Morgunblaðið - 05.12.1982, Blaðsíða 10
58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
„Nótt hinna
löngu hnífa“
Fyrri hluti leiksins gerist
daginn eftir hina svokölluðu
„Nótt hinna löngu hnífa“ í júní
árið 1934, en umrædda nótt var
Ernst Röhm, foringi SA-sveita
nasista yfirlýstur hómósexúal,
myrtur og ennfremur 200 aðrir
yfirmenn í sveitunum.
Síðari hlutinn gerist í Dach-
au-fangabúðunum nokkru síðar.
Hómósexúal fólk var um þær
mundir sent í fangabúðir sem
síðar var breytt í útrýmingar-
búðir eins og svo margir aðrir,
sem áiitnir voru vera ógnun við
hinn aríska kynstofn á einhvern
hátt. I leikritinu eru hlutirnir
málaðir sterkum litum og per-
sónurnar lifa við öfgafullar að-
stæður, því í því stéttskipta víti
sem Dachau og aðrar útrýming-
arbúðir voru, þá urðu allir að
gerast hluti af ofbeldis- og
niðurlægingarkerfi þessa voða-
staðar, til þess að eygja
minnstu von um að komast af.
Samúð með náunganum kostaði
marga lífið. Og í þessu lagskipta
samfélagi þeirra kúguðu, út-
skúfuðu og réttdræpu voru
hómósexúalar neðstir allra.
„Verra en dauðinn“
I viðtali við leikstjórann, Ingu
Bjarnason, sem birt er í
leikskrá, segir hún m.a.:
„Ef leikritið fjallaði um karl
og konu svipaði því til margra
annarra. En það er óvanalegt að
fjalla um ástir hómósexúal
fólks. Þetta er því ósköp hefð-
bundið verð að mörgu leyti, en
fjallar um hlutina frá öðru
sjónarhorni en við eigum að
venjast... Það sem heillaði mig
í þessu leikriti er hvernig gam-
alkunn þemu, ástin og misbeit-
ing valdsins, eru tekin fyrir og
varpað á þau óvenjulegu ljósi.
Grimmdin og tortímingin sem
fylgir misbeitingu valds og kúg-
un minnihlutans, þeirra sem
eru „öðruvísi". Ástin sem getur
jafnvel kviknað í helvíti eins og
Dachau og gefið mönnum von.
Mér finnst ekki felast tóm
svartsýni á mennina og mann-
eðlið í leikritinu, þrátt fyrir að
dauði sé upphaf þess og endir.
Það er til margt verra en dauð-
inn. Mér finnst vera ákveðin
von í lokin sem ég reyni að und-
irstrika í uppsetningunni, en
það er að sjálfsögðu áhorfenda
að dæma um hvort það hefur
tekist.
Dachau var sannkallað hel-
víti og djöfullinn má vera býsna
uppáfinningasamur ef honum
hefur tekist að hanna öllu
kvalafyllra víti en þar var.
Þetta er hrikalegt og leikritið
byggir á sögulegum staðreynd-
um og er þannig sögulegt, en
skírskotar til okkar og allra
tíma eins og öll góð verk ... Mér
finnst leikritið vera varnarorð
og sú er ástæðan til að ég valdi
það. Það sýnir hve mikla vonsku
er hægt að leysa úr læðingi en
einnig að hið góða getur sigrað
það illa. Vonin er bundin við
manninn sjálfan. Það er bæði
gott og illt í honum."
„Arískur stofn
ríkir einn ..
Við erum stríAsmenn og vösk er þesNÍ sveit,
vígreifir strengjum við þess aó nýju heit,
honum að fylgja sem frægd einum ber,
forinjjja vorum, heil Hitler, þér!“
Þessi söngur er úr sýning-
unni, en hann nefnist á frum-
málinu, „Deutschland Erwache"
og er einn af söngvum nasista.
Má gerla lesa úr þessum texta
afstöðu þeirra til allra sem á
einhvern hátt voru „öðruvísi".
Það er mikið af tónlist í
„Bent“, en það er Kjartan
Ólafsson sem hefur umsjón með
þeirri hlið mála í Stúdenta-
leikhúsinu. í fyrri hluta verks-
ins er einkum um að ræða ýmsa
nasista-söngva, sem sungnir eru
af fólki úr Háskólanum, en í
síðari hlutanum er tónlistin
einskorðuð við flautuleik. Það
er Kolbeinn Bjarnason flautu-
leikari sem leysir það verk af
hendi, en umsjón með hljóði í
sýningunni hefur Sveinn
Olafsson.
Annar söngur sem sunginn er
í leikritinu er hinn svokallaði
Horst Wessel-söngur. Hann
hefst á þessu erindi:
„Með fána á loft’ og fram í þéttum röðum
vor frækna stormsveit marsérar um völl.
Afturhald og kommúnista við í blóði böðum
og brjótum niður þeirra vígi öll.“
Sögulegt yfirlit
Hér fer á eftir yfirlit yfir at-
burði er tengjast efni leikrits-
ins, en þetta yfirlit er að finna í
leikskrá:
„1871 Wilhelm konungur
stofnar Annað ríkið og tekur
upp bæversku lögin. Grein nr.
175 í þessum lögum bannar
ósiðlegt og óeðlilegt hátterni.
Viðurlög við þessu voru fanga-
vist allt frá einum degi til fimm
ára.
1897 Adolf Brand, Magnus
Hirschfeld og Max Spohr stofna
fyrstu hreyfingu er berst fyrir
réttindum hómósexúala: „Hin
vísindalega mannréttinda-
nefnd."
1898 Bænaskjal með 900 und-
irskriftum er lagt fyrir þýska
Ríkisþingið með kröfu um að
grein 175 verði lögð niður. Til-
raunin reyndist árangurslaus.
Fleiri bænaskjöl voru lögð fyrir
þingið næstu tíu ár.
1910 Ríkisstjórnin leggur til
að lesbísk hegðun verði bönnuð.
Frumvarpið nær ekki fram að
ganga.
1919 Hirschfeld opnar
„Stofnun fyrir kynferðislegar
rannsóknir" í Berlín.
af
öllu lágu
Stúdentaleikhúsið
tekur til starfa og frumsýnir
bandaríska
verðlaunaleikritið „Bent“
í kvöld fer fram fyrsta frumsýningin hjá nýju leikhúsi í höfuðborginni. Það er Stúdentaleikhúsið
sem frumsýnir verkið „Bent“ eftir bandaríska leikskáldið Martin Shcrman, í þýðingu Rúnars
Guðbrandssonar. Leikstjóri er Inga Bjarnason, en með stærstu hlutverkin fara Andrés Sigurvinsson,
Árni Pálsson og Magnús Ragnarsson. Alls taka um fimmtíu manns þátt í sýningunni. Leikmynd er
eftir Karl Aspelund, en Ijós annast Einar Bergmundsson.
Verkið sem hér er um að ræða hefur á undanförnum árum verið sýnt víða í Evrópu og
Bandaríkjunum og alls staðar vakið mikla athygli og á sínum tíma var þaö valið besta leikrit ársins
á Broadway af bandarískum leiklistargagnrýnendum.
„Bent“ fjallar um líf og örlög fólks á þeim árum þegar nasistar voru að komast til valda og eftir
að þeim tókst það. Byggir leikritið á sögulegum heimildum. Það sem gerir gcrkið hins vegar
sérkennilegt og greinir það frá svo mörgum öðrum verkum sem segja frá hliðstæðum hlutum, er það
að aðalpersónur leiksins eru hómósexúal fólk, en hómósexúalar voru í augum nasista hið lægsta af
öllu lágu í metorðastiganum, fyrir neðan glæpamenn, gyðinga, slava, sígauna, fávita og róttæklinga.
Verkið er ekki hugsað sem innlegg í réttindabaráttu hómósexúala, heldur er hér fyrst og fremst
verið að fjalla um manneskjur sem eiga í höggi við grimmasta óvin allra manna, — aðra menn.
Sveinbjörn I. Bald-
vinsson tók saman
Myndir afæfingu:
Ivar Brynjólfsson
„Vakna þú ættjöró og upp af dvala rís,
áfram til dáóa og þér er sigur vís!
Arískur stofn ríkir einn þá meó sæmd,
aóskotadýr skulu burtu flæmd.
1920 Andgyðinlegir ráðast á
Hirschfeld (en hann var gyðing-
ur jafnframt því að vera hómó-
sexúal) í Múnchen. Seinna sama
ár ráðast nasistar á hann og yf-
irgefa hann liggjandi í blóði
sínu með brákaða höfuðskel.
1921 Bruno Mattusek stofnar
Eros-leikhúsið í Berlín. Það var
fyrsta hómósexúal leikhúsið.
Stofnaðar eru SA-sveitirnar,
hinn upprunalegi einkaher nas-
ista.
1923 Hirschfeld gerir mynd-
ina „Öðruvísi en hinir" til
stuðnings baráttu hómósexúala.
Á sýningu myndarinnar í Vín-
arborg særast nokkrir áhorf-
endur í skothríð fasista.
1925 „Hinn þjóðernissinnaði
sósíalíski verkamannaflokkur"
(Nasistaflokkurinn) er endur-