Morgunblaðið - 22.08.1982, Blaðsíða 42
42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. ÁGÚST 1982
Á fjölunum
Róbert
Arnfinnsson
Róbert var úti í garði
þegar ég kom að tala
við hann. Stórum og
fallejíum garði. Hann
var að klippa niður
trjásprota í rólegheitunum. Það
var heitt í veðri og ung dótturdótt-
ir hans var að hjálpa honum.
Hann klippir sprotana niður í ílát
og setur þá í kassa og lætur þá
rotna þangað til þeir verða að
mold. Það tekur þrjú ár. Róbert er
ekkert að flýta sér.
Sjáðu til, segir hann. Engar
jarðarleifar fara úr garðinum, og
bendir á gróðurinn. Állt fer í
safnhauginn. Hann nýti ég til
fulls. Moldinni sem verður úr
þessum sprotum dreifi ég um
garðinn. Það er fyrirtaksmold.
Kvista og stærri greinar brenni ég
og læt síðan öskuna í safnhauginn.
Þannig bý ég til örlitla hringrás í
garðinum mínum. Og um hann
löbbum við og Róbert segir að
flestar hans frístundir fari í garð-
inn. Eigum við ekki að setjast hér,
segir hann svo og bendir á svolitla
verönd með borðum og stólum.
Ómögulegt að vera inni í svona
góðu veðri.
Þú lærðir leiklist í Kaupmanna-
höfn, var það ekki?
Jú, að hluta til. Ég ætlaði ...
Mér var í raun ætlað að verða allt
annað en leikari. Faðir minn var
skólamaður og pólitíkus og hann
hafði hugsað sér að ég gengi ein-
hverja þá braut, sem hann hafði
gengið. I mínum uppvexti var ég
svo flæktur í pólitíkinni, og þá
þeirri vinstri, því pabbi var gam-
all kommúnisti, að ég fékk ógeð á
heila draslinu. Og kannski ekki
síst fyrrnefndri tegund pólitíkur.
Þannig fór allt á annan veg en
ætlað var. Ég var lengi bendlaður
við músík þegar ég var ungur og
var kannski jafnvel að spekúlera í
að leggja hana fyrir mig. Það var
meira hending sem olli því að ég
valdi þetta starf. Að leika. Það
munaði engu að ég yrði loftskeyta-
maður. Kunningi minn einn og
skólabróðir og ég ætluðum í
loftskeytaskóla. Hvað hann og
gerði en ég lenti í veikindum og
missti tækifærið. Og þar sem skóli
þessi var ekki starfræktur nema á
tveggja, held ég, eða þriggja ára
fresti, varð ég að hugsa mig um
hvað ég ætti að gera þangað til
skólinn innritaði aftur.
Og sem ég var að brjóta heilann
um þetta allt rölti ég til hans Lár-
usar Pálssonar leikara, en hann
var með leiklistarskóla á þessum
árum. Honum hafði ég kynnst lít-
illega áður í sambandi við
skemmtuií, sem hann tróð upp á
og ég lenti í að spila undir með
honum. Ég spurði hann að því
hvort hann gæti nú ekki hýst mig
til bráðabirgða í skólanum sínum.
Það var velkomið. Það má kannski
segja að ég sé enn til bráðabirgða.
Þannig hefur þú kvnnst Lárusi?
Já. Síðar urðum við sam-
starfsmenn. Alveg frá því Þjóð-
leikhúsið var stofnað 1950. Við
unnum mikið saman. Þeir voru
skemmtilegir þessir gömlu. Ég
segi gömlu, því þeir voru gamlir í
okkar augum, sem vorum að byrja
á þessum árum, rétt eins og að nú
erum við gamlir fyrir þeim sem
eru að byrja. En við mátum þessa
menn mikils, Lárus, Indriða, Har-
ald, Brynjólf og fleiri. Við lærðum
mikið af þeim og ég heid líka að
við höfum alla tíð sýnt þessum
eldri og reyndari mönnum verð-
skuldaða virðingu. Valur Gíslason
er einn af þeim, sem enn eru starf-
andi og hefur leiðbeint og liðsinnt
mörgum á þessari braut. Ég veit
ekki til þess að hann hafi slegið
feilpúst í því nokkurn tíma. Hann
átti stóran þátt í að kenna mér að
skilja hvað það er að leika og lifa í
leikhúsi. Maður fór í þetta án þess
að vita nokkurn skapaðan hlut í
faginu, en svo kom Valur. Ég held
að hann, þrátt fyrir að hann er
yfir áttrætt, sé einn af yngri leik-
urunum hvað snertir andlegt og
líkamlegt atgervi. Hann miðlaði
mér og mínum kollegum, sem þá
voru að byrja, af þeirri þekkingu
og skilningi á þessu starfi, sem
maður átti svo oft eftir að sjá
hvað var ómetanlegt. Það eru slík-
ir menn, sem eru leikhúsunum og
leikurunum svo mikils virði. Og
sérstaklega þeim, sem kæra sig
um að læra af þeim og taka þá sér
til fyrirmyndar. En nú eru sumir
leikarar farnir að koma svo
sprenglærðir af skólabekknum að
þeir virðast ekki geta bætt við
þekkingu sína. Ekki endilega þar
með sagt að það sýni sig í praksís.
En það er fullt af ungum leikur-
um, sem eru virkilega efnilegir og
gaman er að fylgjast með.
Margir segja að leikari sé ekki
listamaður, heldur túlki hann aðeins
það sem höfundurinn er að segja.
Ilvað finnst þér?
Þetta fer mikið eftir því hvaða
merkingu og skilning fólk leggur í
orðið listamaður. Ég held að mað-
ur, sem á einhvern hátt er bund-
inn eða játast undir einhverja
listgrein, verði að kallast lista-
maður. Síðan er það náttúrulega
mat hvers og eins hversu mikill
listamaður viðkomandi er. Leik-
listin er bæði túlkandi list og
skapandi. Ef hún væri ekkert
nema túlkandi list hefði hún ekk-
ert framyfir það, sem maður les úr
bók. Ef leikaranum tekst að gæða
þá persónu, sem liggur í bók-
menntunum, lífi svo hún verði trú-
verðug manneskja af holdi og
blóði og þú getur trúað að hún sé
raunveruleg, þá ert þú orðinn
skapandi um leið. Og það á ekkert
skylt við eftirhermur.
Kn er fólk ekki alltaf að leika?
Hvort menn eru að leika eða
hvort menn eru að leika. Sumir
vilja halda því fram að þeir, sem
eru að gera sig til hvort sem er í
daglega lífinu eða hvernig sem er,
séu alltaf að leika. En leikarinn
segir: að leika, það er að vera. Það
mætti allt eins nota orðið verandi
eins og leikari. Hann er svo sem
ekkert frábrugðinn manneskjunni
á götunni. Það er bara ekki ætlast
til þess að maður sem gengur á
gangstéttinni þurfi að sannfæra
þig um að hann sé annað en hann
er. Leikari á að geta sannfært þig
um að hann sé hvað sem er og ekki
síst hann sjálfur. í rauninni hefur
leikari ekki möguleika á að seilast
í aðra en sjálfan sig til að fram-
kalla þá persónu, sem hann er
hverju sinni. Það er eins og að
Ieika á hörpu, þar sem allir eðlis-
þættir sem búa í manninum sjálf-
um eru strengirnir sem hann leik-
ur á og ef hann er að túlka mann-
eskju, sem er með einhver sérstök
einkenni, verður hann að sækja
það í sjálfan sig því hann hefur
ekki í önnur hús að venda. Ef
hann sækir það ekki í sjálfan sig
er hann kominn út í allt annað,
sem er eftirhermur.
Ég spurði þig áðan út í Kaup-
mannahöfn.
Það var erfitt að vera íslending-
ur á þeim tíma, sem ég var þar að
læra. Ég fór þangað með fyrstu
ferðum eftir að stríðinu lauk. Ég
fékk inni hjá konunglega leikskól-
anum fyrir hreina náð og miskunn
og góð orð Lárusar Pálssonar. Það
var vegna þess að árið áður höfðu
farið fram sambandsslit við Dani
og þeir voru ekkert ægilega
ánægðir með það í skólanum að
hafa mann, sem var frá landi, sem
rofið hafði sambandið við kon-
ungsríkið Danmörk. Enda sagði
skólastjórinn við mig nánast á
hverjum morgni: Hvað eru Islend-
ingar að gera hér. Geta þeir ekki
lært þetta heima hjá sér. Bekkur-
inn, sem ég var í, skiptist í tvennt
í afstöðu sinni til Islendingsins.
Það var ekkert uppörvandi fyrir
20 ára strákling að vera minntur á
pólitíska millilandaþrætu dag eft-
ir dag, en ég held ég hafi nú samt
lært eitthvað í þessum skóla. Ég
hef fyrir löngu fyrirgefið skóla-
stjóranum, enda er hann nú dauð-
ur.
Svo var það seinna að þú fórst til
Þýskalands og gerðir þar góða
lukku.
Það hafði lengi verið búið að ýja
að því við mig hvort ég vildi ekki
fara til Þýskalands að leika. í
kringum 1960 fékk ég tilboð um að
koma til Rostock í Austur-Þýska-
landi. Jón Laxdal leikari var þar á
þeim tíma og hann sagði leikhús-
stjóra nokkrum af mér, sem skrif-
aði hingað heim og bauð mér árs-
samning í Rostock. Ég velti þessu
boði lengi fyrir mér en af því að
það vildi svo andstyggilega til að
bærinn var austan við línuna þá
ákvað ég að fara hvergi. Enda
fannst mér þetta allt saman held-
ur ótryggt. Það fór líka svo að Jón
Laxdal varð að flýja vestur yfir.
Ég hefði ekki nennt að standa í
svoleiðis ævintýrum.
Svo liðu árin og seinna meir
kynntist ég leikstjóra, sem kom
hingað upp til íslands að setja upp
Faust eftir Goethe í Þjóðleikhús-
inu. Um svipað leyti og ég var að
leika Mefistofeles í Faust var ég
að leika í söngleik, sem heitir
Zorba. Karl Vibach leikstjóri var
þá með á prjónunum að setja upp
Zorba í sínu heimalandi og hann
bað mig að koma og leika í upp-
færslu sinni. Þannig gerðist það
að ég var með annan fótinn í
Þýskalandi og hinn á íslandi allt
frá 1970 til 1975. Og það var ákaf-
lega gaman. Ég vildi ekki flytja
mig héðan fyrir fullt og fast og
mér þótti það gott að geta verið
hálfan ráðningartímann í Þýska-
landi og hálfan hér á Islandi. Það
þótti leikhússtjórunum í Þýska-
landi hins vegar ekki svo gott því
þeir þurftu að leggja sín plön
langt fram í tímann og vildu fá
ákveðin og greinargóð svör í sam-
bandi við ráðningu og annað. En
ég vildi aldrei flytja þangað út
fyrir fullt og allt.
Áttu þér eitthvert uppáhalds leik-
ritaskáld?
Það er nú svo í þessu starfi að
maður hrífst oft af því verki, sem
maður er að vinna að hverju sinni,
og það er ekkert annað sem skygg-
ir á það. Nú er það Peter Shaffer,
sem skrifaði Amadeus um tón-
skáldin Salieri og Mozart, sem á
hug minn allan. Shaffer er maður,
sem ég hafði í rauninni sáralítið
af að segja. Hafði einhverntíma
leikið lítið hlutverk í verki eftir
hann í leikferð um landið. Svo
fóru að koma stórverk úr penna
þessa manns, verk einsog Ama-
deus, sem ég held að eigi eftir að
hasla sér völl um ókomin ár í
leikbókmenntum heimsins.
Að fást við hlutverk eins og
Salieris í Amadeus stendur manni
nálægt þá stundina sem það
stendur yfir en svo tekur annað
við. Hver veit hvað maður segir
eftir árið.
Hvernig undirbýrð þú þig fyrir
leik frá þvi þú færð hlutverkið fyrst
upp í hendurnar?
Til eru menn sem læra hlutverk
sín utanbókar eins og páfagaukar.
Hamra á textanum þangað til
hann gengur inn í hausinn á þeim.
Ég hef hvorki nennu né kunnáttu
til að tileinka mér aðferðina. Ég
vinn hægt en held ég megi segja
örugglega. Það gerist á þann hátt
að ég læt merkinguna eða það,
sem höfundurinn vill segja með
persónu sinni, síast inn í mig. Það
er fyrst hugsanagangurinn sem ég
tileinka mér. Orðin bíða. Þau
koma á æfingum. Fyrst nota ég
mín eigin orð til að túlka hugsun
persónunnar þar til ég hef náð
valdi á henni og ferli því sem hún
hefur en þá fer ég að raða orðum
höfundarins inn í hlutverkið. Og á
meðan leikritið er á fjölunum er
ég alltaf með það einhvers staðar í
huganum. Það ónáðar mig ekki en
ég veit af því. Svo þegar ég veit að
verk er útgengið og ég þarf ekki að
hugsa um það lengur er ég hreint
ótrúlega fljótur að gleyma því.
Margir leikarar eru hestamenn í
frístundum sínum og utan þeirra
nátlúrulega líka, segi ég. Þú hefur
aldrei verið hestamaður?
Nei, ekki nema þá hjólhesta-
maður. Ég hef mikið gaman af að
fara í hjólreiðatúra. Það er svona
það næsta, sem ég hef komist
hestamennskunni.
Og svo ræktarðu garðinn þinn.
Já. Það er skrítið í sambandi við
garðinn. Þú veist að sagt er að
blómin vaxi betur tali maður við
þau. Jæja, það liggur við að maður
sé farinn að tala eins mikið við
maðkana. Og þar sem maður er
kominn á efri árin er maður far-
inn að segja við þá pá gensyn, seg-
ir Róbert og hlær mikið.
Rétt áður en ég kvaddi hann
langaði mig að vita hvort hann
myndi sitt fyrsta hlutverk. Ja,
sagði hann, eitt af þeim fyrstu
hlýtur að hafa verið í Vopnum
guðanna eftir Davíð Stefánsson.
Þar hljóp ég yfir vegg og sagði
eina setningu: Drepum kónginn.
— ai.