Morgunblaðið - 10.10.1982, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1982
55
KRABBAMEIN
Hér er verið að stilla tækin til geislunarmeðferðar gegn
húðkrabba.
Áhrifarík ný lyf
... betri tækni við
sjúkdómsgreiningu
... skurðaðgerðir, sem valda minni
líkamslýtum
... breytingar á mataræði
og lifnaðarháttum.
Einn helzti kunnáttumaður
á sviði krabbameinslækninga
segir frá meiri háttar
framförum íbaráttunni
við ógnvekjandi sjúkdóm
biologicals og líkaminn sjálfur
framleiðir. Okkur hefur tekizt að
einangra allnokkur slík efnasam-
bönd úr mergi og úr eitlafrumum,
svo dæmi séu nefnd. Með því að
beita erfðafræðilegum aðferðum
getum við fjöldaframleitt þessi
efni í hreinu ástandi. Nokkur
næstu ár verða gerðar prófanir
með þessi efnasambönd til þess að
komast að raun um, hvort þau séu
til þess hæf að nota þau í lækn-
ismeðferð gegn krabbameini.
Sp.: Á hvern hátt hafa skurðaðgerðir
gegn krabbameini breytzt hin siðari
árin?
Sv.: Það má greina tvær andstæð-
ar stefnur að því er varðar beit-
ingu skurðaðgerða: Að gera skurð-
aðgerðir, sem valda minni lík-
amslýtum gegn vissum tegundum
krabbameins, en framkvæma
miklu róttækari skurðaðgerðir í
öðrum tilvikum.
Skýrslurnar sýna, að þegar
brjóstkrabbi hefur fundizt á al-
gjöru byrjunarstigi, dugir það
fullt eins vel til bata að fjarlægja
eingöngu hnúðinn með hinu ill-
kynjaða æxli eins og það að fjar-
lægja allt brjóstið, alveg sérstak-
lega, þegar skurðaðgerðinni er svo
fylgt eftir með geislunarmeðferð.
Sumar konur þurfa því ekki leng-
ur að gangast undir hina róttæku,
lýtandi mastectomy-aðgerð, þar
sem brjóstið og vöðvalagið undir
brjóstinu er fjarlægt.
Að því er varðar beinkrabba-
mein er stefnan einnig sú að gera
minni aðgerðir. Áður var algengt,
að teknir væru heilu limirnir af
slíkum sjúklingum. Nú á dögum
ganga margir slíkir sjúklingar um
á sínum eigin fótleggjum, því í
staðinn fyrir að taka allan liminn,
fjarlægja skurðlæknarnir núna
aðeins hluta af beininu og setja
síðan inn gervihluta í staðinn.
Geislun er svo notuð til að dauð-
hreinsa skurðstaðinn og lyfjum
beitt til þess að vinna bug á
farandfrumunum.
Að því er varðar sjúklinga með
aðrar tegundir krabbameins eru
skurðlæknar farnir að verða
miklu djarfari í aðgerðum sínum.
Fyrir tíu árum var það ósköp lítið,
sem læknar gátu gert til þess að
hjálpa sjúklingum með bein-
krabba, þar sem einnig voru tekin
að myndast krabbameinsfleiður í
lungum. Nú á dögum gera skurð-
læknar allmargar aðgerðir á slík-
um sjúklingum og fjarlægja allt
upp undir 15 krabbameinsæxli úr
lungunum. Fimm árum síðar eru
sumir þessara sjúklinga enn al-
gjörlega lausir við nokkur krabba-
meinseinkenni, og verður það að
teljast til meiri háttar framfara.
Stööugt fleiri reykinga-
menn sýkjast af krabba
Sp .: Svo spurt sé blátt áfram; hvað er
eiginlega krabbamein?
Sv.: Af einhverjum ástæðum hafa
krabbafrumur misst hæfileikann
til þess að hafa taumhald á eigin
vexti. Eðlilegar, heilbrigðar frum-
ur vita, hvenær þær eiga að hætta
að vaxa. Sé helmingurinn af lifr-
inni í manni fjarlægður með
skurðaðgerð, svo dæmi sé tekið,
mun lifrin vaxa aftur upp í sína
fyrri stærð og síðan hætta að
vaxa.
Eitthvað það gerist með krabba-
meinsfrumur að þær missa hæfi-
leikann til að bregðast við merkja-
máli líkamans um að hætta að
vaxa. Þær verða að óstýrilátum,
óeðlilegum og afskræmdum frum-
um, sem halda áfram að fjölga sér.
í sjálfu sér eru krabbameinsfrum-
ur í flestum tilvikum ekki eitrað-
ar, en þær halda áfram að breið-
ast út um líkamann þannig að þær
bera smátt og smátt frumur ann-
arra líffæra ofurliði. Það er þetta,
sem drepur sjúklinginn. Sé
krabbameinið til dæmis í lungun-
um, fyllast lungun upp svo að
maður getur ekki lengur andað.
Sp.: Er nokkuð, sem bendir til þess
að krabbameinssýking færist al-
mennt í vöxt?
Sv.: Mín skoðun er sú, að ekki hafi
komið til neinnar almennrar
aukningar í krabbameinssýking-
um og enda þótt tölur um sjúkl-
inga með nokkrar sérstakar teg-
undir krabbameins hafi aukizt, þá
hefur sjúkdómstilfellum með aðr-
ar tegundir krabbameins fækkað.
Það sem gerst hefur er, að fólks-
fjöldinn hefur vaxið og krabba-
meinsskýrslur okkar eru orðnar
betri og áreiðanlegri. Við höfum
núna undir höndum gott skýrslu-
safn um tíðni krabbameins. Þar að
auki hefur sjúkdómsgreiningu á
krabbameini fleygt mjög fram,
þannig að læknarnir finna núna
oftar krabbamein. Að frátöldum
þeim tegundum krabbameins, sem
orsakast af reykingum, má segja
að dregið hafi verulega úr tíðni
krabbameinssýkinga.
Sp.: Eru sumar tegundir krabba-
meins ættgengar?
Sv.: Já, brjóstkrabbi er gott dæmi
um það. Hafi fundizt brjóstkrabbi
hjá einni konu í fjölskyldunni eru
þrisvar sinnum meiri líkur til að
systir hennar fái brjóstkrabba
heldur en hættan á þessu meini er
annars við eðlilegar aðstæður. Hið
sama gildir um krabbamein í legi.
Ef tvær konur í sömu fjölskyld-
unni hafa fengið krabbamein í leg,
er afar mikil hætta á, að þriðja
konan í sömu fjölskyldu fái leg-
krabbamein. Önnur tegund
krabbameins, sem virðist vera
ættgeng, eru illkynjuð krabba-
meinsæxli, sem myndast í fæð-
ingarblettum og dökkum vörtum
og teljast verður langalvarlegasta
tegund húðkrabbameins.
Helztu krabba-
meinshvatarnir
Sp.: Hvað er það helzt, sem veldur
krabbameini?
Sv.: Ég álít að um 80% af krabba-
meinssýkingum eigi rætur sínar
að rekja til umhverfis okkar. Það
ætti því að vera gjörlegt að draga
verulega úr tíðni krabbameinssýk-
inga með því að gera breytingar á
lifnaðarháttum okkar. Ég nota
hér hugtakið umhverfi í víðtæk-
ustu merkingu — það nær yfir
mataræði okkar, sígarettureyk-
ingar og snertingu við krabba-
vekjandi kemísk efni. Að því er
varðar surnar tegundir krabba-
meins, sem konur geta fengið, nær
þetta hugtak einnig yfir vissa
þætti í lífsvenjum kvenna eins og
t.d. aldur konu við þungun að
fyrsta barni, svo og fjöldi barna,
sem hún elur.
Þýðingarmesti þátturinn er þó
mataræðið, en til þess má senni-
lega rekja um 35% allra krabba-
meinstilfella. Álitið er, að um 30%
allra krabbameinstilfella orsakist
af reykingum, eitthvað á bilinu
5—10% tilfella megi rekja til
kemískra efna, og um það bil 3%
eigi rætur sínar að rekja til áfeng-
isneyslu.
Sp.: Hvaða áhrif hefur mataræðið á
myndun krabbameins?
Sv.: Vísindalegar athuganir, sem
gerðar hafa verið, leiða í ljós, að
það fólk, sem neytir mikils af
dökkgrænu, blaðmiklu grænmeti
og dökkgrænum ávöxtum eða
ávöxtum yfirleitt sýkist miklu síð-
ur af vissum tegundum krabba-
meins, þar á meðal krabbameini í
skeifugörn og af lungnakrabba.
Okkur býður í grun, að þessar
fæðutegundir búi yfir verndandi
eiginleikum gegn krabbameini, af
því að þær innihalda mikið magn
af efninu beta carotín, en það er
undirstöðuefnið, sem A-vítamín
myndast af.
SJÁ NÆSTU SÍÐU
UFSREYNSLUSAGA
aö berjast saman gegn þessu.“
Vinir okkar sögöu okkur frá
krabbameinsmiöstöö einni i
Houston en læknirinn þar vildi,
aö ég kæmi tafarlaust á hans
fund. Ég reyndi aö malda í móinn
og sagöist þurfa aö ganga frá
ýmsum mínum málum hórna í
heimaborg minni, Kansas City.
En hann svaraði þessu til:
„Dick, ef þú ert ekki kominn
hingaö á morgun, þá ætla ég
ekki aö taka þig til meðferðar.
Tíminn er mjög naumur, svo aö
viö skulum reyna aö taka hlutina
í réttri röö. Langar þig til aö
græöa einn dollara í viöbót eöa
langar þig til aö bjarga lífi þínu?“
Áöur en ég hélt af staö til
Houston, leit ég á jólakort, sem
ein dætra minna haföi sent mér.
Ég hugsaði meö mér, aö ég yröi
aö lifa þetta af, því aö hún kynni
aö þarfnast mín. En samt gat ég
ekki aö því gert aö hugsa, aö ég
myndi aldrei komast heim aftur.
Mér var heitið líffi
Eftir aö allar prufurnar höföu
veriö teknar í Houston, sagöi
læknirinn, aö hann ætlaöi aö
gera mig ennþá veikari, en hann
bætti svo viö: „Ég ætla aö lækna
þig aö því marki, aö þú getir
notfært þér hæfileika þína og
unniö aö málstaö krabba-
meinssjúklinga." Þá fékk ég von-
ina aftur.
Við Anette fórum nú aö bolla-
leggja, hvaö viö skyldum taka
okkur fyrir hendur, þegar lækn-
ismeðferðin væri afstaöin. Viö
ætluöum aö fara í skemmtisigl-
ingu til Bermudaeyja, og á eftir
ætluöum viö aö fara til Acapulco.
Okkur langaöi til aö eiga alltaf
eitthvaö tilhlökkunarefni.
Á meðan á meöferöinni stóö,
var einn erfiöasti þátturinn sjálfur
óttinn viö hiö óþekkta. Myndi
þaö veröa sárt? Hvaö ætla þeir
svo aö gera næst viö mig?
Hvaö? Hvaö? Hvaö?
Ég gekk í gegnum öll stig
krabbameinsmeðferöarinnar,
sem hófst meö tveggja vikna
geislunar-meöferð; þar á eftir
fylgdi lyfjakúr í þeim tilgangi aö
reyna aö drepa niöur sem mest
af krabbameininu í líkamanum.
Eftir aö ég haföi jafnaö mig af
öllum þeim ósköpum, var bæöi
krabbaæxliö og annað lungaö
fjarlægt með skuröaögerö.
Ónæmismeöferöin var næst á
dagskrá. Hún er m.a. í því fólgin
aö fá berkla til þess aö koma í
veg fyrir, aö krabbameiniö geri
aöra árás. Aö lokum var svo
komiö aö einu ári í lyfjameöferö
til þess aö drepa krabbameins-
frumur, sem ef til vill kynnu aö
leynast einhvers staöar í líkama
mínum.
Eigin huglækningar
Þaö sem varö mér til svo mik-
illar hjálpar á meöan á öllu þessu
stóð, var aö gera sér krabba-
meiniö sitt í hugarlund, næstum
því aö reyna aö hugsa krabbann
burt. Þaö var heilmikil hjálp í því
aö hugsa, aö úr því aö öll þessi
lyf geröu minn stóra skrokk
svona veikan og máttfarinn, hvaö
þá um allar þessar litlu ógeös-
legu krabbafrumur.
En þetta var svo sem alls eng-
inn dans á rósum fyrir mig. Aö
vera í lyfjameöferö er einna líkast
því aö vera á fylleríistúr í fjóra
daga. Svo fór ég aö hressast og
reyndi þá aö fara út úr stofunni
minni og niöur í stutta stund. En
um leið og mér fór aö líða svolítið
betur, var tími til kominn aö fara
í aöra lyfjameöferö. Hárlosiö,
sem lyfin ullu haföi óg engar
áhyggjur af. Konan keypti handa
mér hárkollu, en mér var alltaf
svo heitt með hana og þaö var
alltaf heilmikiö vesen í kringum
hana. Markmiö mitt var aö gera
allt, sem unnt væri aö gera til
þess aö halda lífi, jafnvel þótt
þaö þýddi aö veröa aö vera veik-
ur í eina viku í hverjum mánuöi
og svo máttfarinn í aörar tvær og
hjálfa viku þar á eftir sökum lyfja-
gjafarinnar. Ég reiddist stundum
viö Anette fyrir aö vera aö nauöa
í mér aö boröa nú eitthvaö og
svo suða um aö ég gengi orðiö
um eins og maöur meö heröa-
kistil og ætti aö hætta því. En ég
vissi, aö hún var aö segja þetta
mér til styrktar og mér til hags-
bótar. Tvisvar sinnum fannst mór
ég rétt kominn aö því aö gefast
alveg upp, en hún leyföi mér ekki
aö gera þaö.
Nýtt lífsviöhorf
Fyrsta áriö hygg ég, aö þaö
hafi aldrei liöiö svo fimm mínútur
aö ég hugsaöi ekki um krabba-
meiniö. Aö þessu fyrsta ári liönu,
tók ég aö hugsa um aö lifa.
Ég fór í líkamsþjálfun, því aö
lungnaaögeröin haföi gert hægri
handlegginn og hægri höndina á
mér svo til algjörlega máttlaus og
til einskis nýta. Ég ákvaö aö
stunda feröalög, ef ég hlyti bata,
og þótt þaö hljómi spaugiiega,
þá var ég alltaf aö segja við sjálf-
an mig, aö ég þyrfti á hægri
höndinni aö halda til þess aö
undirrita kreditkortin.
Næsta taugaáfalliö, sem ég
fékk — í þetta skipti var þaö
ánægjusjokk — kom þegar
læknirinn sagöi viö mig í marz
1979, aö ég þyrfti að vísu aö
koma í skoöun til eftirlits, en væri
annars búinn í lyfjameöferðinni.
„Þaö er búiö aö gefa þér allt,
sem likaminn getur þolaö,“ sagöi
hann, „og annaö hvort hafa lyfin
unniö sitt verk nú þegar eöa þá
ekki.“
Þaö var annaö, sem kom mér
á óvart hinn fyrsta maí 1980 og
þaö var þegar læknirinn sagöi
mér, aö ég væri læknaöur — þaö
var tveimur árum eftir aö ég fór
fyrst i læknismeöferö. Ég heföi
getaö flogið heim einn og sjálfur,
án flugvélar. Ég haföi aldrei gert
mér vonir um aö heyra þessi orö
sögö viö mig. Maöur stefnir aö
því undir niöri, en maöur þorir
ekki aö vonast eftir allt of miklu.
Líf mitt hefur ekki veriö hiö
sama og áöur, á þeim árum, sem
liöin eru frá þvi aö ég fékk bat-
ann. Ég hef reynt að hjálpa öör-
um meö því aö koma á fót neyö-
arþjónustu fyrir þá, sem sýkjast
af krabbameini og stofna ráögef-
andi miöstöö, þar sem læknar
ráöleggja fólki, hvers konar meö-
ferö væri heppilegust í hverju til-
viki.
En mestar hafa breytingarnar
orðiö á mínum eigin viðhorfum.
Nú orðiö kann ég aö meta þaö,
sem faðir minn, lögfræöingur
meö heldur lágar tekjur, var van-
ur aö segja, aö „þegar maöur fái
þrjár máltíöir á dag, sé þaö allt
og sumt, sem maöur þarfnist í
þeim efnum."
Svo óg hef tekið upp nýtt mat
á því, hvaö raunverulega hafi
mesta gildiö í lífinu. Þaö skiptir
mig miklu máli, aö ég geti leikiö
tennis síödegis á hverjum degi.
Þaö skiptir máli fyrir mig aö ég
get veriö samvistum viö barna-
börnin mín, og geti boðiö kon-
unni minni út aö borða. Lífiö er
svo miklu meira viröi en allur
aröurinn af hlutabréfunum eöa
enn ein ný bygging.