Morgunblaðið - 29.09.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLADIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. SEPTEMBER 1982
Heimdallarfundur:
Rætt um hagstjórn
Thatchers og Reagans
A Tundi Hcimdallar fimmtu-
dauskvoldirt 23. septembcr var rætt
um hagstjórn í Bretlandi og Banda-
ríkjunum, cn þau Konald Kcagan og
Margrcl Thatcher hafa cins og
kunnugt cr vakiA athygli fyrir ýmsar
nýjungar í þcim cfnum. Arni Sig-
fússon, formaAur llcimdallar, stýrAi
fundinum, cn þcir Hanncs H. Giss-
urarson, scm stundar framhalds-
nám i Oxford-háskóla í Knglandi, og
dr. Vilhjálmur Kgilsson hagfræAing-
ur, scm cr nýkominn frá margra ára
námi í Bandaríkjunum, voru fram-
sögumcnn.
Hannes II. Gissurarson talaði
fyrstur. Hann lýsti í upphafi
þróuninni í vestrænum iðnríkjum
frá 1970, verðbólga hefði aukist
samfara atvinnuleysi, ríkið hefði
þanist út og skattar hefðu hækk-
að, cn hagvöxtur minnkað. Hann
sagði, að mcginorsök þessarar
þróunar væri sú, að ríkið hefði
vaxið á kostnað markaðarins. En
spurningin væri sú, hvers vegna
ríkið hcfði vaxið. Guðfeður þess-
arar þróunar væru tveir. Annar
væri Otto von Bismarck, sem
hefði lagt grundvöllinn að velferð-
arríkinu með „félagsmálalögum"
sínum 1881. Hinn væri Keynes lá-
varður í Bretlandi, sem hefði fært
rök fyrir því, að stóraukin ríkis-
afskipti af atvinnulífinu væru
nauðsynleg. Við þetta tvennt væri
því að bæta, að leikreglur lýðræð-
isins hefðu auðveldað þessa
þróun.
Hannes sneri sér síðan að
þróuninni í Bretlandi. Bretar
hefðu verið verr á vegi staddir ár-
ið 1979, þegar frú Thatcher tók við
völdum, en flestar aðrar iðnaðar-
þjóðir. Meginástæðan til þess
hefði verið sú, að breskan iðnað
hefði skort aðlögunarhæfni,
ferskir vindar samkeppni hefðu
ekki fengið að leika um hann
vegna gjaldeyrishafta, og vinnu-
markaðurinn hefði verið njörvað-
ur niður vegna ofurvalds verka-
lýðsfélaganna. Frú Thatcher hefði
í rauninni haft fjögur atriði á
stefnuskrá sinni: að selja ríkisfyr-
irtæki, að beita aðhaldi í pen-
ingamálum, að beita aðhaldi í
ríkisfjármálum og að hætta að
fylgja svonefndri launastefnu
(income policy), en sú stefna hefði
á Islandi stundum gengið undir
nafninu „þjóðarsátt", þ.e. að ríkið
ákvæði kaup og kjör í samráði við
aðila vinnumarkaðarins.
Hannes sagði, að ríkisstjórn frú
Thatchers hefði náð betri árangri
en margar aðrar stjórnir vest-
rænna iðnríkja. Hún hefði að
minnsta kosti ekki orðið að hverfa
frá stefnu sinni, áður en eitt ár
hefði verið liðið, eins og Francois
Mitterand í Frakklandi. Verðbólg-
an væri að hjaðna í Bretlandi, og
útflutningsatvinnuvegirnir væru
bærilega staddir. Hitt væri annað
mál, að atvinnuleysið væri mikið,
þótt það væri reyndar minna en
t.d. í Belgíu. En menn yrðu að
hafa tvennt í huga í því sambandi.
Annað væri það, að í raun hefði
þar verið áður um dulbúið at-
vinnuleysi að ræða, fyrirtæki
hefðu verið ofmönnuð. Hitt væri
það, að rekja mætti atvinnuleysið
að miklu leyti til þess, að verka-
lýðsfélögin kæmu í veg fyrir, að
vinnulaun gætu lækkað, svo að
fleiri gætu fengið vinnu. Hannes
sagði að lokum, að fremur mætti
gagnrýna frú Thatcher fyrir að
hafa gert of lílið en að hafa gert of
mikiA. Milton Friedman teldi t.d.,
að hún hefði átt að selja fleiri
ríkisfyrirtæki og beita aðhaldinu í
peningamálum með öðrum hætti,
og Friedrich Hayek teldi, að koma
hefði átt lögum yfir verkalýðsfé-
lögin, svo að þau gætu ekki beitt
ofbeldi í vinnudeilum.
Dr. Vilhjálmur Egilsson tók
næstur til máls. Hann sagði, að
1976 hefði maður að nafni Jimmy
Carter náð kjöri í Bandaríkjun-
um. Þá hefði verðbólga verið um
Konald Rcagan Bandaríkjaforseti
og Margrét Thatcher forsætisráð-
herra Bretlands fá storminn í fang-
ið í tilraunum sinum til að stöðva
þróun síðustu ára.
Ilannes H. Gissurarson flytur
framsöguerindi sitt.
4%, atvinnuleysi verið lítið, vextir
lágir og þjóðarframleiðsla að
aukast. Fjórum árum síðar hefði
verðbólgan verið um 12%, at-
vinnuleysi hefði stóraukizt, vextir
hefðu verið háir og þjóðarfram-
leiðsla að minnka. Það, sem hefði
í raun og veru gerst í Bandaríkj-
unum, hefði verið það, að hag-
stjórn i anda Keynes lávarðar
hefði orðið gjaldþrota. Vilhjálmur
benti einnig á, að samsetning
ríkisútgjalda hefði breyst mjög á
hinn verri veg á síðustu 20 árum í
Bandaríkjunum. Útgjöld til varn-
armála hefðu verið um 9% af
þjóðarframleiðslu árið 1960, en
um 5% af þjóðarframleiðslu árið
1980. Á sama tíma hefðu útgjöld
til fátækrahjálpar vaxið úr um
3% af þjóðarframleiðslu í um 8%
af þjóðarframleiðslu.
Vilhjálmur sneri sér síðan að
skipulagi fátækramála í Banda-
ríkjunum. Hann rakti með tölum,
hvernig gert væri hagkvæmara að
þiggja fátækrahjálp en reyna að
vinna fyrir sér víða í Bandaríkj-
unum. Alla hvatningu vantaði til
þess að fara út á vinnumarkaðinn
og reyna að bjarga sér, þótt fólkið
væri fullhraust. Að sjálfsögðu
vildu menn heldur sitja fyrir
framan sjónvarpið og glápa á
glæpaþætti á framfæri ríkisins en
að standa allan daginn og steikja
hamborgara í gildaskálum eða
vinna önnur óþægileg störf og illa
launuð. Hann rakti einnig, hvern-
ig hjónaskilnuðum hefði fjölgað
og fjölskyldur þannig leyst upp
vegna fyrirkomulags fátækra-
hjálpar, því að einstæðar mæður
fengju miklu hærri bætur en ef
þær lifðu í sambúð. Við þetta
bættist síðan, að mikið af því fé,
sem færi í fátækrahjálp, rynni
aldrei til fátæklinganna sjálfra,
heldur staðnæmdist í þeim stofn-
unum, sem komið hefði verið upp
til þess að berjast við fátæktina.
Vilhjálmur lagði áherslu á það, að
fólk gæti ekki efnast nema það
legði eitthvað á sig, en fátækra-
hjálpin læsti fólkið í rauninni inni
í gildru fátæktarinnar, því að með
henni yrði svo óhagkvæmt að
vinna.
Menn hefðu verið tilbúnir til
þess að reyna nýjar lausnir á
þessum vanda árið 1980. Þess
vegna hefðu þeir snúið sér frá
Carter til Reagans. Ekki mætti
heldur gleyma því, að Bandaríkja-
menn hefðu orðið fyrir hverri
auðmýkingunni af annarri á al-
þjóðavettvangi, í Víetnam, Iran
og Afganistan, svo að dæmi væru
tekin. Vilhjálmur spurði, hvort
menn héldu, að Kremlverjar
hefðu hörfað í Kúbudeilunni, ef
hún hefði orðið árið 1980, en ekki
árið 1962.
Stefnuskrá Reagans hefði verið
mjög róttæk. Verðbólgan átti að
hjaðna með takmörkunum á vexti
peningamagns, treysta átti varnir
landsins og virðingu Bandaríkja-
manna á alþjóðavettvangi, af-
nema hefði átt ýmis boð og bönn
og reglugerðafargan, sem hefði
gert atvinnulífinu erfitt fyrir án
nokkurs sjáanlegs ávinnings fyrir
neytendur, draga hefði átt úr
kostnaði við fátækrahjálpina og
tryggja það, að hún lenti í vösum
þeirra, sem þyrftu í raun og veru
á henni að halda en ekki hjá efn-
uðu fólki eða skriffinnum ríkisins,
og svo mætti lengi telja. Reagan
hefði einnig lofað miklum skatta-
lækkunum til þess að örva fjár-
festingu og framleiðslu einstakl-
inga og fyrirtækja.
Á því hálfa öðru ári, sem Reag-
an hefði haft til að stjórna þessu,
hefði honum tekist að fá þingið til
að lækka skatta, en þingið hefði
verið miklu tregara til að lækka
útgjöld. Afleiðingin hefði orðið
miklu meiri halli á rikissjóði
Bandaríkjanna en gert hefði verið
ráð fyrir. Það hefði síðan valdið
því, að með því að þessi halli er
fjármagnaður með lánum á al-
mennum lánamarkaði, að vextir
hefðu haldist hærri en þeir hefðu
ella orðið (því að eftirspurn eftir
fjármagni hefði verið meiri en
ella). Vilhjálmur nefndi að vísu
einnig aðra skýringu á hinum háu
vöxtum, sem væri sú, að einka-
framtakið eða markaðurinn
treysti ekki, að stefnu Reagans
yrði fylgt tii lengdar, menn óttuð-
ust það, að peningaprentvélar
ríkisins yrðu aftur settar af stað
að tilstuðlan stjórnmálamann-
anna í þinginu.
Hallinn á fjárlögunum hefði
síðan verið minnkaður að nokkru
leyti með nýsamþykktum skatta-
hækkunum og hertum reglum um
greiðslu skattfjár. Markaðurinn
hefði þá tekið við sér og vextir
væru að lækka. Því væri spáð, að
hagvöxtur verði neikvæður á
þessu ári, en að strax á næsta ári
verði hann jákvæður. Vilhjálmur
sagði, að svartsýnustu spár, sem
hann hefði séð um hagvöxt á
næsta ári, gerðu ráð fyrir um 2%
hagvexti. Hann lagði að lokum
áherslu á, að Bandaríkin væru að-
alviðskiptaland okkar og að við
yrðum því að fylgjast vel með
framvindunni þar. T.d. hefði hátt
gengi Bandaríkjadals vafalítið
framlengt líf stjórnar dr. Gunn-
ars Thoroddsen mjög. En ekki
skipti síst máli, ef við gætum lært
eitthvað af Bandaríkjamönnum
um lausn þessa vanda, sem við
væri að glíma á íslandi.
Fundurinn var fjölmennur, og
urðu fjörugar umræður að lokn-
um framsöguerindunum tveimur.
Rætt var um hugmynd Milton
Friedmans og fleiri hagfræðinga
um „neikvæðan tekjuskatt" eða
tekjutryggingu, um verkalýðsfé-
lög, sölu ríkisfyrirtækja og
breyttar leikreglur í lýðræðisríkj-
unum. Að umræðum loknurn sleit
Árni Sigfússon fundinum og
þakkaði framsögumönnum fróð-
leg erindi og fundarmönnum kom-
una.
Krá heilsuvikunni á llúsavík.
Heilsuvika
llúsavík, 22. september.
HEILSUVIKll á Húsavík er nú aftur
boðið upp á á Hótel Húsavík og
hefst starfscmin um næstu helgi og
hefur starfsemin verið skipulögð
fram í april á næsta ári.
í fyrra var gerð tilraun með
slíka heilsuviku og voru boðnir til
hennar nokkrir Reykvíkingar,
svona til að sannreyna dagskrána.
Líkaði þeim vistin vel, léttust mik-
ið bæði andlega og líkamlega og
töldu þetta lofsvert framtak, sem
þeir töldu að gæti átt framtíð
fyrir sér.
Nú er þessi starfsemi að hefjast
að nýju og verður þar um að velja,
hvort þátttakandinn vill leggja
áherslu á megrun og hvíld, sem
verður fyrsta vikan, í annarri vik-
unni er lögð áherzla á megrun og
Brostinn
Eftir Hjálmar
Ólafsson
Flugsamgöngur milli Islands og
Vestur-Grænlands voru rofnar í
byrjun septembermánaðar fyrir-
varalítið. SAS, sem annast þetta
flug og hefur raunar einkaleyfi á
flugi til Grænlands til ársins 1985,
þótti henta að fara að með þessum
hætti.
Félagið hafði raunar látið spyrj-
ast að það mundi sækja um til
danska samgönguráðuneytisins að
fella niður millilendingar á ís-
landi á leiðinni Narssarssuaq til
Kaupmannahafnar á vetraráætl-
un sinni sem gildir frá 27.
sept.—3. mars nk., en svo mikið lá
á að ekki dugði að bíða þess tíma.
Grænlandsráðuneytið í Kaup-
mannahöfn andmælti umsókn
SAS, einnig hafa borist andmæli
frá forsætisnefnd norrænu félag-
anna, sem fundaði í Stokkhólmi 8.
og 9. september sl. Þá hefur sam-
gönguráðuneytið islenska einnig
látið til sin heyra í málinu. Engu
að síður er svo að skilja sem SAS
verði að ósk sinni um niðurfell-
ingu lendinga hérlendis. Það kem-
ur sannarlega á ská við allt tal um
aukið samstarf norrænna þjóða og
Grænlendinga að rjúfa þessar
samgöngur.
í framhaldi hátíðahaldanna í
sumar í minningu Eiríks rauða,
á Húsavík
snyrtingu og þar verða m.a. til að-
stoðar snyrtifræðingar frá Sothys
með ýmsar nýjungar. I fjórar vik-
ur er kjörorðið: Hættu að reykja
og verður þá sérfræðingur til
leiðbeiningar, og svo mætti lengi
telja.
En allar „vikurnar“ bjóða upp á
gistingu á góðu hóteli, góðan mat
með misjafnlega mörgum hitaein-
ingum, læknisskoðun, sund, gufu-
bað og heitan pott, leikfimi, nudd
og gönguferðir, kvöldvöku o.fl.
Hámarksfjöldi í hverjum viku-
hóp verður 20 manns.
Ert þú feitur, stressaður, eða
þarfnastu hvíldar og tilbreyt-
ingar? Ef svo er, er þá ekki tilvalið
að dvelja eina viku norður á Húsa-
VÍk. Fréllaritari.
hlekkur
þar sem Grænlendingar stóðu að
hinum glæsilegasta fagnaði, er
þessi ráðstöfun mikið áfall fyrir
þá og okkur Islendinga sem
drýgsta þátttöku Norðurlanda-
þjóða áttum í þessu merkisafmæli.
Framhald á menningartengsl-
um okkar og Grænlendinga í
haust höfðu þegar verið ráðin. Dr.
Ólafur Halldórsson ætlaði að
halda til Grænlands til fyrir-
lestrahalds um landnám íslend-
inga á Grænlandi í þessum mán-
uði. Hugmyndin var að hann
heimsækti skóla og félög og tæki
ferðin um hálfan mánuð. Þá er
ætlunin að fá hingað af Græn-
landi tvær ágætar sýningar, aðra
um landnám Eiríks rauða í
Brattahlíð og hina um byggðina á
Herjólfsnesi. Ríkisstjórn Islands
hefur boðið formanni landsstjórn-
arinnar, Jonathan Motzfeldt í
heimsókn og hugmyndin var að
hann opnaði þessar sýningar.
Grænlensk listakona, Kristat
Lund, hefur í huga að sækja okkur
heim og koma með málverk sín
með sér, sem mörg hver eru for-
kunnar fögur.
Öllu þessu er stefnt í voða þegar
millilendingum hér er hætt og
fara verður um Kaupmannahöfn
til þess að komast frá Grænlandi
til Islands og frá íslandi til Græn-
lands.
Við svo búið má ekki standa.
Kjördæmisráð Alþýðuflokksins í Noröurlandi eystra:
Þörf er á gjörbrey tt-
um stjórnarháttum
ÍMORGUNBLAÐINU hefur borizt
ályktun kjördæmisráðs Alþýðu-
flokksins í Norðurlandi eystra um
atvinnu- og iðnaðarmál. Þar segir
m.a.:
í ljósi þess ástands er ríkir í
atvinnumálum kjördæmisins telur
þingið brýna nauðsyn á mikilli
uppbyggingu iðnaðar á svæðinu og
frekari fullnýtingu á þeim hráefn-
um, sem fyrir hendi eru.
Til þess að hrinda í framkvæmd
slíkum áformum telur þingið þörf
á gerbreyttum stjórnarháttum.
Hraðað verði framkvæmdum í
undirbúningi og uppbyggingu
orkufreks iðnaðar á Eyjafjarð-
arsvæðinu.
Fylgt sé eftir rannsókn þeirri er
stendur yfir um trjákvoðuverk-
smiðju á Húsavík.
Leitað sé eftir nýjum möguleik-
um í íðnaði sem viðast í kjördæm-
inu.
Þingið krefst þess að iðnaði
verði tryggð rekstrarskilyrði og að
allur útflutningsiðnaður sitji við
sama borð svo sem í fjármagns-
fyrirgreiðslu og skattlagningu.
Kjördæmisþingið fagnar fram-
taki Kaupfélags Svalbarðseyrar í
útflutningi á kjötvörum. Jafn-
framt telur þingið bráða nauðsyn
á opinni umræðu og endurbótum á
sölumálum og markaðsöflun fyrir
útflutningsvörur okkar.
Kjördæmisþingið fordæmir
vatnaflutninga á hálendinu, sem
þegar hafa verið framkvæmdir og
eru fyrirhugaðir á vegum Lands-
virkjunar. Þingið telur nauðsyn-
legt að fram fari forrannsóknir
áður en til slíkra verka er gengið
og leitað heimilda hjá réttum aðil-
um.