Morgunblaðið - 24.11.1982, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1982
Þeir drápu mig
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Gabríel García Márquez:
FRÁSÖGN UM
MARGBOÐAÐ MORÐ
Guðbergur Bergsson þýddi.
Iðunn 1982.
Höfundur Hundrað ára ein-
semdar og Liðsforingjanum berst
aldrei bréf hefur af góðri íþrótt
sett saman skáldsögu um morð.
Það sem er sérkennilegt við þessa
sögu er að lesandinn veit þegar í
upphafi hver verður myrtur og
hvenær og hverjir myrða hann.
Engu að síður er sagan spennandi
og eins og svo oft hjá García
Márques full af smáatriðum sem
að lokum renna saman í eina
heild. Stiliinn sem er í senn raun-
sær og nákvæmur og þrunginn
ljóðrænni mystík birtist þannig í
byrjun sögunnar:
„Santíago Nasar fór snemma á
fætur daginn sem þeir hugðust
drepa hann, klukkan sex að
morgni, vegna þess að hann hugð-
ist taka á móti skipinu sem sigldi
með biskupinn. Um nóttina hafði
hann dreymt að hann ferðaðist
um skóg vaxinn gildum fíkjutrjám
í mildum regnúða, og í draumnum
fann hann andartak fyrir gleði, en
þegar hann vaknaði þótti honum
að hann væri alþakinn fugladriti.
„Hann var vanur að dreyma tré,“
A puttanum
með Þorgeir
Hljóm
otur
Árni Johnsen
Á puttanum, plata Þorgeirs
Ástvaldssonar, er létt og leikandi
plata með fáguðu yfirbragði eins
og hún á ættir til, afkomandi
Þorgeirs sjálfs og Bjartmars Guð-
laugssonar sem semur flesta text-
ana á plötunni. Falla þar vel sam-
an lög og textar og fjallað er um
lífið og tilveruna, mest þó í anda
þess fólks sem er rösklega komið
af táningsaldrinum. Platan ber
þess merki að margir góðir tón-
listarmenn og söngvarar hafa lagt
hönd á plóginn og þótt stíll plöt-
unnar sé ekki ýkja tilþrifamikill
þá nýtur hvert lag sín vel og það
er þó nokkurt landslag í putta-
ferðalaginu.
Puttaferðalag er að nokkru
happa og glappa-aðferðin eins og
kemur fram í texta Þorgeirs og
titillagi, en það rætist vel úr ferð-
inni og meðal laga sem mér finnst
sérstök ástæða til að nefna er Nú
breytum við um sið, sem er sérlega
skemmtilegt lag og vel flutt af
þeim Sigrúnu Hjálmtýsdóttur og
Þorgeiri Ástvaldssyni. Þá má
nefna lagið I leit að sjálfum sér,
mjög gott lag með ljóðrænum
texta Bjartmars og þar nýtur
söngur Þorgeirs sér vel, er eðlilega
staðsettur í mynd lagsins, en í
sagði Plaþída Línero móðir hans
mér 27 árum síðar, þegar hún
minntist í smáatriðum hins
ógnþrungna mánudags. „Vikuna
áður hafði hann dreymt að hann
flygi einn í flugvél úr silkibréfi,
hindrunarlaust milli möndlu-
trjánna," sagði hún.“
Fræg fyrir draumaráðningar
grunar Plaþídu ekkert, hún er jafn
ugglaus og sonur hennar sem
vaknar timbraður eftir brúð-
kaupsveislu. Ung stúlka hefur ver-
ið gefin glæsimenni og mikið hef-
ur verið um dýrðir í þorpinu. En
daginn eftir brúðkaupið skilar
brúðguminn brúði sinni vegna
þess að hún reynist ekki hrein
mey. Hún kennir Santíago Nasar
um. Bræður hennar brýna hnífa
sína og ákveða að myrða Santíago
Nasar. Heiður fjölskyldunnar er í
veði.
Lesandinn fær enga vissu eða
vísbendingu um það að Santíago
Nasar sé í raun sekur. Hann er að
vísu mikið fyrir ástir og sannast á
honum það sem skáldið Gil Vic-
ente kvað að „ástarveiðar eru/
eintómt mikillæti", enda gerir
García Márquez þessi orð að ein-
kunnarorðum sögunnar. Kannski
hefur stúlkan bara nefnt nafn
Santíagos til að sleppa við lengri
yfirheyrslu?
Gabriel García Márquez
í þessari einkennilegu morðsögu
leitast García Márquez við að sýna
lesandanum mannlíf í þorpi við
karabíska hafið, en á þeim slóðum
gerast fleiri sögur hans. Þorpsbú-
ar gera sér ljóst að Santíago Nas-
ar getur ekki flúið örlög sín. Engill
dauðans er yfir þorpinu. Skip
biskupsins siglir framhjá. Atburð-
ur dagsins er morðið á Santíago
Nasar framið fyrir allra augum.
Með berum höndum getur hann
ekki varist hinum blóðþyrstu
hefnigjörnu bræðrum. En þrátt
fyrir allar stungurnar tekst þeim
ekki að drepa hann strax. Hann
reikar helsærður um í þeirri von
að komast heim til sín í öruggt
skjól. Hann fer í gegnum húsið við
hliðina þar sem fjölskyldan neytir
morgunverðar og gleymir ekki að
brosa við fólkinu í kveðjuskyni
„útvaðandi í blóði og bar iðrin í
báðum höndum". Honum er svo
lýst á þessari stundu að „hann var
festulegur í göngulagi og höfuð
hans með hrokkna hárið hafði
aldrei verið tignarlegra". Þegar
kona nokkur spyr hann hvað gangi
að honum er svarið: „Þeir drápu
mig, Wene mín, svaraði hann.“
Lýsingin á sjálfu morðinu, af-
tökunni væri kannski réttara að
segja, er í senn einföld og marg-
brotin, andrúmsloft óhugnaðar
læsir sig um lesandann. En í raun
er verið að lýsa morðinu frá byrj-
un til enda sögunnar. Um leið hef-
ur lesandinn fengið skýra mynd af
þorpinu og íbúum þess.
Háð García Márquez er mark-
visst, siðir og ekki síst tilfinn-
ingalif fólksins verður honum að
skotspæni. í dómsskjölum er að
finna orð sem stúlkan lét falla
þegar dómarinn spurði hana hvort
hún hefði þekkt Santíago Nasar:
J'Iú, hann prufukeyrði mig.“
Áður var minnst á íþrótt höf-
undarins. Þótt frásögn um marg-
boðað morð verði ekki talin meðal
höfuðverka García Márquez er
þetta kunnáttusamlega gerð saga.
Guðbergur Bergsson hefur þýtt
frásögn um margboðað morð og er
það verk vel af hendi leyst. Guð-
bergur er að verða einn afkasta-
mesti þýðandi okkar með þýðing-
um á skáldskap spænskumælandi
þjóða.
Gamlar ferdasögur
nokkrum lögum finnst mér bregða
við að söngurinn sé of aftarlega,
eins og söngvarinn sé að syngja
úti í horni. Gamla húsið með Ellen
er hrífandi. Þá er lagið Líðandi
stund mjög tiplandi lag og textinn
og lagið eru eins og ágætis kær-
ustupar. Lagið Rautt og gult er í
gamla góða Stuðmannastílnum og
einnig má nefna Spákonuna sem
er mjög gott lag og þar fer Shady
Owens á kostum eins og löngum
fyrr, en þar er dæmi um Þorgeir of
aftarlega i hljómblöndununni.
Á puttanum er skemmtileg
heild eins og máiverkasýning sem
gerð er í einni lotu. Þetta er góð
dægurplata og faglega unnin á
flestum sviðum enda skipshöfnin
skipuð einvala liði þar sem söngv-
arar eru auk Þorgeirs, Ellen
Kristjánsdóttir, Helga Möller,
Shady Owens, Sigrún Hjálmtýs-
dóttir og Halldór Kristinsson.
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Bragi Sigurjónsson: BOÐSDAG-
AR HJÁ ÞREMUR STÓRÞJÓÐUM.
192 bls. Skjaldborg. Akureyri, 1982.
Sú var tíðin að ferðasögur voru
mikið lesnar. Tími þeirra er
kannski ekki alveg liðinn, ein og
ein kemur út enn, en blómaskeið
þeirra er útþrykkilega að baki.
Ferðalög eru orðin svo almenn, að
fólk lítur fremur á þau sem
hversdagslegan munað, þau eru
ekki lengur það ævintýri sem þau
þóttu fyrrum.
Bragi Sigurjónsson ferðaðist
um Bandaríkin 1952, Kína 1956 og
Sovétríkin 1973, alltaf í boði
stjórnvalda á hverjum stað.
»Þættirnir eru að meginefni ritað-
ir þegar eftir hverja ferð og sumir
birtir í vikublaðinu Alþýðumann-
inum á sínum tíma, en nú frískað-
ir upp með samanburði við skráð-
ar dagbækur í hverri ferð ... «
segir Bragi í formála um efni
þessarar bókar sinnar.
Sennilega hefur þetta mátt
heita dágott blaðaefni þegar það
birtist. En nú er hætt við að það
veki takmarkaða forvitni. Stór-
veldin hafa þann háttinn á að
sýna gestum það eitt sem þau telja
að auka muni álit sitt. Þau ætlast
til að gestirnir beri þeim vel sög-
una þegar heim kemur. Farið er
með sendinefndir eins og þær, sem
Bragi var jafnan í, á vinnustaði
þar sem allt gengur vel, þær gista
á hótelum þar sem allt er í röð og
reglu og síðast en ekki síst eru
þeim haldnar stórveislur með úr-
vals mat og drykk. Þar eru haldn-
ar skálaræður þar sem menn segja
eitthvað fallegt, óljóst og loðið
sem skilja má á marga vegu. Eins
og til var ætlast af samvisku-
sömum sendinefndarmanni skrif-
ar Bragi hjá sér það sem hann sér
og heyrir: »Sáum gyltu með 13
nýfædda grísi, sagðir verða um 26
Firring eda fjarstæda?
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Auður Haralds: Hlustið þér á Moz-
art? Ævintýri fyrir rosknar og von-
sviknar konur og eldri menn.
Útgefandi Iðunn 1982.
Það er fróðlegt rannsóknarefni
að reyna að átta sig um hvað þessi
nýjasta bók Auðar Haralds sé.
Sennilega er hún um Lovísu
Jónsdóttur, alténd er hægt að
ganga út frá því til að byrja með.
Óg Lovísa er miðaldra og býr í
hjónabandi með heildsalanum
Þorsteini Þorsteinssyni.
Hjónabandið er skelfing innan-
tómt. Þorsteinn er feitur og jarð-
bundinn og hann dreymir um
EFTA-skýrslur. Auk þess eru
langar og ítarlegar lýsingar á því,
hvernig hann fer að því að setjast
upp í rúminu, hverning hann leys-
ir vind þegar það hefur tekizt,
hvernig hann fer að því að sitja á
stólum. Að öðru leyti er Þorsteinn
ekki nein burðarpersóna í bókinni.
Lovísu dreymir um riddarann á
hvíta sportbílnum. Eða að
minnsta kosti sendisvein. Líklega
getum við sagt að Lovísa sé að
vakna til vitundar um sjálfa sig,
umhverfið, hjónabandið, lífið.
Þetta er prýðilegur frasi. Við nán-
ari athugun er ég ekki viss um að
Lovísa hafi vaknað til annars en
að lesa reyfara, tala við látna
móður sína, vera góð við lítinn
sölustrák (sá kafli kom reyndar
eins og skrattinn úr-sauðaleggn-
um) og lesa róman. En samt er
hún byrjuð að þora að viðurkenna
fyrir sjálfri sér að það líf sem hún
lifir er harla innihaldslaust. Hvað
skyldi hún gera þá? Fara út á at-
vinnumarkaðinn eða skráir hún
sig í Öldungadeildina (raunar er
það nú hreint á skjön að kona á
Lovísu aldri lifi svona lífi, jafnvel
þótt maðurinn hennar sé heildsali,
ansi mikið úr takt við tímann).
Ekki gerir hún þetta. Ætlar hún
að skilja við Þorstein? Það bendir
fátt til þess. Og ekki fer hún í
starfshóp. Hún íhugar nokkur
andartök að halda framhjá, gerir
það ekki. Lovísa gerir sem sagt
ekki neitt. Hún Iiggur uppi í rúmi
og heldur uppi löngum samræðum
við móður sína látna, sem hefur
búið um sig í fataskápnum. Gefur
henni ítarlega og afar langdregna
skýrslu um Spánarferð með
tengdaforeldrum sínum. Þetta er
ansi mikið út í hött.
Við getum litið á uppbyggingu
sögunnar. Mjög stórum hluta er
Auður Haralds
varið í sögu, sem Lovísa er að lesa
í bólinu, og fjallar um ástir og ör-
lög. Gæti verið þýdd upp úr Fam-
ile Journal. Til hvers þessi saga er
sögð geri ég mér ekki ljóst, list-
rænn tilgangur með því er mér
hulinn.
Auk þess spjallar Lovísa við að-
skiljanlega aðila aðra og allt virð-
ist þetta eiga að sýna að höfundur
er mjög fyndinn, sú fyndni fer
fyrir ofan garð og þó aðallega neð-
an.
Stíll Auðar Haralds einkennist
af því, að hún hefur mikinn orða-
forða, er lagið að tjá sig. En gætir
ekki hófs nema hvað það varðar að
hinar furðulegu samlíkingar sem
voru einkar áberandi í Hvunn-
dagshetjunni (las ekki Læknamaf-
íuna) og sumar sérstaklega lang-
sóttar.
Stílinn einkennist líka af fjálgni
og skrúðmælgi, í miðju kafi dettur
botninn úr, eftir standa orð í fár-
ánlegu samhengisleysi. Orð eru
líkt og manneskjan, forðast skyldi
ekki að misnota þau.
Mér blandast ekki hugur um að
Auður Haralds getur skrifað og
hún getur verið orðheppin, en
henni væri greiði gerður með því
að einhverjir vísir menn læsu yfir
handrit hennar fyrst, hún getur
ekki haldið aftur af sér sjálf. Það
er ekki nóg að segja sem svo: nú
skrifa ég um Lovísu Jóns, mið-
aldra vonsvikna húsmóður, inni-
haldsleysi lífs hennar og tómleika,
sem er að uppgötva hina umtöluðu
firringu. Þetta gæti verið ágætis
efni (að vísu farið að verða ansi
ofbrúkað). En þá verður höfund-
urinn líka að hafa eitthvað að
segja, en láta ekki vaða á súðum
og setja allt sem í hugann kemur á
prent. Að vanda sig og það tölu-
vert væri ráð.
Bragi Sigurjónsson
pd. eftir 2 mán. Skoðuðum 80 kúa
fjós og var umgengni ágæt.« í Sov-
étríkjaferðinni var farið með
sendinefndina til Riga í Lettlandi.
Þá sat höfundur á Álþingi þannig
að þarna var á ferðinni stórvirðu-
legu þingmannanefnd. í Riga fá
þeir inni á einhvers konar þing-
mannahóteli. »Ég skýt því við
tækifæri að Eysteini Jónssyni,
forseta Sameinaðs Alþingis, að
líkan bústað fyrir utanborgar-
þingmenn þurfi hann að láta reisa
... « segir Bragi. Og sagan endur-
tekur sig: veislur eru haldnar,
vinnustaðir sýndir. Og að lokum
er þingmönnum gefið ljóðakver —
með einu byltingarljóði á mörgum
tungumálum. Um það skrifar
Bragi sérstakan pistil undir fyrir-
sögninni: Ljóðakverið góða. — Það
er ekki amalegt fyrir stórveldi að
fá svona gesti og gera vel við þá!
Þó ferðir þessar, einkum hinar
fyrri, hafi sjálfsagt getað talist
nokkuð merkilegar á sínum tíma
sýnist mér höfundi hafa orðið
næsta lítið úr efninu. Það vantar
alla ferðagleði í frásögn hans. Og
sums staðar kemst hann furðu-
óheppilega að orði. Dæmi: »Næst
er svo haldið í sjónvarpsstöðina í
New York og horft á dönsum,
fimleikjum og sjónleikjum sjón-
varpað.* Eða þetta: »Hafði melóna
sú dregið flugnager mikið að sér,
svo segja mátti, að karl sæti í
flugnaskýi, en ekki lét hann slíkt
standa sér fyrir mat sínum.«
Standa sér fyrir mat sínum?
Bragi Sigurjónsson er enginn
byrjandi í ritlistinni. Fyrir
skömmu sendi hann t.d. frá sér
sína áttundu ljóðabók. Hann hlýt-
ur að eiga eitthvað merkilegra í
fórum sínum en þessar gömlu og
mér liggur við að segja rykföllnu
ferðasögur.