Morgunblaðið - 05.12.1982, Síða 16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
64
Arthur Penn er mjög
sérstakur listamað-
ur innan kvik-
myndaheimsins.
Kemur þar margt
til; hann er óvenjulega hæglátur
og aldrei heyrist hann gorta af
afrekum sínum; hann velur
óvenjuleg efni, sem mörg hver
stinga mjög í stúf við ríkjandi
tísku; þá er hann undarlega
naskur á nýja leikara og á senni-
lega metið í að gera áður
óþekkta leikara að vel þekktum,
ef ekki stjörnum. Enn eitt atriði
er hve langur tími líður milli
mynda hans. Um síðustu áramót
var frumsýnd hans fyrsta mynd
í sex ár, en hún verður sýnd í
Bíóhöllinni innan skamms.
„Upphaflega langaði mig ekki
til að vinna við kvikmyndir,“
segir Penn. „Eftir mína fyrstu
mynd var ég óánægður. Þetta
getur virkað asnalega, en satt er
að ég veit óttalega lítið um
kvikmyndir. Þegar ég fór í bíó í
fyrsta skipti sem strákur, hélt ég
að allar kvikmyndir kæmu frá
sama fyrirtækinu. Ég hafði litla
hugmynd um leikstjóra, þar til
ég sá Citizen Kane hans Orson
Welles og ég heillaðist. Þá vissi
ég að Orson Welles byrjaði feril
sinn sem leikhúsmaður. Eftir
þetta fór ég að horfa á kvik-
myndir með breyttu hugarfari.
Ætli John Ford, Elia Kazan og
Jean Renoir hafi ekki haft mest
áhrif á mig.“
Arthur Penn hóf feril sinn í
sjónvarpinu, rétt eins og Sidney
Lumet og George Roy Hill og
fleiri góðir. Hann var aðstoðar-
leikstjóri við sjónvarpsþætti
Jerry Lewis og Dean Martins ár-
ið 1952. „Það voru uppbyggjandi
ár, ég lærði margt," segir Penn.
Penn leikstýrði sinni fyrstu
kvikmynd árið 1957, „The Left
Handed Gun“, með Paul New-
man, sem þá var einnig að hefja
feril sinn. Sú mynd opnaði dyr
fyrir hann, svo og Paul. Meðal
annars er myndin fræg fyrir að
vera ein af fyrstu sem i var not-
að „slow motion“ í dauðaatrið-
um. En Penn viðurkennir fús-
lega að hann hafi fengið hug-
myndina hjá japanska leikstjór-
anum Akira Kurosawa.
„En þar sem ég vissi svo lítið
um kvikmyndir, tók ég hana
bara blátt áfram. En framleið-
endurnir (Warner) sögðu bless
og ráku mig af svæðinu. Þá fór
ég til New York og setti leikrit á
svið.“
Fullur vonbrigða yfirgaf Penn
nafla kvikmyndaiðnaðarins.
Hann leikstýrði Henry Fonda og
Anne Bancroft í „Two For The
See-Saw“, svo og fjórum öðrum
leikritum sem öll urðu vinsæl.
Þar sem leikritin þóttu góð og
vinsæl, vildu Hollywood-menn-
irnir kvikmynda þau. „See-Saw“
var filmuð án Penns og að hans
dómi er myndin vægast sagt
hræðileg. „Svo þegar United
Artists vildi kvikmynda „The
Miracle Worker" leið mér ömur-
lega. Þeir vildu fá Audrey Hep-
burn eða Liz Taylor í aðalhlut-
verkin. En ég sagði nei takk: við
kvikmyndum leikritið með sömu
leikurum og voru á leiksviðinu,
ég vil stjórna, annars ekkert.
Hollywood-mennirnir voru
óánægðir, enda ekki vanir slíku
andstreymi."
Árangurinn varð sá að Penn
gerði myndina með sömu leikur-
um, Anne Bancroft og Patty
Duke og báðar hlutu þær vin-
konur Oskarsverðlaun fyrir leik
sinn.
Bonnie og CJyde
Tvö ár liðu þar til Penn gerði
sína næstu mynd, „Micky One“,
með óþekktum Warren Beatty.
Síðan gerði hann „The Chase"
með Marlon Brando og Robert
Redford, sem þá var að hefja fer-
il sinn.
En aðalpúðrið átti eftir að
springa. Árið 1967 gerði Penn
myndina „Bonnie og Clyde" með
óþekktum leikurum, Warren
Beatty í hlutverki Clyde, Faye
Dunaway í hlutverki Bonnie,
Gepe Hackman í hlutverki bróð-
Leikstjórinn
Arthur Penn.
Af Ieikstjóranum
ur Clydes, Estelle Parsons í hlut-
verki konu hans og Michael Poll-
ard í hlutverki CW. Warren
Beatty varð að stórstjörnu (hann
framleiddi einnig myndina). En
enn þann dag í dag skilur Penn
ekki allt bramboltið sem varð í
kringum myndina. Að vísu fór
hún hægt af stað og fáir tóku
eftir henni í Bandaríkjunum. En
þegar hún var sýnd í Englandi,
fór allt um koll.
„Ég meina það, við urðum öll
snarhissa, Warren, Hackman og
ég. Að vísu töldum við okkur
hafa gert góða mynd, en samt
töldu engir hana líklega til
stórræða."
En myndin halaði inn milljón-
ir og myndin var nefnd til 8
Óskarsverðlauna. En í myndinni
er einu atriði breytt frá
raunveruleikanum.
Penn segir „Já, það var kyn-
ferðislegt samband milli Clyde
og unga mannsins CW, bæði í
raun og veru svo og í upphaflega
handritinu. En ég breytti því,
hvorki Warren né framleiðand-
inn. Mér fannst vera nógu flókið
kynferðislegt samband milli
Bonnie og Clyde, svo ég ákvað að
gera CW sakleysislegan."
Alice’s Kestaurant
Þó Penn skilji ekki vinsældir
Bonnie og Clyde, þá skilur hann
mætavel hinar miklu vinsældir
næstu myndar hans, Veitinga-
staður Alice, sem byggð var á
plötum tónlistarmannsins Arlo
Guthrie.
„Ég hef séð myndina mörgum
sinnum og hún er ein af mínum
uppáhaldsmyndum. í mínum
augum er hún eina kvikmyndin
sem lifði amerísku kvikmynda-
gerð sjöunda áratugarins. Éngin
önnur kvikmynd, sem fjallaði
um hippa-tímabilið, tókst að lifa
þá tíma af, auk þess er Veitinga-
staður Alice sannsögulegasta
ameríska myndin mín.“
Litli risinn
Það var Dustin Hoffmann að
þakka að næsta mynd Penns var
gerð, en í sex ár hafði Penn
árangurslaust reynt að hrinda
þeirri áætlun í framkvæmd.
„Dustin Hoffmann kom óvænt
inn í myndina. Skyndilega hafði
ég stórstjörnu til að leika Jack
Crabb. Hann hafði rétt lokið við
„Mrs. Robinson". Áður en Dustin
birtist, var gersamlega ómögu-
legt að finna stórleikara til að
leika litla risann. En eftir að
Leikstjórinn Arthur Penn við myndavélina.
Vinirnir fjórir á glaðri stund.
hann kom inn í myndina, feng-
um við frjálsar hendur til að
gera hann eftir okkar höfði."
Árangurinn lét ekki á sér
standa og fyrir leikstjórn sína
var Penn nefndur til Óskars-
verðlauna í þriðja sinn.
Brando og Nicholson
Síðasta myndin sem Arthur
Penn gerði, þangað til í fyrra,
var „Missouri Breaks", árið 1976.
Að vísu gerði hann „Night
Moves“ árið áður með Gene
Hackman, en hún féll. Hver vildi
ekki sjá stórstjörnurnar Marlon
Brando og Jack Nicholson leiða
saman hesta sína! Brando hafði
síðast leikið í Guðföðurnum og
Síðasta tangó í París og Nichol-
son hafði lokið við Gaukshreiðr-
ið, en hún hafði þá ekki verið
frumsýnd. En árangurinn olli
gífurlegum vonbrigðum og
myndin hlaut enga aðsókn og
féll brátt í gleymskunnar dá.
En hvað segir Penn um þessa
mynd:
„Myndina gerðum við án nokk-
urs handrits og þess vegna varð
hún ekki sú púðurmynd, sem
annars hefði getað orðið. Það var
framleiðandinn, Elliott Kastner,
sem sá um samningana. Hann
gæti hafa náð í mig og Brando og
síðan farið til Jacks og sagt:
Langar þig til að gera mynd með
Brando og Penn, og Jack svarað:
Svo sannarlega. Eða hann gæti
hafa náð í mig og sagt: Viltu
gera mynd með Brando og
Nicholson og ég segði: Svo
sannarlega. Þannig var þessum
Iistamönnum smalað. En er ekki
ótrúlegt að slíkar aðferðir skuli
vera notaðar á svo stóra leikara
— stór nöfn sem beitur?"
Penn heldur áfram: „Síðan
gerðu þeir kostulegustu samn-
inga í sögu Hollywood. Það var í
fyrsta skipti sem leikurum var
borgað yfir eina milljón dollara
fyrir leik í einni mynd. í dag er
það ekkert (Brando fékk 2—3
milljónir dollara fyrir að leika í
Superman auk 10% af innkom-
unni og Dustin Hoffman fær 4
milljónir dollara fyrir Tootsie,
sem verður frumsýnd um nk. jól,
innskot HJÓ) en þá var það mik-
ið. Það tók svo marga mánuði að
semja um öll atriðin að við höfð-
um aðeins sex vikur til að undir-
búa handritið og síðan átti aftur
að finna tökustaði. Þegar tökur
loks hófust var hver dagur sár-
asta kvöl fyrir mig, því deginum
eyddi ég í að undirbúa þann
næsta. Hræðilegt."
Penn segir hinsvegar að gott
samkomulag hafi verið milli sín
og stórleikaranna tveggja, sem
er harla sjaldgæft. „Trúðu mér.
Ég man ekki eftir því að nokk-
urn tíma hafi verið rifist allan
þann tíma sem tók að gera
myndina. Einu áhyggjurnar
voru hvernig ég í andskotanum
átti að klára hana.“
Fjórir vinir
Svo liðu sex ár án þess að
nokkuð heyrðist frá Arthur
Penn. Að vísu átti hann að
kvikmynda „Altered States" en
Penn hætti við hana og Ken
„Tommy" Russell lauk henni.
Eins og áður sagði á bráðum að
sýna nýjustu mynd hans, Fjóra
vini, í Bíóhöllinni. Lítum aðeins
á efni hennar.
Myndin fjallar um fjóra vini,
þrjá pilta og einn kvenmann,
sem kynnast í menntaskóla,
samskipti þeirra og hvernig
þeim reiðir af í skóla lífsins.
1959. Danilo (Craig Wasson)
er sonur júgóslavneskra inn-
flytjenda. Hans bestu vinir í
skólanum eru Tom (James
Metzler) og David (Michael
Huddleston). Allir eru þeir
skotnir í fallegustu stúlku skól-
ans, Georgíu (Jodi Thelen). Hún
hefur nýlega uppgötvað eigin
kyntöfra og er mjög áfjáð í að
nota þá. Hún nálgast Danilo en
hann er feiminn, svo hún snýr
sér að Tom. Nóttina fyrir út-
skriftina halda þau partí á
ströndinni og Danilo kemur að
Tom og Georgíu í áköfum faðm-
lögum. Danilo bregður mjög, því
hann er hrifinn af Georgíu.