Morgunblaðið - 14.08.1982, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1982
15
Verðbólga og
annarvandi
Bókmenntir
Solveig á Ekkjufelli
— Afmæliskveðja
Guðmundur Heiöar Frímannsson
Út úr vítahringnum
llofundur: Kyjólfur Konráð Jónsson
lleimdallur, 1982
Verðbólgan er eins og myrkra-
höfðinginn: hún býr í hvers manns
húsi rétt eins og Drottinn og djöf-
ullinn, gott og illt dvelja í hvers
manns hjarta. Því er líka þannig
farið með verðbólguna, að allir
tala illa um hana, en fæstir gera
nokkuð til að losna við hana, eins
og öllum er illa við myrkrahöfð-
ingjann, en enginn vill í rauninni
ganga á milli bols og höfuðs á hon-
um. Og efnahagsmál eru orðin
guðspjöll samtímans. Samt er það
svo, að til eru menn, sem raun-
verulega vilja kveða verðbólguna
niður, telja sig hafa ráðin, sem
duga, og leitast við að sannfæra
aðra, að það sé þess virði að ráðast
að henni. Eyjólfur Konráð Jóns-
son er slíkur maður.
Eyjólfur hefur verið einn helzti
talsmaður Sjálfstæðisflokksins í
efnahagsmálum og hefur barizt af
miklum ákafa fyrir því, að til ein-
dreginna aðgerða yrði gripið gegn
verðbólgunni. Hann hefiír skrifað
fjölda blaðagreina um vanda efna-
hagslífsins, haldið ræður og flutt
erindi. Eins og við er að búast, þá
fara skoðanir Eyjólfs Konráðs að
verulegu leyti saman við skoðanir
Sjálfstæðisflokksins, en þó ekki að
öllu leyti. Það er því vel til fundið
hjá Heimdalli að safna saman í
bók ræðum og ritgerðum Eyjólfs
Konráðs um efnahagsmál. Það er
fróðlegt að fá yfirsýn yfir skoðan-
ir og tillögur hans.
Árni Sigfússon, formaður
Heimdallar, lýsir tilgangi ritsins
svo i formála: „Safnað hefur verið
saman greinum Eyjólfs, fram til
þessa dags, auk þess sem umfjöll-
un og rökræður hagfræðinga um
tillögur hans eru einnig birtar. Af
lestri þessa rits vona ég að ljóst sé,
að hugmyndir Eyjólfs eru hug-
myndir meginþorra sjálfstæð-
ismanna enda er þingflokkur
sjálfstæðismanna virkur þátttak-
andi í tillögugerð hans. Gjörbreytt
stefna hefur verið mótuð í efna-
hags- og atvinnumálum og henni
ber að fylgja fram til sigurs. Hér
er að finna þá uppsprettu hug-
mynda og orku, sem breytt getur
ófremdarástandi því sem í þjóðfé-
lagi okkar ríkir." Það er ástæða til
að huga ögn nánar að aðalatriðum
þessara hugmynda.
Það, sem sætir mestum tíðind-
um í þessum tillögum er það, sem
í þessari bók nefnist patentlausn-
in. Það er hugmynd, sem Eyjólfur
setti fram fyrir nokkrum árum
um röð aðgerða til að draga úr
verðbólgu með skjótum hætti.
Hugmyndin er rökrétt niðurstaða
af reynslu síðasta áratugar, að
samráð við launþegafélög og
seinvirkar aðgerðir duga alls ekki
gegn verðbólgunni. Aðalatriðin í
henni eru þau, að draga úr skatt-
heimtu mjög verulega, svo að
vöruverð lækki, sem kemur aftur í
veg fyrir vísitöluhækkanir. Til að
mæta niðurskurði skattheimtu,
þarf að lækka ríkisútgjöld. En
þangað til sú lækkun kemur til
framkvæmda, á að fjármagna
halla ríkissjóðs með útgáfu ríkis-
skuldabréfa til almennings. Nægi-
legt fé ætti að vera almenningi
handbært vegna sparnaðar, sem
væri afleiðing minni verðbólgu og
nýrrar vaxtastefnu.
Það blasir við af þessari lýsingu,
að vextir hljóta að verða jákvæðir,
ef þeir eiga að auka sparnað. En
þetta atriði var ekki ljóst af grein-
um Eyjólfs. Eins og Árni Sigfús-
son getur um, þá eru greinar í
þessari bók um tillögur Eyjólfs
eftir þrjá hagfræðinga: Jónas H.
Haralz, Friðrik Friðriksson og
Ólaf ísleifsson. Það kemur fram
hjá þeim sá misskilningur, að Eyj-
ólfur vilji lækka vexti frá því, sem
nú er, án tillits til verðbólgu til að
bæta hag fyrirtækjanna. Þetta
þýðir einfaldlega útsölu á lánsfé.
Það, sem Eyjólfur vildi sagt hafa,
eins og kemur í ljós, þegar hann
svarar Jónasi, var að vextir skyldu
vera jákvæðir og þar með tæki til
að vinna gegn verðbólgu. „Krata-
vextirnir hins vegar áttu ekki að
vera eilítið jákvæðir, heldur var
lögfest að vextir skyldu ekki vera
jákvæðir um langt skeið. Það
gagnrýndi ég.“ (bls. 90.)
Það er eitt og annað, sem efast
má um í þessum tillögum Eyjólfs.
Ólafur ísleifsson nefnir, að þessar
aðgerðir hafi varanleg áhrif á
verðbólguna. Annað er að þær
standist reikningslega. Eyjólfur
neitar þessu seinna atriði og vísar
þá til áætlunar, sem birt er aftast
í bókinni um alhliða atvinnuupp-
byggingu og varanlegar aðgerðir
til verðhjöðnunar, en hún gerir
ráð fyrir, að koma megi verðbólgu
niður í 12% á einu ári með þeim
aðgerðum, sem stungið er upp á,
miðað við aðstæður í upphafi árs
1981. En það er rétt að benda á, að
í þessari áætlun er það skýrt tekið
fram, að „erfiðleikar séu því sam-
fara að spá um áhrif umræddra
aðgerða á efnahagslíf". (bls. 164.)
Og: „Erfitt er að leggja tölulegt
mat á hversu mikla verðhjöðnun
frjáls verðmyndun og aukin sam-
keppni mundi hafa í för með sér.
Gert er ráð fyrir, að kostnaðar-
hækkanir valdi óverulegum verð-
lagshækkunum vegna skattalækk-
ana, aukinnar framleiðslu og hag-
kvæmari innkaupa." (bls. 165.) En
þetta eru nokkuð stórir óvissu-
þættir, og hætt er við að reikn-
ingsdæmin verði næstum mark-
laus. En hinu verður ekki á móti
mælt, að efnahagsaðgerðir í svip-
aða veru og Eyjólfur leggur til eru
óhjákvæmilegar, ef ætlunin er að
bæta fjármálalífið í landinu.
Eyjólfur Konráð er stjórnmála-
maður fyrst og fremst og bókin
ber merki þess. Hann fjallar um
viðfangsefni sín frá sjónarhóli
þingmanns Sjálfstæðisflokksins.
Þetta þarf ekki að vera galli, en
takmarkar nokkuð umfjöllun við-
fangsefnanna. Helzta orsök verð-
bólgunnar er vinstri ofstjórn og
ofsköttun á áttunda áratugnum,
upplausnaráratugnum. Hann tal-
ar af skilnings- og skeytingarleysi
um stjórn peningamagns og óhóf-
lega aukningu þess sem helztu
orsök verðbólgu. Hún er þó sízt
ólíklegri skýring á verðbólgu en
sú, sem Eyjólfur setur fram. Eyj-
ólfur lýsir vonbrigðum sínum með
svartsýni Jónasar H. Haralz á, að
unnt verði „á næstunni að kljást
með árangri við verðbólgudraug-
inn“, þegar hann svarar Jónasi og
vísar þá til bókarinnar Velferðar-
ríki á villigötum. En hann hefði
mátt leiða hugann að skýringu
Jónasar á verðbólgu, að hún stafi
af því, að ólíkar einingar samfé-
lagsins setji sér markmið, sem at-
vinnulífið geti ekki staðið undir og
stjórnvöld ekki samræmt öðrum
markmiðum, og knýi fram vilja
sinn með því valdi, sem þær hafa í
krafti tiltekinna réttinda. Verð-
bólga verður eina leiðin til að
samræma markmiðin. í raun jafn-
gildir hún óopinberu borgara-
stríði. Ef koma á í veg fyrir verð-
bólgu, þurfa þessar einingar sam-
félagsins, einstaklingar, fyrirtæki,
samtök, að sýna sjálfstjórn. í ljósi
þessa verður bölsýni Jónasar
skiljanleg og raunar eðlileg. Eyj-
ólfur Konráð hefði gjarnan mátt
gleyma stjórnmálaerjunum um
stund og huga að öðrum skýring-
um á verðbólgu en sinni.
í þessari bók kemur fram ágæt
yfirsýn yfir fjármálakerfið í land-
inu og skilningur á því, að stofnun
á borð við Framkvæmdastofnun
ríkisins setur það allt á skjön.
Eyjólfur er prýðilega ritfær. Ef
hann er borinn saman við for-
stjóra SIS, Erlend Einarsson, sem
á stuttan kafla í þessari bók, þá er
hann afburðamaður. Þó koma
fyrir setningar eins og þessi: „Á
Sauðárkróki og á Blönduósi eru
öflug kaupfélög, sem sinna verzl-
unar- og þjónustustörfum fyrir
þessi blómlegu landbúnaðarhér-
uð.“ (bls. 110—111.) Ég vissi ekki
fyrr, að Sauðárkrókur og Blönduós
væru landbúnaðarhéruð.
í allri bókinni má glöggt finna
óþol athafnamannsins, löngun
hans til að koma einhverju í verk.
Þótt menn vilji ugglaust gera ein-
hvern ágreining við Eyjólf Konráð
um úrræðin gegn verðbólgunni, þá
held ég, að flestir frjálslyndir
menn í landinu voni, að hann og
aðrir af líku tæi fái tækifæri á
næstunni til að svala óþoli sínu,
stjórna landinu. Þá er að minnsta
kosti ástæða til að standast þá
freistingu að trúa bölsýninni.
Heimdallur á þakkir skildar fyrir
það góða framtak að gefa þessa
bók út.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Vel flestir Héraðsbúar þekkja
Solveigu á Ekkjufelli. í rúmlega
hálfa öld skipaði hún sess hús-
freyjunnar á því fjölmenna og
glaðværa heimili og hafði víst
oftlega meira en nóg að starfa
innan húss sem utan. Ekkjufell
hefur löngum verið í þjóðbraut á
Héraði og margir átt þangað er-
indin, stór eða smá. Gestir voru
fjölskyldunni á Ekkjufelli jafnan
mikil aufúsa og þeim fagnað af
hlýhug og einlægni — gestkom-
andi á einum degi á þeim bæ fylltu
stundum tuginn, stundum tvo
tugi. Allir, sem að garði bar, voru
boðnir velkomnir og vel gert til
þeirra allra.
Börnin sín fimm ólu þau Solveig
og Brynjólfur upp af kostgæfni;
þau börn nutu í uppvexti og æ síð-
an hinnar meðfæddu elskusemi
móðurinnar, uppkomin gerðust
þau öll nýtir þegnar. Hartnær
þrjátíu sumarbörn dvöldust í
skjóli húsfreyjunnar á Ekkjufelli
um lengri eða skemmri tíma, nutu
umhyggju hennar og hlutu hóg:
væra tilsögn um rétta lífsháttu. í
kringum Solveigu á Ekkjufelli
hefur alltaf verið mikið líf og
starf, og mest allra vann hún jafn-
an sjálf, gjörhugul og sívakandi
yfir velferð heimilisins. Hún er
hinn gjafmildi veitandi, hógvær
og hæglát; óþreytandi eru hend-
urnar að starfi við að hlúa að lífi í
kring, sá til hins góða í innrætinu,
treysta og vernda hið smáa í upp-
vexti.
Hvergi er að finna óðagot í
hennar fari, allt viðmótið ber vott
um innri ró, göfgi og óvenjulegan
sjálfsaga. Hún hefur innt af hendi
Mfsstarf íslenzkrar húsfreyju á
stórbýli — það er hljóðlátt,
óþrjótandi starf, sem heldur öllu á
bænum við lýði, kveikir hamingju
fjölskyldunnar og veitir lífsfyll-
ingu — skapar virðingu okkar
hinna, sem notið höfum ávaxta
erfiðisins.
Soiveig er fædd á Fossvöllum
14. ágúst 1902. Hún er næst yngst
átta barna þeirra hjóna Guðrúnar
Björnsdóttur, Sæmundssonar frá
Ekkjufelli og Jóns Hnefils Jóns-
sonar, sem í báðar ættir var kynj-
aður úr Skaftafellssýslum. Al-
systkini Solveigar eru Björn, Að-
albjörg, Aðalsteinn, Helgi, Guð-
mundur, Sigurbjörg og Jóna — af
þeim systkinum hennar eru á lífi
þau Aðalsteinn á Vaðbrekku og
Jóna í Ekkjufellsseli. Hálfbræður
Solveigar, samfeðra, voru þeir Jón
á Hvanná og Stefán í Purkugerði.
Jón Hnefill féll frá aðeins 55 ára
að aldri og var það mikið reiðar-
slag fyrir þessa barnmörgu fjöl-
skyldu. Solveig var þá innan við
eins árs aldur, en Jóna enn ófædd.
Guðrún á Fossvöllum lét þó ekki
hugfallast, hún sýndi mikla hetju-
lund á þeim ótrúlega erfiðu tímum
og kom upp öllum sínum stóra
barnahópi. Stefán, stjúpsonur
hennar, reyndist henni stoð og
stytta á þeim árum. Guðrún á
Fossvöllum var dugmikil kona og
úrræðagóð; hún var annáluð fyrir
hjartagæzku sína og mikla
mannkosti. Ekkert mátti hún
aumt sjá og þótti sjálfsagt að
miðla öðrum því, sem hún frekast
gat. Solveig má ennþá muna, þeg-
ar móðir hennar sendi hana
stundum eina, smástelpuna, yfir í
Blöndugerði með mjólk og annað
viðmeti handa bágstaddri fjöl-
skyldu með stóran barnahóp. Frá
Fossvöllum til Blöndugerðis er yf-
ir eitt ógnvænlegasta vatnsfall á
öllu íslandi að fara, Jökulsá á Dal.
Gljúfrið er hið skuggalegasta, tugi
faðma á dýpt, og frumstæð trébrú-
in á þeim tímum vart árennileg
yfirferðar fyrir lítið stúlkubarn.
Börn Guðrúnar og Jóns Hnefils
tóku öll í arf þrek og þor eftir
foreldra sína, veglyndi og
trúmennsku við skyldur sínar í líf-
inu.
Solveig giftist ung, Brynjólfi
Sigbjörnssyni á Ekkjufelli, og þar
bjuggu þau hjónin í 54 ár — fyrstu
tvo áratugina í félagsbúi við
Margréti Sigurðardóttur og Sig-
björn Björnsson, tengdaforeldra
Solveigar, og um skeið bjuggu þau
Kristín Sigbjörnsdóttir og Eiríkur
Sigurðsson einnig í félagi við þau
á Ekkjufelli.
Á búskaparárum þeirra Solveig-
ar og Brynjólfs hélt tæknivæðing-
in í landbúnaði innreið sína um
allt ísland, olli að lokum byltingu
í búskaparháttum og breytti
þrotlausu striti margra handa á
hverjum bæ í öllu hægari starfa.
En þrátt fyrir tilkomu allra þess-
ara véla, hélt búkonan þó jafnan
um sláttinn út á tún til þess að
raka m.a. dreifina, bjarga einu
¥
*
ærfóðri eða tveimur í hlöðu. Allt
fram undir áttrætt hefur hún
oftast verið umsvifamest allra
með hrífuna, verið flestum verka-
drýgri í flekknum sem og annars
staðar.
Það grær undan hollri hendi:
Hennar störfum hefur fylgt bless-
un bæði innan heimilis sem utan.
Forna bæjarstæðið á Ekkjufelli
prýðir nú skjólsæll garður með
mörgum vænum trjám, sem Sol-
veig húsfreyja hefur plantað.
Niðri á Freysnesi er stór og vöxtu-
legur trjálundur sem eins er henn-
ar verk og hennar nánustu.
Eftir lát Brynjólfs í maí 1979,
brá Solveig búi og fluttist stutta
bæjarleið til Sigrúnar, dóttur
sinnar, og Sigurjóns Gíslasonar,
tengdasonar síns, í Fellabæ við
Lagarfljót — þéttbýlið þar stend-
ur á landi, sem frá fornu fari var
innan landamerkja Ekkjufells.
Solveig gerði ekki ýkja víðreist.
Ung að árum fór hún til mennta í
Kvennaskólann í Reykjavík hjá
fröken Ingibjörgu H. Bjarnason;
það var fyrir margt löngu. Þann
eiginleika að vera sjálfri sér nóg
og hamingju sína flutti hún svo
með sér frá Fossvöllum þessa til-
tölulega stuttu leið til Ekkjufells
og miðlaði síðan öðrum. Sú ham-
ingja hefur reynzt henni nota-
drjúg og ærið mörgum öðrum.
í dag munu fjölmargir ættingj-
ar og góðir vinir koma á hennar
fund til að samfagna henni á átt-
ræðisafmælinu.
Kyrir allt gott viA mig og mína
megnar víst ekki, þesNÍ lína
þér verdskuldaAa þökk ad tjá,
því ár og dag og allar stundir
okkar þá bera saman fundir
trj|gé þín við mig er söm að sjá.
(Páll Ólafsson)
Lifðu heil, Solveig, Guðs blessun
fylgi þér.
Halldór Vilhjálmsson
Út úr vítahringnum
berja verðbólguna niður
Eyjólfur Konráð Jónsson vill ráða niðurlögum verðbólgunnar á skömmum
tíma.