Morgunblaðið - 27.08.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1982
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 120 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 8 kr. eintakiö.
og einn af þeim til fylgis við
stjórnarfrumvörp. Ríkis-
stjórnin hefur í hótunum
um að sitja allan næsta vet-
ur, hvað svo sem þingræð-
isreglunni líður. Þetta er
einstæð hótun og í henni
felst alls ekki umhyggja
fyrir þjóðarhag, honum er
ekki borgið undir forystu
ríkisstjórnar sem á líf sitt
undir því að fiska í grugg-
ugu vatni. í þessari hótun
felst þeim mun síður virð-
ing fyrir Alþingi.
Ólafur Jóhannesson, ut-
anríkisráðherra og fyrrum
Þingræðinu
stefnt í hættu
Hvað sem líður áliti
manna á efnahagsað-
gerðum ríkisstjórnarinnar
hljóta allir Islendingar að
vera á einu máli um það, að
síst af öllu er þörf á því um
þessar mundir að stofna til
harðvítugra pólitískra
átaka um grundvallarþátt
stjórnskipunarinnar, sjálfa
þingræðisregluna. Einn að-
altilgangur íslendinga í
frelsisbaráttunni eftir 1874
fram yfir 1900 var sá, að fá
þingræði komið á hér á
landi með einum eða öðrum
hætti. Þetta náðist með
stjórnskipunarlögunum frá
1903. Kjarni þingræðisregl-
unnar er sá, að engan skuli
skipa ráðherra, nema hann
hafi stuðning meirihluta
löggjafarþingsins.
Ríkisstjórn sú sem enn
situr var mynduð við ein-
kennilegar aðstæður, svo að
ekki sé fastar að orði kveð-
ið. Vegið var að flokkaskip-
an í landinu og það vakti að
minnsta kosti fyrir and-
stæðingum stærsta stjórn-
málaflokksins, Sjálfstæðis-
flokksins, að kljúfa hann á
þingi. Þessi ráðstöfun var
ekki síst rökstudd með þeim
orðum, að virðing Alþingis
væri í veði og af þeim sök-
um hlytu flokksböndin að
víkja fyrir þjóðarhag. Rík-
isstjórnin hefur alls ekki
staðið við þau fyrirheit sem
hún gaf í upphafi, efnisleg-
ar forsendur fyrir fram-
haldi á stjórnarsamstarfinu
eru ekki fyrir hendi. Nú er
einnig svo komið fyrir ríkis-
stjórninni, að formlegar
forsendur fyrir setu hennar
eru brostnar. Hún hefur
ekki lengur meirihluta á Al-
þingi, var það þó yfirlýst
markmið allra þeirra sem
að myndun stjórnarinnar
stóðu í upphafi, að hún
myndi starfa sem meiri-
hlutastjórn. Ríkisstjórn
sem þannig er komið fyrir á
að þiðjast lausnar. Fyrir
liggur krafa tveggja þing-
flokka, Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks, um að auka-
þing verði kallað saman,
brýnustu úrlausnarefni af-
greidd og síðan verði þing
rofið og efnt til kosninga.
Ríkisstjórnin kemur málum
sínum ekki fram á Alþingi,
þar sem hana skortir meiri-
hluta í neðri deild Alþingis.
Ríkisstjórnin nýtur ekki
lengur starfhæfs meirihluta
á Alþingi, fari hún ekki frá
hefur hún þingræðisregluna
að engu.
Þegar vinstri stjórn Her-
manns Jónassonar sagði af
sér í desember 1958 var
mynduð minnihlutastjórn
Alþýðuflokksins með stuðn-
ingi Sjálfstæðisflokksins.
Þá skapaðist það ástand, að
ríkisstjórnin hafði meiri-
hluta í sameinuðu þingi og
neðri deild en var í minni-
hluta í efri deild. Ríkis-
stjórn Gunnars Thor-
oddsens hefur meirihluta í
sameinuðu þingi og efri
deild en mál hennar falla á
jöfnum atkvæðum í neðri
deild. Um stöðuna sem
myndaðist í desember 1958
segir Bjarni Benediktsson í
ritgerð um deildir Alþingis:
„Vegna þess að stjórnar-
andstæðingar voru skiptir
tókst [ríkisstjórninni] þó að
koma fram þeim málum,
sem mest nauðsyn var talin
á, með stuðningi eða hlut-
leysi andstöðuflokkanna á
víxl, enda var þingrof yfir-
vofandi." Á meðan minni-
hlutastjórn Emils Jónsson-
ar sat við þessar einkenni-
legu aðstæður fram til
kosninga vorið 1959 var
unnið að því að ná sam-
komulagi um breytta
kjördæmaskipan og jöfnun
atkvæðisréttar. Stjórninni
var þoluð setan þar sem
vinstri stjórnin skildi við
efnahagsmálin í kaldakoli
um miðjan vetur, ekki var
vilji til vetrarkosninga og
stjórnmálamenn vildu leysa
kjördæmamálið.
Nú horfir allt öðru vísi
við en í desember 1958. Svo
virðist sem ýmsir ráðherrar
telji það þjóðarhag fyrir
bestu að ögra alþingis-
mönnum með yfirlýsingum
um að ríkisstjórnin muni
sitja, hvað svo sem 20 þing-
menn neðri deildar segi —
það verði með einhverjum
ráðum unnt að lokka einn
prófessor í stjórnlagafræð-
um, sagði í útvarpsviðtali á
miðvikudagskvöld: „32 þing-
menn eru minnsti starfhæfi
meirihluti ríkisstjórnarinn-
ar, það er fræðilegt mat á
stöðunni. Engin ríkisstjórn
getur setið til langframa
nema geta fengið samþykkt
lagafrumvörp." í þessum
orðum vísar Ólafur Jóhann-
esson til þingræðisreglunn-
ar. Ætlar hann að sitja sem
ráðherra í ríkisstjórn sem
markvisst starfar í and-
stöðu við þessa reglu?
Framsóknarmenn hafa ver-
ið næsta þögulir um fram-
hald stjórnarsamstarfsins
eftir að fyrir lá, að stjórnin
hefur ekki starfhæfan
meirihluta á þingi. Komm-
únistar hafa hins vegar lát-
ið eins og þeim kæmi það
mjög á óvart, að stjórnin
hafi ekki meirihluta. Hér í
blaðinu var Eggert Haukdal
spurður, hvort hann hefði
gefið ríkisstjórninni ein-
hver fyrirheit um stuðning
við bráðabirgðalögin. Egg-
ert svaraði: „Ég hafði engin
loforð gefið um stuðning við
þau, bréf mitt til forsætis-
ráðherra frá 30. júní sl. er
sönnun um hið gagnstæða."
Með hliðsjón af þessu er svo
sannarlega undarlegt, að
formaður þingflokks Al-
þýðubandalagsins skuli
hvað eftir annað lýsa því
yfir, að hann hafi fram til
síðasta þriðjudags litið á
Eggert Haukdal sem stuðn-
ingsmann ríkisstjórnar-
innar. Er orðinn trúnað-
arbrestur milli Alþýðu-
bandalagsins og forsætis-
ráðherra?
Efnahagslegt öngþveiti
ríkir í landinu. Kommúnist-
ar hreykja sér helst af því
að með efnahagsaðgerðum
ríkisstjórnarinnar sé ætlun-
arverk þeirra fullkomnað,
það takist líklega að koma
versluninni á vonarvöl eins
og útgerð, iðnaði og heimil-
um almennra launþega. Og
með því að sitja sem fastast
í ráðherrastólunum sjá
kommúnistar sér annan leik
á borði, að grafa undan
meginreglu íslenskrar
stjórnskipunar, sjálfu þing-
ræðinu.
Fréttaskýring
Ólafur „jó« úr akálum reiði sinnar“,
enda fullsaddur á alþýðubanda-
lagsmönnum. Tómas Árnason
sfuddi Ólaf, en Steingrímur sat hjá.
Þeir félagar, Tómas og Ólafur,
höföu ýmislegt að segja hver öðr-
um, bersýnilega í trúnaði, þegar
þeir komu til ríkisstjórnarfundarins
á miðvikudag.
l.jÓNm. Mbl. Óbfur K. MaffnÚNson.
Efnahagsaögeröir ríkisstjórnarinnar
sem litu dagsins Ijós á laugardaginn
eftir mánaða stapp og þóf hafa kall-
að á hörð viöbrögð. Miklar svipt-
ingar urðu innan ríkisstjórnar og
meöal stjórnarliöa í meöförum
málsins sem leiddu af sér trúnaö-
arbrest jafnt í milli ríkisstjórnar-
flokkanna sem og inn á viö í þing-
flokkana, og taliö aö seint muni
gróa um heilt. Aðeins nokkrum
klukkustundum áöur en bráöa-
birgöalög ríkisstjórnarinnar um ef-
nahagsaögeröirnar voru samþykkt-
ar í ríkisstjórn á laugardagskvöldiö
töldu stjórnarliöar aö lífdagar ríkis-
stjórnarinnar væru taldir. Undanfari
efnahagsaögeröanna hefur einnig
oröiö til þess aö kljúfa Alþýðu-
bandalagið í frumeindir sínar og
munu verkalýösforingjar í framvarð-
arsveit flokksins, sem mennta-
mannaklíkan baröi til hlýöni á elleftu
stundu, eiga eftir aö segja sitt síö-
asta orö. Má vænta eftirmála í þeim
herbúöum fyrr en seinna.
Brestirnir eru þegar farnir aö koma í
Ijós. Á þriöjudag birti Mbl. viötal viö
Eggert Haukdal, sem stóö aö mynd-
un ríkisstjórnarinnar, þar sem hann
lýsir því yfir aö þeim stuðningi sé
lokið og aö hann muni greiða at-
kvæöi gegn bráðabirgðalögunum.
Hér á eftir veröur skýrt í stórum drátt-
um frá gangi mála, allt frá því að
Mbl. upplýsti þann 30. júlí sl. aö for-
sætisráöherra heföi lagt fram tlllögu
um afnám verðbóta 1. september
nk., en þá höfðu viðræður stjórnar-
liöa staðiö yfir svo vikum skipti án
niðurstaöna.
í fréttinni 30. júlí segir aö tillaga um
afnám vísitölubóta 1. sept. hafi veriö
til umræöu innan ríkisstjórnarinnar,
en hún sé runnin undan rifjum
Gunnars Thoroddsen forsætisráð-
herra. Þar segir einnig frá öörum
hugmyndum stjórnarliða um efna-
hagsaögeröir og aö engin samstaöa
sé um til hvaða ráöa skuli gripiö.
Forsætisráöherra kom síðar fram í
sjónvarpi og mótmælti því að nokk-
ur tillaga um vísitöluskeröingu væri í
farvatninu, einnig var því mótmælt í
fréttum annarra blaða.
Hið næsta sem gerist er að forsætis-
ráðherra boðar aðila vlnnumarkað-
arins til fundar árdegis þriöjudaginn
3. ágúst. Hann nefnir fundinn sam-
ráðsfund. í Mbl. 4. ágúst segir af
fundinum, að Ásmundur Stefánsson
forseti ASÍ hafi óskaö eftir að fram
kæmi aö ætlun ríkisstjórnarinnar
væri ekki aö launþegar í landinu
tækju aö verulegu leyti á sig efna-
hagsvanda þjóöarinnar með því að
verðbætur á laun yröu afnumdar 1.
september. „Einstaka liði efnahags-
aögerða hef ég ekki hugsaö mér aö
ræöa hér,“ var svar forsætisráð-
herra og varöi hann fundartímanum
sem var aöeins um ein klukkustund
til aö reifa efnahagsvandann og
meginmarkmið ríkisstjórnarinnar.
Enginn „samráösfundur" hefur verið
haldinn með aðilum vinnumarkaöar-
ins síðan.
Efnahagsmálunum er næstu daga
þæft fram og aftur í ráöherranefnd
sem í áttu sæti Gunnar Thoroddsen,
forsætisráðherra, Steingrimur Her-
mannsson, formaður Framsóknar-
flokksins, og Svavar Gestsson, for-
maður Alþýöubandalagsins. Auk
hennar störfuöu fulltrúar þessara
aðila í efnahags- og vísitölunefnd.
Hugmynd forsætisráöherra um
skerðingu veröbóta á laun er strax
tekið jákvætt af Steingrími í ráö-
herranefndinni, en Svavar Gestsson
andmælir henni á því stigi. Þá kom
strax í Ijós, að miklar sviptingar áttu
sér stað innan Alþýöubandalagsins
og aðstoðarmaður Ragnars Arn-
alds, fjármálaráöherra, Þröstur
Ólafsson, sem er fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins í efnahagsnefndinni,
lýsti sig reiðubúinn til að fara með
hugmyndir um umtalsveröa vísitölu-
skeröingu launa inn á þingflokks-
fund Alþýðubandalagsins og hafði
hann fullan stuöning Ragnars Arn-
alds.
Taugatitringur
Alþýðubanda-
lags opinberast
Þegar alþýöubandalagsmenn sjá fram
á aö verða aö taka ákvaröanir um
skerðingu vísitölubóta á laun, aö-
gerðir, sem þeir fyrir kosningarnar
1978 kölluöu „kauþrán", fór að bera
á miklum taugatitringi, sem m.a.
kom opinberlega fram í tilraun Ólafs
Ragnars Grímssonar, þingflokks-