Morgunblaðið - 22.08.1982, Blaðsíða 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1982
Upphaf myndatökunnar með infrarauöum filmum má rekja til þess að Ólafur K. Magnússon fór aö
taka loftmyndir af Viöey í leit að ummerkjum klausturrústa þar. Ekki fundust þær eöa kornakrar, sem
þar voru. í sögu Þorláks helga er m.a. sagt frá því aö mýs hafi mjög spíllt kornum og ökrum þar. Enda
hefur þar verið miklu meiri umferö og rask á seinni öldum og hús eflaust veriö byggö á rústum fyrri
húsa.
Eru fundnir
akrar Ingólfs?
fékk heitið Akurey. Má þá ekki
Hera því skóna að þarna séu ein-
mitt fundin merki um akra Ingólfs
Arnarsonar, þef?ar skoðaðar eru
infrarauðu myndirnar með reglu-
legum plógförum þar eftir eynni,
sem karnaþýfi hefur ekki eyðilafft
þau. Og plógförin liggja þven. yfir
allar venjulegar jarðmyndanir og
líkjast miðaldaökrunum á megin-
landinu.
Lítið um brauð
og graut
Hvernig var þessari kornrækt
þá háttað? Þorvaldur Thoroddsen
segir: „Ekki eru líkindi til þess að
fornmenn hafi ræktað annað en
bygg, hina sömu tegund sem ann-
ars staðar óx á Norðurlöndum ...
Korninu var sáð, það „fært niður“
að vorinu: sáðmaðurinn bar út-
sæðið í körfu, kornkippu, svo sem
getið er um í Njálu ... Útsæðið
hefir eðlilega oftast verið íslenzkt
hygg, þó hljóta eflaust stundum að
hafa verið örðugleikar á að fá nóg
útsæði, þegar uppskera brást eins
og oft varð í hörðu árferði og hafa
menn þó líklega fengið útsæði frá
Noregi. Þroskatími byggsins hefur
vcrið töluvert mismunandi eftir
árferði og legu héraða. Kornið
mun til forna hafa verið skorið
með sigðum, enda var það kallað
að skera akur eins og stendur í
Jónsbók. Þegar búið var að skera
akurinn, var kornið bundið saman
í kerfi og kerfin borin saman í
skrúf eða nokkurs konar sæti, var
það kallað að „skrýfa korn“. Síðan
var kornið skekið og þurrkað við
eld í sofnhúsi og mun aðferðin við
hirðingu byggsins hafa verið hin
sama sem enn er notuð við mel-
kornið í Skaftafellssýslu." Dr.
Björn Ólsen ætlar að uppskera á
Islandi muni hafa verið sexföid
við útsæði, en þetta er ekki vitað.
Ekki voru menn nú að þessari
ræktun við erfið skilyrði að gamni
sínu. Þorvaldur segir að byggið
hafi til forna verið notað i brauð
og grauta og til ölgerðar. Korn var
í fornöld mjög dýr matur, mjöl
kostaði jafnmikið og sama þyngd
af smjöri og osti og var kallað
mjölvægur matur. Eftir alþingis-
samþykkt 1100 um fjárlag manna
á meðal er það lag á mjöli og
mjölvægum mat að þrjár vættir
hafa sama verðmæti og kýr eða 6
ær loðnar og lembdar segir Þor-
valdur. Hann getur þess að brauð
sé mjög sjaldan nefnt í sögunum
og hefur þótt sælgæti. Og að
bygggrautur hafi líklega einnig
verið fremur sjaldgæfur matur til
forna og þótt góðgæti, en hans sé
líka sjaldan getið. Þegar Islend-
ingar komu til annarra landa þótti
þeim grautur mata beztur. Þor-
steinn Austfirðingur át einn allt
úr grautarbollanum, er að honum
var réttur og hlógu konungsmenn
að honum og mæltu: „Vel kantu
landi að neyta grautarins," en
konungur taldi hann eta graut á
við þrjá.
Bruggað fyrir
hverja veizlu
„Úr ölinu gjörðu menn einnig
malt, sem kunnugt er, til ölhitun-
ar,“ segir Þorvaldur. Byggið er
bleytt, látið spíra og haft við yl, en
siðan annaðhvort notað þegar í
stað blautt til ölhitunar eða
þurrkað og malað, ef menn vildu
geyma það. Segir hann að líklega
hafi malt lítið gengið kaupum og
sölum innanlands, þess sé ekki
getið í hinum fornu kaupskrám.
Hver sem átti mölt, hefur sjálfur
notað það.
Og þarna verður meira um
heimildir. í Sturlungu er til dæm-
is frásögn frá Stafholti: „Það
höfðust menn að í Stafholti um
nóttina, að húsfreyja var að ölgerð
og með henni Björn Sigurðsson,
ræðismaður og höfðu úti hituelda,
því að þau vildu eigi gera reyk að
mönnum. Og voru dyr allar opnar,
en þau fóru jafnan út eða inn.“
Um þetta segir Þorvaldur Thor-
oddsen: Fornmenn drukku mikið
af öli, að minnsta kosti í veizlum
og á stórhátíðum, en daglegur
drykkur var ölið ekki, sízt hið inn-
lenda öl. Mungát fornaldarinnar
Heimildir eru um kornrækt í Engey, Vióey, Örfirieey og Akurey,
„Landsælding“ var bæöi í Effersey og Akurey. Ekki sáust nein
merki um akra á infrarauðum litmyndum Ólafs K. Magnússonar af
Engey, en þar komu vel fram tóftir, sem munu vera síöari tíma
húsatóftir í eynni.
gat ekki geymzt og varð því að
brugga það í hvert skipti er nota
skyldi. Er þess jafnan getið að öl-
hitun fór fram fyrir hverja veizlu
... Af sögunum sést að höfðingjar
drukku öl og mjöð í hverri veizlu
og í hvcrju boði og er jafnan tekið
fram þegar lofuð eru gæði veizl-
unnar eða rausn veitenda, að
drukkið hafi verið fast, stundum
getið um olhilun. Yngvar á Álfta-
nesi hélt Skallagrími veizlu og lét
hita öl. Snorri goði hafði haustboð
mikið, var öldrykkja og fast
drukkið, þar voru ölteiti mörg. Og
í Laxdælu er talað um „hinar
mestu ölværðir“. Á Sturlungaöld
höfðu höfðingjar oft boð og öl-
drykkjur, einkum um jólin. Gissur
Þorvaldsson hafði t.d. fjölmenn
jólaboð, „þar var mjöður blandinn
og mungát heitt". Af öllum frá-
sögnum sést að mikilvægt var
hverjum höfðingja að hafa bygg
til ölgerðar. Ætli sama hafi ekki
gilt um Ingólf Arnarson?
Eins og jarteiknabækur bera
með sér, misheppnaðist ölgerðin
oft á íslandi, það kom „skjaðak" í
ölið, einhver óholl eða eitruð gerð.
Var þá heitið á helga menn og
urðu þeir jafnan vel við. Isleifur
biskup blessaði mungát það er
skjaðak var í og var þaðan í frá vel
drekkandi. Eins hjálpaði Þorlákur
helgi vel, lífs og liðinn. En Þorlák-
ur helgi var í lifanda lífi „svo
drykksæll, að það öl brást aldrei
er hann blessaði og hann signdi
sinni hendi þá er gjörð skyldi
koma“.
Mun brugg hafa haldizt mun
lengur en kornrækt á íslandi og þá
bruggað úr erlendu korni. En
hinni fornu akuryrkju hefur verið
farið að hnigna á 14. öld „svo korn
óx þá aðeins á fáum stöðum sunn-
anlands", eins og Arngrímur ábóti
sagði 1350. Þó hélzt hun á ýmsum
stöðum út öldina og fram yfir
aldamótin, en svo kom svarti
dauði og úr því verður varla vart
við kornyrkju, að minnsta kosti
eru engin óyggjandi rök fyrir ak-
uryrkju á seinni hluta 15. og fyrri
hluta 16. aldar. Þegar á 15. öld var
farið að flytja meira inn til ís-
lands, veðrátta var kólnandi og
búskaparhættir breyttir. Það síð-
asta um þetta munu vera ummæli
Odds Einarssonar: „Ekki svo að
skilja að ég telji eyjuna (ísland)
hafa hrörnað svo, að hún sé ekki
móttækiieg fyrir sæðingu, enda
stunda íbúarnir á npkkrum stöð-
um á sunnanverðu Islandi akur-
yrkju enn í dag og hafa af góðar
nytjar, heldur hafi allir Islend-
ingar afvanizt akuryrkjustörfum
og vanrækt þau allt fram á vora
daga.“
Ef rákirnar í Akurey eru plóg-
för, er þá ekki líklegra að þau séu
frá fyrsta hluta þessa skeiðs? Og
því ekki akur Ingólfs? Þá er komið
að þeim sem vilja, að afsanna að
svo sé? Og þeim sem áhuga hafa,
að kanna Akurey nánar. E.Pá.
Bandaríkin vöruðu
Tékka við innrásinni
Mamborg, VeNtur-l*ýskalandit 21. áfpÍHt. AP.
BANDARÍKJASTJÓRN vissi fyrir um ráðagerðir sovéskra
stjórnvalda að ráðast inn í Tékkóslóvakíu 1968 og vöruðu
Tékka við, segir í vestur-þýsku dagblaði í morgun.
Hins vegar vanmat fyrrum
kommúnistaleiðtoginn, Alex-
ander Dubcek, aðvaranir
bandarískra stjórnvalda þar
sem hann trúði ekki að Sov-
étmenn myndu ráðast inn í
landið.segir í blaðinu.
Það er dagblaðið „Die Welt“
sem hefur eftir fyrrum leyni-
þjónustumanni frá Frankfurt
að hann hafi sjálfur ljósmynd-
að skipanir stjórnvalda Sov-
étríkjanna í júlí 1968, eða ein-
um mánuði áður en innrásin
var gerð.
Leyniþjónustumaðurinn er
ekki nafngreindur, en sagt er
að hann hafi verið fangelsaður
í Austur-Þýskalandi og verið
látinn laus á árinu 1981 í
skiptum fyrir Gúenther Guill-
aume, sem Vestur-Þjóðverjar
leystu úr haldi. Guiilaume var
austur-þýskur njósnari og var
stoð og stytta fyrrum kansl-
ara, Willy Brandts.
Óeirðir í Guatemala
(iutemala, 21. áfpúnt AP.
ELLEFU vinstrisinnaðir skæruliðar létust íbardögum við hermenn stjórnar-
innar og meðlimi borgaralegra gæslusveita í fjöllum Vestur-Guatemala, sam-
kvæmt upplýsingum frá hernum í dag.
í fyrstu orrustunni drápu
stjórnarhermennirnir sjö skæru-
liða er þeir komu óvænt að búðum
þeirra í San Marcos-héraðinu,
u.þ.b. 297 kílómetra frá höfuð-
borginni, nálægt landamærum
Mexíkó. Stjórnarhermennirnir
gerðu upptæk vopn, lyfjabirgðir,
matvæli og klæðnað í búðunum.
Einn stjórnarhermaður mun
hafa látið lífið í bardaganum.
I síðari orrustunni tókst stjórn-
arhermönnum að stöðva framsókn
skæruliðanna er þeir reyndu að
hertaka lítið þorp fyrir norðvest-
an höfuðborgina. Tilkynnt var að í
þeirri orrustu hefðu látið lífið
fjórir skæruliðar og einn stjórn-
arhermaður.
Álitið er að um 300 manns látist
í hverjum mánuði vegna bardaga
milli skæruliða og stjórnarher-
manna.