Morgunblaðið - 22.08.1982, Blaðsíða 40
40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1982
Hvernig
skyldi lífið
vera
í Sovét?
„Babushkan ', amman, er óðum að hverfa af heimilum þeirra ungu.
Fréttir af daglegu lífi fólks í lokuðu alræðisríki, eins og Sovét-
ríkjunum, liggja ekki alltaf á lausu, ótrúlegustu hlutir geta fallið
undir ríkisleyndarmál og sakleysislegar upplýsingar geta orðið
að hernaðarleyndarmáli í augum stjórnvalda. Það er ekki annað
að sjá, en að hæstráðendur telji lif og kjör þegnanna í hinu sósíal-
íska móðurríki allt annað en meðmæli með því stjórnskipulagi,
sem reynt hefur verið að breiða út um allar álfur síðan í bylting-
unni.
Útlendingar eiga ekki hægt um
vik, að virða fyrir sér daglegt líf á
ferðalagi um Sovétríkin, mönnum
eru varðaðar leiðir, ferðafrelsi
. takmarkað og síðast en ekki síst,
menn fá ekki að ræða við almenna
borgara — skiptast á skoðunum,
gestum eru nefnilega skammtaðir
viðmælendur.
Nú fyrir skömmu bárust af því
fréttir, að friðargöngukonurnar
norrænu væru ekki allskostar
ánægðar með þau takmörk, sem
þeim voru sett í samskiptum við
heimamenn, svo og að þurfa að
ferðast undir ströngu eftirliti.
I hinni skemmtilegu bók, Kallað
í Kremlarmúr, eftir Agnar Þórð-
arson (sem út kom árið 1978 og
segir frá ferðalagi sjömenninga
um Sovétríkin árið 1956), er frá-
sögn af tilraunum þeirra félaga til
að sleppa úr umsjá fylgdarkon-
unnar Galínu.
Ferðalangarnir voru nýkomnir
til Leningrad þar sem beið þeirra
friðarnefnd borgarinnar á hafnar-
bakkanum, ásamt túlkinum og
fylgdarkonunni Galínu. Þegar þeir
komu á hótelið var þeim tilkynnt,
að þeir gætu hvílt sig á herbergj-
unum um hríð.
Agnar og Steinn Steinarr voru
herbergisfélagar og segir svo í
bókinni: „Við Steinn ákváðum þá
að reyna að komast á einhverja
krá í nágrenninu, til að sjá eitt-
hvað af mannlifinu á eigin spýtur
og án leiðsagnar."
Hótelið var við Nevski-fljótið og
því auðvelt að átta sig, þeir fundu
litia ölstofu í kjallara þar sem
verkamenn í vinnufötum voru
samankomnir. Eftir að hafa
drukkið sinn bjór gengu þeir fél.
eftir Nevsky Prospekt, sem er
fræg breiðgata og hröðuðu sér aft-
ur á hótelið. Við komuna þangað
komust þeir að því að hvarf þeirra
hafði komist upp.
I bókinni segir svo: „Hafði þá
Galína skorið upp herör á hótelinu
vegna hvarfs okkar, og var þrútin
og rauðblá af reiði þegar hún sá
okkur, sagði að þetta mættum við
alls ekki gera henni, hún bæri
ábyrgð á okkur á meðan við vær-
um undir hennar forsjá, —
o.s.frv." Ennfremur „jafnaði hún
sig þó fljótt aftur, en það var
greinilegt að konan hafði orðið
hrædd, hvernig svo sem á þeim
ótta stóð.“
Seinna í ferðinni voru þeir fé-
lagar þó heppnari, þegar þeir
komu til borgarinnar Tblisi. Það
var heitt í veðri og Galína fylgd-
arkona fyrirskipaði hvíldartíma
eftir hádegisverð. Þá læddust þeir
burt af hótelinu Agnar og Jón
Oskar, skoðuðu sig um og blönd-
uðu geði við heimamenn, og náðu
aftur heim á hótelið áður en Gal-
ína vaknaði af miðdagslúrnum.
Erlendir diplómatar í Moskvu
eru heldur ekki frjálsir ferða
sinna eins og kunnugt er, ferða-
frelsið er bundið við einhvern
ákveðinn radíus, sem þeir eiga að
halda sig innan. Aftur á móti búa
rússneskir sendiráðsmenn ekki við
sömu takmarkanir erlendis, þeir
njóta sama frelsis og aðrir gestir í
flestum föndum heims.
Af ýmsum þeim frásögnum, sem
komið hafa fram á sjónarsviðið
hin síðustu ár, svo sem skrif og
frásagnir háttsettra austan-
tjaldsmanna, sem flúið hafa til
vesturlanda, hefur orðið ljóst, að
erlend sendiráð í Moskvu hafa
verið með KGB-menn og konur,
inni á gafli hjá sér, í hlutverki
bílstjóra, aðstoðarstúlku eða í
öðru starfi. Því fólki hafa sendi-
ráðin orðið að taka við, í stað þess
að koma með starfsfólk að
heiman, vegna þess að ekki má
taka störf frá heimamönnum
sjálfum, eins og það er kallað.
Rússar ráða þó ekki heimamenn
til starfa í sínum sendiráðum er-
lendis, eins og kunnugt er, heldur
koma með mikinn mannafla með
sér að heiman. Er þess skemmst
að minnast þegar teknar voru
myndir í Garðastrætinu í sumar
af „diplómötunum" við málara-
störf. Það hefur greinilega verið
talin mikil hætta á, að íslenskir
húsamálarar gætu komist að
stórhættulegum ríkisleyndarmál-
um Rússanna hangandi utan á
húsum þeirra.
Eins og áður segir, er ekki alltaf
hægt að fá opinberar upplýsingar
almenns eðlis svo sem um kjör al-
mennings. En það er þó á víð og
dreif að finna upplýsingar um
daglegt líf þegnanna í Sovét í
skrifum þeirra, sem dvalið hafa
við störf og nám þar undanfarin
ár, sömu sögu er að segja af
fréttasendingum ýmissa erlendra
fréttaritara, þýddum greinum úr
Sovétblöðunum og svo má lengi
telja.
Skal nú tínt til ýmislegt það,
sem finnanlegt hefur verið um
daglegt líf þegnanna í Sovét.
BiÖraðir
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að Sovétborgarar þurfa að
fara í biðraðir til að ná sér í allar
nauðsynjar. Á þeim er eilífur
skortur.
A fundi miðstjórnar kommún-
istaflokksins 25. maí sl. kynnti
Brezhnev hugmyndir til að auka
framleiðslu landbúnaðarafurða,
og annarra matvæla, með þeim
bjargráðum að ausa milljörðum
rúblna til viðbótar í landbúnaðinn.
Sagði hann ríkja ófremdarástand
í þessum efnum, sem rekja mætti
til illa rekí ' 'amyrkju- og ríkis-
búa, áburoai orts, skipulags-
lausra flutnir.sa, ófullnægjandi
geymslurýmis og óskapnaðar
skriffinnskunnar.
í ríkisverslunum í Moskvu er
ástandið þannig, að einn daginn er
ekki hægt að fá þar keypt egg,
annan dag vantar smjör og þann
þriðja er kjötlaust.
Sovétkonur eyða tveim klukku-
stundum á dag, sjö daga vikunnar,
í biðröðum eftir nauðsynjum, og
er þá aðeins átt við það allra nauð-
synlegasta sem þarf til matar-
gerðar og húshalds.
Það hefur því þróast þar sérstök
biðraðamenning, sem gestir átta
sig ekki á með það sama. Menn eru
nefnilega oft á tíðum í fleiri en
einni biðröð í einu, þ.e. þeir fara
fyrst í þá röð, sem búast má við
seinastri afgreiðslu og þegar þeir
hafa tryggt sér pláss þar, biðja
þeir næsta mann að gæta að pláss-
inu og þjóta svo að öðru borði í
versluninni fara þar í röð, kaupa,
og þjóta svo aftur í fyrri röð.
Allar konur hafa með sér poka
„avoska", til vonar og vara, ef þær
skyldu nú rekast á einhverja vöru
einhversstaðar. Verslanir hafa
ekki bréfpoka eða annað til að
setja varninginn í fyrir viðskipta-
vininn. Nafnið „avoska" á pokan-
um, mun þýða eitthvað í áttina við
kannske, en það mætti ef til vill
kalla pokann vonarpoka.
Á vinnustöðum koma konur sér
oft saman um innkaup, ein fer í
brauðbiðröð, og kaupir þá fyrir
margar, önnur í grænmetisbiðröð
o.s.frv. og sparar þetta konunum
að sjálfsögðu tíma við innkaupin.
I fatnaði verða rússneskir neyt-
endur að sætta sig við ríkisfram-
leiðslu, sem að sjálfsögðu býr ekki
við neina samkeppni og því lítið
tillit tekið til óska viðskiptavina.
Erlend tískublöð eru ekki seld í
Sovét en eru ákaflega eftirsótt,
sérstaklega þýska blaðið Burda,
þar sem fylgja snið af fatnaðinum.
Handsnúnar saumavélar eru í
margra eign og reyna konur að
sauma sér sjálfar fatnað í líkingu
við þann, sem þær sjá ferðamenn í
á götum Moskvu.
Það er lítið annað en gerfiefni
að fá, ullarefni sjást ekki í versl-
unum. Sovétkona nokkur, sem
ræddi þessi mál í Moskvu, sagði að
það myndi alls staðar vera orðinn
skortur á ullarefnum t.d. hefði
hún heyrt að í Englandi gætu
menn ekki fengið keypt ullarefni
nema um leið væri skilað inn til
verslunarinnar einhverri ullarflík
í staðinn!
Það þarf oft að bíða svo mánuð-
um skiptir eftir að fá saumað hjá
ríkisklæðskerunum, þó er víst ekki
alveg óþekkt að hægt sé að koma í
saum til þeirra, svona á bak við,
og þá fyrir hærra gjald.
Erlendur fréttaritari í Moskvu
varð undrandi þegar hann komst
að því, að menn eru yfirleitt með
öll mál, þ.e. brjóstmál, mittismál,
sídd og skóstærð allra sinna nán-
ustu alveg á hreinu til að geta
gripið mátulega flik, ef þeir
skyldu detta niður á hana.
Innfluttur fatnaður þykir eftir-
sóknarverður og er nokkurskonar
stöðutákn í Sovét. Sömu sögu er að
segja af skóm en framleiðsla
þeirra hefur gengið sérlega illa.
Seint á árinu 1973 sagði frá því í
„Literary Gazette" að áttunda
hvert par af skóm, sem framleitt
væri, fengi ekki náð fyrir augum
gæðaeftirlitsmanna.
Húsnæöi
Árið 1920 var gerður húsnæð-
isstaðall í Sovét, sem keppa átti að
næstu ár á eftir, og samkvæmt
honum átti að ætla hverri persónu
níu fermetra af húsrými, allt þar
fyrir neðan talið heilsuspillandi.
50 árum seinna hafði þessu marki
ekki verið náð, þá voru 7,6 fer-
metrar húsrýmis á mann, helm-
ingur þess, sem talið var lágmark
í Vestur-Evrópu og einn þriðji af
lágmarksrými í Bandaríkjunum.
I borgunum í Sovét fer ástandið
batnandi og það fækkar þeim fjöl-
skyldum, sem þurfa að deila eld-
húsi, baði og klósetti með 4—6
öðrum fjölskyldum. Nú er talið að
25% íbúa borganna búi við slíkt.
Mannfjölgun
Mannfjölgun í Evrópuhéruðum
Sovétríkjanna er svo lítil, að það
er orðið forráðamönnum mikið
áhyggjuefni. Nýlega var greint frá
því í „Pravda" að 80% fjölskyldna
í Sovét væru litlar fjölskyldur.
Samkvæmt nýlegum tölum er tala
fóstureyðinga nú hærri en tala lif-
andi fæddra barna. Til að hvetja
konur til barneigna hafa verið
aukin hlunnindi vegna barnsburð-
ar. Konur fá nú greidd full laun
fyrstu fjóra mánuðina eftir fæð-
ingu, hluta af launum næstu tíu
mánuði og síðan er starfinu haldið
opnu í sex mánuði þar á eftir, sem
eru kauplausir.
Vegna þess, hve barnsfæðingum
hefur fækkað í Sovét, hafa stjórn-
völd nú hafið áróður fyrir því að
hjón eignist þrjú börn. Farið er að
verðlauna konur fyrir fyrsta og
annað barn, með peningjagjöfum,
en það var gert við þriðja barn
áður.
Nýlega voru þessi mál reifuð í
„Izvestia", konur hvattar til að
eiga fleiri börn með þessum orðum
„að konur, sem ekki fæddu börn,
væru í raun að svíkja sitt innsta
eðli og þær þekktu ekki dásemd
hjónabandsins fyrr en þær hefðu
eignast börn — og það helst þrjú“.