Morgunblaðið - 05.09.1982, Síða 20

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1982

Lifað í tónlistarheimi fortíðar
Tónlistarlíf stendur med miklum blóma
á vorum dögum og á það ekki síður við um
sígilda tónlist en aðrar stefnur og strauma.
Aheyrendum sígildrar tónlistar fer fjölg-
andi, starfsár hljómsveita- og tónlistar-
stofnana lengjast og snillingar eru upp-
götvaðir á hverju ári. í stórborg eins og
New York eru yfir hundrað tónleikar í
viku hverri og hinn sígildi tónlistarheimur
um víða veröld iðar af lífi. En í öllum þess-
um hræringum er ákveðinn stöðugleiki eða
eigum við heldur að segja stöðnun, eins
konar óhreyfanleg þungamiðja sem allt
snýst um: Tónlistarlíf okkar er byggt á
stöðugum endurtekningum.
Tón I istarKagnrýnandi
stórblaðsins The New York Times,
Edward Rothstein, hefur fjallað
um þessar endurtekningar klass-
ísku verkanna í pistlum sínum og í
upphafi síðasta starfsárs Fíl-
harmoníuhljómsveitar New York
og Metropolitan-óperunnar gerir
hann úttekt á efnisvali þessara
stofnana og kemst þá enn og aftur
að sömu niðurstöðu: Verk gömlu
meistaranna eru í yfirgnæfandi
meirihluta. Af yfir níutíu verkum,
sem Fílharmoníuhljómsveitin tók
fyrir á 125 tónleikum, voru aðeins
sex ný verk, sem ekki höfðu áður
hljómað í tónleikasölum New
York-borgar. Hins vegar voru þar
fremstir í flokki klassískir meist-
arar eins og Mozart, með sjö verk,
þar af fjóra vinsæla píanókon-
serta, Beethoven, með sex verk og
þar af þrjár þekktar sinfóníur og
aðrir sem voru framarlega í röð-
inni voru Brahms, Schumann,
Schubert, Tchaikovsky, Liszt,
Wagner og Dvorak.
í Metropolitan-óperunni var
sömu sögu að segja. Tólf af tutt-
ugu óperum sem þar voru settar á
svið, yfir helmingur, voru endur-
tekningar klassískra verka, sem
voru frumflutt á árunum milli
1830 og 1885. Fimm þessara verka
voru eftir Verdi og aðeins tvær
óperanna voru tuttugustualdar
óperur. Og það sama var upp á
teningnum í öðrum tónlistar-
stofnunum borgarinnar að sögn
Rothstein og hann bætir því við að
þetta sé orðin órjúfanleg hefð þar
sem ný verk fái inni aðeins fyrir
kurteisis sakir.
•
Efnisskrár bæði Metropolitan-
og Fílharmoníuhljómsveitarinnar
síðasta starfsárið voru því ágætar
heimildir um tónlist á átjándu og
nítjándu öld og þannig hefur það
alltaf verið og mun sjálfsagt verða
í náinni framtíð. Og þessi stefna
er vissulega árangursrík. Tónlist-
arsalirnir fyllast af áheyrendum
með yfir níutíu prósent sætanýt-
ingu. Að minnsta kosti tólf þúsund
sæti eru seld á þá fjóra tónleika
sem Fílharmonían heldur í viku
hverri og yfir 25 þúsund miðar eru
seldir á þær sjö sýningar sem
Metropolitan setur á svið viku-
lega. Efnisvalið gefur því- vissu-
lega vísbendingu um hvert
straumurinn liggur og hver
smekkur manna er í þessum efn-
um.
Til gamans gerði undirritaður
samanburð á efnisvali Sinfóníu-
hljómsveitar íslands og varð
niðurstaðan sú sama og ef við tök-
um eina viku af alvarlegri tónlist-
arútsendingu Ríkisútvarpsins sjá-
um við að gömlu meistararnir
halda þar sínum hlut og vel það.
Það var ef til vill táknrænt fyrir
þessar hugleiðingar að á sama
tíma og þær voru festar á blað var
verið að flytja „Tyrkneska mars-
inn“ úr Sónötu í A-dúr, K331, eftir
Mozart í útvarpinu. Það skal einn-
ig skýrt tekið fram að þessi pistill
er ekki skrifaður af vandlætingu
eða óár.ægju með þróun þessara
Gömlu
meistararnir
fullnœgja
tónlistar-
þörfinni
mála. Undirritaður er sama marki
brenndur og flestir aðrir, að taka
verk gömlu meistaranna fram yfir
nýrri verk og hlusta aftur og aftur
á sömu klassísku tónverkin, eins
og barn sem vill sí og æ hlusta á
sama gamla ævintýrið.
•
Fyrr á öldum var flutningur
nýrra verka regla en ekki undan-
tekning eins og nú er. Bach var
með nýja kantötu tilbúna á hverj-
um sunnudegi og Mozart samdi
nýja konserta fyrir hverja tón-
leika. Tónleikahallir og óperuhús
nitjándu aldar nötruðu af frum-
flutningi mikilfenglegra tónverka.
En eitthvað breyttist á öldinni
okkar. Síðasta blaðsíðan í safnriti
sígildrar tónlistar var skrifuð út
og bókinni var lokað. Tónlistar-
stofnanir urðu að eins konar forn-
minjasöfnum þar sem aftur og
aftur er flett upp í bókinni góðu.
Endurtekningar eiga sér auðvit-
að stað í öðrum listgreinum einn-
ig. En aðeins í tónlistinni er hinu
nýja svo áberandi ýtt til hliðar
fyrir lotningarfullri dýrkun á því
gamla. Ný leikrit eru yfirleitt há-
punkturinn á hverju leikári hjá
leikhúsunum og ný málverk vekja
athygli um leið og þau eru hengd
upp á veggi sýningarsalanna. Nýj-
ar skáldsögur renna út úr
prentsmiðjunum og lesendur
gleypa þær í sig. Til að sjá í þessu
samhengi hversu tónlistarlífið er
frábrugðið verðum við að ímynda
okkur að kvikmyndahúsin sýndu
alltaf sömu myndina eða að útgef-
endur sérhæfðu sig í Dickens og
öðrum löngu liðnum höfundum.
Og varðandi sérkenni tónlistar-
lífsins er það einnig athyglisvert
hversu afmarkað hið sögulega
tímabil þess er. Sígilda tónlistin
einskorðast við átjándu og nítj-
ándu öld.
•
Nítjánda öldin var vissulega
glæsilegt tímabil í menningarsögu
Vestur-Evrópu og tónlistin reis
þar einna hæst. En dýrkun manna
á þessu tímabili tónlistarsögunnar
hefur aftur á móti, á vissan hátt,
staðið eðlilegri þróun í tónlist-
arsköpun fyrir þrifum. Aðrar
skýringar skella skuldinni á skort
á djörfum og nýjungagjörnum
áheyrendum, þunglamalegar
stofnanir, auglýsingaskrum þar
sem tónlistin er gerð að verslun-
arvöru eða þá stöðnun í hljóðritun
og hljómplötuútgáfu á alvarlegri
tónlist.
Allar hafa þessar skýringar
eitthvað til síns máls. En þær bera
einnig vott um sérkennilega
minnimáttarkennd í menningar-
legu tilliti. Og þær útskýra ekki
hvers vegna endurtekningar hafa
orðið svo víðtækar af eigin verð-
leikum né hvers vegna þessar
endurtekningar miðast svo mjög
við tónlistarhefð nítjándu aldar.
Við flettum ekki upp í safnriti