. Þau má nota
erlendis til greiöslu á ferðakostn-
aði, svo sem fargjöldum, uppi-
haldi o.fl.
VISA greiðslukort eru þau al-
gengustu sinnar tegundar í heim-
inum og njóta mikils trausts.
Upplýsingablað með reglum um
notkun liggurframmi í næstu af-
greiðslu bankans.
Kynniö ykkur gjaldeyrisþjónustu Landsbankans.
LANDSBANKINN
Banki allni lamLyiuuma