Morgunblaðið - 08.12.1982, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1982
VERÐLAUNABÓK
NORÐURLANDARÁÐS 1982
Afaráhrifamikið og hrífandi verk eftireinn afkunnustu
nútímahöfundum Svía.
Sven Delblanc fjaiiarhérum sína eigin ætt, afa slnn og
fjölskyldu hans. Afinn var prestlærður maður og
dreymdi stóra drauma sem allir tortímdusti svartnætti s
fátæktar og sænskrí þröngsýni aldamótaáranna. I
En sagan fjallar einnig um ástúð og samheldni fjölskyldu j
sem reynirað bjóða byrginnþjáningum, fordómumog neyð. -
é
Ef óskað er eftir sérstimpluðum merkjum, vinsamlega
leggið inn pantanir á varahlutalager okkar sem fyrst, og
ekki seinna en 15. janúar n.k.
SVÉIADEHD
SAMBANDSINS
Ármúla 3 Reykjavík S. 38 900
lambamerki
ELTEX lambamerkin eru gerð úr þunnri álplötu, með
bognum járnpinna, sem stungið er í eyrað og lokað.
ELTEX merkin fást áletruð (2X4 stafir) með tölustöfum
og/eða bókstöfum.
Við höfum selt þessi merki við góðan orðstýr í mörg
undanfarin ár, og verðum með á lager merkjaraðir
1—1000. FÁST ÍLIT
Fyndnin
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Ólafur Ragnarsson, Axel Ammend-
nip: KRYDD f TILVERUNA. 168 bls.
Vaka. Reykjavík, 1982.
»í bókinni er úrval íslenskra
skopsagna sem ganga manna á
meðal um þessar mundir, eins kon-
ar þjóðsögur samtímans. Sumt er
nýtt af nálinni, annað eldra en hef-
ur varðveist í munnlegri geymd
eins og sagt er um gömlu þjóðsög-
urnar. Þetta eru smellnar sögur,
hnittileg tilsvör, frásagnir af
spaugilegum atvikum á ýmsum
vettvangi og annað spé.«
Þetta segja þeir félagar, Ólafur
Ragnarsson og Axel Ammendrup, í
formála fyrir þessari bók sinni.
Þjóðsögur samtímans? Líklega
nokkuð til í því. ÞJóðsögur segja
nær alltaf frá einhverju afbrigði-
legu, einstaklingum sem eru að ein-
hverju leyti frábrugðnir öðrum, at-
vikum sem kalla má söguleg, fyrir-
bærum sem í minni festast. Sög-
urnar í bók þessari eru einmitt af
því taginu sem menn segja hver öð-
rum þegar vel liggur á þeim. Þetta
eru allt gamansögur. Að mínu viti
eru þær ekki meiðandi, ekki ill-
kvittnar, ekki rætnar, ekki sagðar
til að smækka aðra menn. Slíkar
sögur, það er að segja sögur meng-
aðar illkvittni og ærumeiðingum,
ganga oft manna á meðal. En þær
setja ekki svip á þessa bók.
Kannski er enga slíka þar að finna.
Eðli þessara sagna er fyrst og
fremst hið gagnorða sögusnið.
Gamansagan verður að vera stutt.
Lengist hún úr hófi dofnar húmor-
inn að sama skapi. Þrjár sögur á
síðu er algengast í þessu Kryddi í
tilveruna. Lengstu sögurnar taka
yfir vel hálfa síðu og þær eru fáar
með því besta í bókinni. Margar
eru aðeins fjórar fimm línur. Þær
eru sumar hvað smellnastar!
Ekki fer hjá að bók þessi (sem er
auðkennd tölustafnum 1, svo von er
á meira síðar) verði borin saman
við íslenska fyndni sem kryddaði
á níunda
Ólafur Ragnarsson
tilveru íslenskra lesenda fyrir
fjörutíu til fimmtíu árum. íslensk
fyndni Gunnars frá Selalæk var af-
ar vinsæl, og víst auðveldaði hún
mörgum sem hana höfðu lesið og
lært, að lífga upp á annars daufan
selskap. Þessi bók Ólafs Ragnars-
sonar og Axels Ammendrups er
byggð upp með svipuðum hætti, og
vel má vera að þeir, félagarnir, hafi
haft rit Gunnars að fyrirmynd.
Ólík er þessi bók riti Gunnars að
því leytinu, fyrst og fremst, að
þjóðlífið og — þar með fyndnin —
hefur breyst. A tíð Gunnars voru
andstæðurnar í þjóðlífinu meiri,
menn greindu sig miklu meira hver
frá öðrum: pokalegir sveitamenn,
teprulegir kaupstaðabúar (að ekki
sé talað um höfuðstaðarbúa), reig-
ingslegir ríkisbubbar, svartklæddir
og alvarlegir prestar, borðalagðir
sýslumenn með embættissvip, rit-
höfundar með alpahúfur — þannig
mætti lengi telja. Sögur Gunnars
voru margar hverjar sprottnar upp
úr þessum þjóðlífsandstæðum. Líf-
ið var hart í þá daga. Og grínið var
oft galli blandið.
Nú er öldin önnur. Maðurinn,
sem við mætum í Austurstræti,
getur verið hvort heldur bóndi
tugnum
norðan úr Húnavatnssýslu eða am-
erískur milljónamæringur á hnatt-
ferðalagi, þeir þekkjast ekki lengur
í sundur.
Yfirhöfuð sýnast mér gamansög-
ur þeirra, Ólafs og Axels, léttari og
einhvern veginn ópersónulegri en
kímnisögur Gunnars frá Selalæk.
T.d. eru margar smásögurnar í
þessari bók byggðar upp á saklaus-
um orðaleikjum. Þess konar gam-
ansögur eru hinar græskulausustu
sem hugsast geta. Þetta er íslensk
fyndni í bestu, en sem betur fer
ekki verstu merking orðanna.
Síðustu sögurnar í bókinni bera
yfirskriftina: Vilhjálms þáttur
Hjálmarssonar. Vel fer á að skipa
honum þannig í heiðurssæti, heið-
urskarlinum. Vilhjálmur er maður
notalega gamansamur. Mörgum
mun hafa þótt hann nokkuð heim-
alningslegur þegar hann kom fyrst
á þing 1949. En þegar þjóðin fór að
kynnast þessum áður óþekkta
manni úr Mjóafirði komst hún
smám saman að raun um að hann
var enginn heimalningur, heldur
heimsmaður í eðli sínu. Hann var
friðarins maður á þingi. Og minn-
ingar hans um samferðamenn sína
þar sem annars staðar á lífsleið-
inni eru því friðsælar og bjartar og
notalegar. Sumar frásagnir hans
eru hreinar gamansögur, aðrar
lengri en sú hálfa síða er ég gat um
sem hámark þeirra, Ólafs og Axels,
og nálgast að vera frásöguþættir.
Fyrir allmörgum árum heyrði ég
sagt frá þekktum manni hér í
Reykjavík sem kvað hafa átt heilt
brandarasafn er hann hafði sjálfur
skráð. Hverju sinni, áður en hann
færi í samkvæmi, var sagt að hann
lærði utanbókar tíu brandara sem
honum þótti hæfilegur skammtur
fyrir slíkt tilefni. Vilji einhver, sem
er latur að safna og skrásetja, fara
að dæmi hans er Krydd í tilveruna
tilvalin handbók. Nema hún verði
svo almennt lesin að allir viti hvað-
an sagan er komin!
Allmargar myndir eftir Árna
Elfar lífga upp á textann; þær eru
góður áhersluauki fyrir sögurnar.
Erlendur Jónsson
Bankamaðurinn og Bo Derek
Bókmenntír
Jóhanna Kristjónsdóttir
Guðmundur Björgvinsson:
Allt meinhægt, skáldsaga.
Útg. Lífsmark, 1982.
Menn geta auðvitað gert sér ým-
islegt til dægrastyttingar einkum
í skammdeginu, og kannski ekki
nema hollt. Auðvitað er ekki vit-
lausara en hvað annað að skrifa
bók. Svo er aftur á móti álitamál,
hvort alveg er bráðnauðsynlegt að
gefa hana út. Allt meinhægt eftir
Guðmund Björgvinsson vekur hjá
mér slíkar hugsanir, einkum
framan af.
Hér er lýst fjórum dögum í lífi
Sigurðar Bjarnasonar, banka-
manns. Boðlegt efni í sjálfu sér.
Því gæti ekki verið akkur í því að
fá að vita hvernig dagar í lífi
bankamanns ganga fyrir sig?
Eftir þessari frásögu að dæma
Hestamyndir
sýndar á
Minni-Borg
KVIKMYNDIN Landsmótsreiðin
eftir Guðlaug Tryggva Karlsson
verður sýnd að Minni-Borg í Gríms-
nesi Tóstudaginn 10. desember kl.
21.
Myndin, sem er 30 mínútna
löng, lýsir ferð stærsta hópsins
sem fór ríðandi á Landsmót hesta-
manna á Vindheimamelum í
Skagafirði sl. sumar, og heim aft-
ur.
Einnig verður þetta sama kvöld
sýnd myndin Landmannaleitir
eftir sama höfund og nokkrar
hestamyndir.
Guðmundur Björgvinsson
er líf bankamanns afskaplega lítið
skemmtilegt og samstarfsmenn
Sigurðar í bankanum eru ekki
beinlínis upp á marga fiska.
Bókin hefst á því hvernig
bankamaðurinn fer að því að
vakna, (í draumum hans sækir Bo
Derek mjög á hann), svo ropar
hann, rekur heil ókjör við, lýst er
hvernig hann fer á klósettið og
hvernig hann potar i nefið á sér
o.s.frv. o.s.frv.
Eftir æðilanga stund kemst Sig-
urður af stað á vinnustaðinn, og
öllum athöfnum hans, samtölum
hans við samstarfsfólk, svo og að-
gerðum hans hina næstu daga er
lýst afar skilmerkilega og er þó
lítil tilbreytni í lífi hans, að því er
virðist.
Sigurður er hvorki lukkulegur
né teljandi ólukkulegur. Að því er
bezt verður séð hefur lífið ákveðið
að renna framhjá honum án veru-
legrar áreitni né nokkurrar
ánægju. Og Sigurður virðist líka
hafa sætt sig mæta vel við að lifa
þessu iífi; hann er eins konar rób-
ót, sem lifir ekki í neinum tengsl-
um hvorki við eitt né neitt, nema á
yfirborðinu. Spyrja mætti, hvað
varð til þess að líf Sigurðar færð-
ist í þennan farveg, eða hvort
hann er svo litlaus persóna að
hann hefur fallið í hann án þess að
til tíðinda dragi. Firringin marg-
umrædda verður lesandanum þó
ekki ógn í þessari bók, klósettferð-
ir og aðrar „djarfar" lýsingar ekki
hneykslun, stússið í bankanum
ekki aumkunarvert. Nema að
vissu marki. Vegna þess hve höf-
undur er sjálfur lítið tengdur
sögupersónu sinni, maður fær á
tilfinninguna að hann sé sammála
lesandanum um að eiginlega sé
þetta efni ekki þess vert að skrifa
um það. Aftur á móti bendir ann-
að ekki til að sú tilgáta sé rétt:
bókin er gefin út. Þá verður þetta
að eins konar gátu, sem lausn fæst
að sumu leyti á með því að lesa
bókina aftr. Eftir allt saman er í
henni einhver straumur sem ekki
verður skýrður né skilgreindur til
fullnustu, en lætur þá eftir allt
saman lesanda ekki alveg ósnort-
inn.