Morgunblaðið - 22.08.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1982
19
Akurey liggur rétt viö Reykjavík. Hvar er líklegra aö Ingólfur hafi
leitaö aér að stað til kornrœktar en é léglendri eyju ( næsta
nágrenni, þar sem akurinn er varinn fyrir búfé, aem sleppt var i
landi?
Loftmynd af miðaldaökrum f Saoutham Warwickshire í Bretlandi.
Reglulegu rákirnar í Akurey virðast ákaflega líkar þessum ökrum.
Korn var ræktað bæði í Suður-Noregi og á Bretlandi, þegar land-
námsmenn komu hingaö, og þeir þekktu slíka kornrækt.
Plógfór í Akurey á
infrarauðum myndum
Á efri myndinni sjást
plógförin mynduð úr lofti,
en á þeirri neðri má svo í
landi sjá syösta plógfariö
og útsýni til Reykjavíkur,
bústaðar Ingólfs.
Myndir:
Ólafur K. Magnússon
Texti:
Elín Pálmadóttir
sæði sín“. Höskuldur Hvítanesgoði
var geginn að Vörsabæ í Austur-
landeyjum, þegar hann var að sá
korni. Um kornrækt í eyjum, er til
dæmis sagt í Njálu frá því að
Þorvaldur Ósvífursson átti Bjarn-
areyjar á Breiðafirði og hafði það-
an skreið og mjöl og þar er einnig
getið um Atla húskarl, er var ak-
urgerðarmaður. Þessir atburðir í
Njálu gerast á seinni hluta 10. ald-
ar og byrjun 11. aldar. Á 10. öld er
víða getið um akuryrkju. í byrjun
11. aldar var haft sæði í Kjarans-
ey í Hvítárósi og þangað sendi
Þórður Kolbeinsson á Hítarnesi
fólk sitt „til að skrýfa korn". í
Fóstbræðrasögu er talað um Jöður
Klængsson, sem fór vetur einn út
á Akranes til mjölkaupa. Þótt sög-
urnar séu færðar í letur síðar en
þær gerðust, eru frásagnir þeirra
af akuryrkju í upphafi landnáms
svo fjölmargar að varla verður
rengt. En þær bera þess líka
merki að ekki dugði það korn sem
ræktað var heima og fljótlega
voru að auki komnir mjölflutn-
ingar til landsins.
Kornrækt í Engey,
Viðey, Örfirisey
og Akurey
Frásagnir af kornrækt halda
áfram fram yfir 1400. Og ef við
höldum okkur bara við á Suðaust-
urlandi og í nágrenni Akureyjar,
má nefna, að þegar Sturla Sig-
hvatsson tók 1236 undir sig eignir
Snorra Sturlusonar og þurfti þá
mikil aflaföng til að ala lið sitt,
„var þá flutt úr Engey bæði mjöl
og skreið, en sumt keypt á Akra-
nesi“. Síðar gaf Þorleifur í Görð-
um á Akranesi Þorgilsi skarða tvö
sáld malts. Virðist af þessu mega
ráða að akuryrkja hafi þá verið í
Engey og á Akranesi. Um föstuna,
1236, fór Órækja „suður til Kjal-
arness og fékk þar föng mikil,
mjöl og skreið, smjör og hunang“,
segir í Sturlungu. Og enn fyrr
kveður máldagi Reykja í Mos-
fellssveit 1180 svo að orði: „Þar
skal gjalda presti hundrað álna,
gjalda mjöl að helmingi, ef sá vill
það heldur er þar býr, en vöru, en
kirkja á 19 mæla akurlönd í Görð-
um út og selja sáin hálf af hendi.“
Og í sögu Þorláks helga er talað
um korn í Viðey 1190. Þar segir:
„Á bæ þeim sem í Viðey heitir
spiltu mýs kornum og ökrum, svá
at varla mátti við búa.“ Þorlákur
biskup „vígði þá vatn og stökti yfir
eyna, utan um eitt nes, það fyrir-
bauð hann að erja, varð og eigi að
músunum mein í eyjunni meðan
því var haldið. Löngum tíma síðar
örðu menn hlut af nesinu. Hlupu
þar þá mýs um alla eyna. Var þar
víða jörð hol og fullt af músum."
Síðar er þess getið í Biskupasög-
um, að verkamenn í Viðey hafi
verið „að arningu" um varptím-
ann. í skrá um leigumála í jörðum
Viðeyjarklausturs 1313 er sagt að
klaustrið eigi „helmingar sáð“ á
Eiði í Mosfellssveit og af Elliða-
vatni átti að borga í landsskuld
„tvö hundruð vöru og 4 vættir
mjöls“. Árið 1379 á Reykjavíkur-
kirkja „landsælding" í Effersey og
„sælding" í Akurey, þ.e. land sem
tekur eins slags sáð af korni.
Semsagt þarna kemur fram, að
korn hefur verið ræktað í Akurey
og á eyjunum í kring, í Viðey,
Engey og Örfirisey. Enda telur dr.
Björn M. Ólsen á meðal örnefna
varðandi kornrækt í Gullbringu-
og Kjósarsýslu nöfn á Seltjarn-
arnesi, Akurey, Bygggarð, Ráða-
gerði, Landakot. Hann segir líka
bersýnilegt að korn hafi verið
ræktað i Gufunesi, en í Sturlungu
er sagt frá því, að Magnús alls-
herjargoði hafi „haft af Gufunesi
mjöl, slátur og fé, sem honum lík-
aði“ og þegar sættir tókust „lagði
biskup mjölskuld á landið", þ.e. að
vextir skuldarinnar áttu að greið-
ast í mjöli.
Af þessu stutta og handahófs-
kennda yfirliti er augljóst að forn-
menn, allt frá fyrstu landnáms-
mönnum, hafa stundað akuryrkju.
Ennfremur að landsvæðið kring
um Reykjavík og næstu eyjar var
til þess notað. Og ef við lítum til
fyrsta landnámsmannsins í
Reykjavík, Ingólfs Arnarsonar,
sem hefur væntanlega engu síður
en Hjörleifur fóstbróðir hans látið
það verða eitt sitt fyrsta verk að
sá, þá má velta fyrir sér hvar
hann hefur borið niður. Þarna lá
Akurey við innsiglinguna í
Reykjavík, rétt utan við Engey og
Örfirisey. Á þeim tíma í meira
sambandi við land, þar sem botn
Faxaflóa hefur allur verið að síga
síðan, þannig að ætla má að hægt
hafi verið að komast þangað út,
a.m.k. á stórstraumsfjöru, en akr-
ar þó allvel varðir fyrir fé, sem
sleppt var á beit í landinu. Og það
er einmitt sú af eyjunum, sem
SJÁ NÆSTU SÍÐU