Morgunblaðið - 22.08.1982, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGIJST 1982
Eru þessar ljósmyndir, sem hér eru birtar, kannski akrar Ingólfs Arnar-
sonar? Þessi greinilegu plógför fann Ólafur K. Magnússon, ljósmyndari
Morgunblaðsins, á mynd, sem hann tók með infrarauðri filmu úr flugvél.
Og hvar? Hvergi annars staðar en í Akurey! Vitað er að kornyrkja var
stunduð r landnámi Ingólfs á miðöldum og raunar víðar um land, einkum
um allt suðvestanvert landið. í íslendingasögum er urmull af heimildum
fyrir því að fornmenn ræktuðu korn og brugguðu úr því til að gera sér
glaðan dag. Og allir höfðingjar lögðu metnað sinn í að veita vel. Kornrækt
var stunduð í sunnanverðum Noregi og í Bretlandi á miðöldum, og plógför-
in á myndunum úr Akurey býsna lík meðfylgjandi mynd af miðaldaakri frá
Bretlandi, þ.e., alls staðar þar sem kargaþýfi hefur ekki brotið þau upp.
Frásagnir og örnefni benda til kornræktar í eyjunum hér á Sundunum á
landnámsöld, og hvar er raunar líklegra að Ingólfur, sem kom frá stað þar
sem kornrækt var stunduð, veldi sér við komuna til Reykjavíkur stað fyrir
akur sinn en úti í nálægri eyju, sem er afgirt og því akrar varðir fyrir
búfénaðinum, sem sleppt var á beit í landi. Auk þess sem korn óx best á
láglendi við sjóinn, eins og Björn Þorsteinsson, sagnfræðingur, benti á,
þegar við sýndum honum myndir Ólafs, sem eru bæði infrarauðar litmynd-
ir og infrarauðar svarthvítar myndir. Hvað um það, þarna eru greinileg og
regluleg plógför í Akurey og þau má sjá og mynda í sérstakri birtu.
— Mér líst feikilega vel á þess-
ar myndir, sagði Björn Þorsteins-
son. Og finnst þetta ákaflega
merkilegt. Hefði þurft að mynda
þarna og víðar miklu fyrr. Eg get
ekki betur séð en að þarna séu
plógför eins og þau voru á þessum
tíma. Við skulum bara segja að
þetta séu akrar Ingólfs og afsanni
það hver'sem getur, bætti hann
við og benti blaðamanni á það
hvar heimilda væri að leita um
akuryrkju á Islandi á þessum
tíma.
Plógförin á
infrarauðri mynd
En fyrst segjum við sögu mynd-
anna og upphafsmanns myndatök-
unnar Ólafs K. Magnússonar. Það
mun hafa verið um 1970 að Ólafur
fór að mynda úr lofti Viðey með
sérstökum útbúnaði, til að freista
þess að finna ummerki um leifar
klaustursins. Ekki hafði hann
erindi sem erfiði. En hann tók
fleiri myndir í eyjunum í nánd.
Eftir það frétti hann að flugmenn
hefðu oft komið auga á undarlegar
reglulegar rákir í Akurey í sér-
stakri birtu, einkum þegar sól er
lágt á lofti. Þegar tækifæri gafst
og líkleg birta tók hann svo ioft-
myndir þar. Seinna fór hann að
skoða myndirnar og fann rákirn-
ar, þar sem þýfið ekki eyðilagði
þær. Þetta má greinilega sjá ef
litmyndunum er varpað á vegg.
Olafur tók svo fleiri myndir og
stækkaði út úr þeim. Og hér sjáið
Hér má sjá hluta af hinum reglulegu plógförum í Akurey, þar sem þýfiö neöst á myndinni hefur ekki brotið þau upp. Þessi mynd er tekin
út úr loftmynd af eynni, en sé infrarauöri litmyndinni varpaö á vegg sjást þau enn betur og þannig kom Ólafur K. Magnússon auga á þau.
Á myndinni sást rúst og neðar önnur aö brotna í fjöruboröinu.
Eru fundnir
akrar Ingólfs?
þið árangurinn. Björn -Þorsteins-
son, sagnfræðingur, sem við sýnd-
um þessar myndir nú í sumar,
varð ákaflega spenntur fyrir þeim.
En svo vill einmitt til að Björn er
í hópi manna, sem sl. haust efndu
til undirbúningsfundar til endur-
reisnar félagsins Ingólfs, í þeim
tilgangi að safna heimildum og
halda áfram útgáfu rita úr land-
námi Ingólfs, og hefur áhyggjur af
því að á þéttbýliriu á höfuðborg-
arsvæðinu sé sópað burtu mörgu,
sem aldrei hefur verið kannað eða
gaumur gefinn, og gætu verið
ómetanlegar heimildir.
Bleikir akrar
Allir íslendingar kunna um-
mæii Gunnars á Hlíðarenda:
„Fögur er hlíðin svo að mér hefur
hún aldrei jafnfögur sýnst, bleikir
akrar en slegin tún.“ En það eru
ekki einu ummælin í íslendinga-
sögunum um akra og kornyrkju.
Víða er að finna í frásögum að
menn voru að akuryrkjustörfum,
þegar einhver atburður gerðist, að
brugga úr korninu sínu eða njóta
drykkjarins. Og jafnvel þótt forn
sagnrit hefðu gleymt að nefna
kornyrkjuna, væru nógir vitnis-
burðir um hana í hinum mörgu
örnefnum víðsvegar um land, sem
kennd eru við akur, korn, bygg
o.fl. eins og Þorvaldur Thoroddsen
orðar það í Lýsingu íslands, þar
sem hann fjallar í löngu máli um
akuryrkju á íslandi. Þar hefur
hann dregið saman tilvitnanir í
sögurnar og aðrar heimildir. Og er
íslandslýsing Þorvalds, svo og
grein, sem dr. Björn Olsen skrifaði
um kornyrkju á íslandi árið 1910 í
Búnaðarritið, undirstöðuheimildir
þessara skrifa. En Björn tók
hverja sýsluna af annarri til með-
ferðar og getur staðarnafna, sem
beinlínis eru kennd við akuryrkju,
24 í Sunnlendingafjórðungi, 22 í
Vestfirðingafjórðungi, 19 í Norð-
lendingafjórðungi og 2 í Austfirð-
ingafjórðungi. Auk þess sem hann
ætlar að nöfnin gerði og tröð, og
e.t.v. lönd og garðar muni benda
til fornrar kornyrkju.
Þorvaldur Thoroddsen tekur
málið efnislega og segir m.a. um
kornyrkju til forna: „Þegar í önd-
verðu virðast landnámsmenn hafa
gert kappsamlegar tilraunir til
kornyrkju og þó arðurinn væri
ekki mikill, hélst sú viðleitni
margar aldir, unz hún kulnaði út á
15. öld.“ Að kornyrkja hélzt þó svo
lengi með veikum burðum síðari
aldirnar kveður hann stafa af al-
mennum ástæðum þeirra alda og
af lifnaðarháttum manna, sem
voru allt aðrir en nú. Hann segir
ennfremur: „Langmest virðist ak-
uryrkjan hafa verið vestan á land-
inu, um Breiðafjörð, Snæfellsnes,
Mýrar, Akranes og á Reykjanes-
skaga og þar líklega einna mest á
Suðurnesjum, Garðaskaga, Álfta-
nesi og Seltjarnarnesi. Hvergi
hefur akuryrkjan verið stunduð
langt upp til sveita eða hátt yfir
fjöruborði, víðast rétt við sjó eða
ekki ofar en 50 m í Fljótshlíð og
Öræfum, sem liggja móti suðri í
100 m og í Hreppum rúmlega svo
hátt, ef örnefni er að marka. Lík-
lega hafa akrarnir óvíða verið
stórir í fornöld nema á höfuðból-
um, þar sem arðuxar voru til að
plægja; hjá fátæklingum við sjáv-
arsíðuna hafa þeir sennilega verið
á stærð við kálgarða, á smábýlum
hefur varla verið vinnukraftur til
að stinga upp stór svæði. Ökrun-
um var oft skipt í akurreinar, sem
enn sjást víða, þær munu vanalega
hafa verið 4—8 faðma breiðar og
stundum aðgreindar með skjól-
görðum, sem bæði áttu að hlífa
korninu og vera nokkurs konar
fjárréttir, skepnur voru látnar
vera á þeim hluta akursins, sem
var ósáinn og fékk þannig teðslu."
Að fyrstu landnámsmennirnir
stunduðu kornrækt má t.d. marka
af frásögninni af Hjörleifi, fóst-
bróður Ingólfs Arnarsonar, sem
tók land við Hjörleifshöfða og sat
þar um veturinn „en um várið
vildi hann sá; hann átti einn uxa
og lét hann þrælana draga arð-
inn“. Fleiri slíkar frásagnir er að
finna í Landnámu. Þegar Geir-
mundur heljarskinn og Kjallakur
deildu um land milli Klofninga og
Fábeinsár og „börðust á ekrunum
fyrir utan Klofning, þar vildu
hvárir tveggja sá“. Skallagrímur
hafði hið þriðja bú sitt á Mýrum
vestanverðum, þar lét hann hafa
sæði og kallaði að Ökrum, segir í
Egilssögu. Gullþórir hafði sæði í
Flatey á Breiðafirði snemma á 10.
öld. Njálssaga getur oft um korn-
yrkju. Þegar Otkell réðist á Gunn-
ar, var hann á sáðlandi sínu og
„hafði kornkippu í annarri hendi
en handöxi í annarri. Hann geng-
ur á sáðland sitt og sár niður
korninu um hríð.“ Einnig tók
Gunnar sáðland af Þorgeiri
Otkelssyni. í Njálu er líka talað
um að „þá voraði snemma um vor-
ið og færðu menn snemma niður