Morgunblaðið - 21.12.1982, Qupperneq 22

70
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1982
Tré og runnar á íslandi
Um bók Ásgeirs Svanbergssonar
— eftir Jóhann Páls-
son garðyrkjumann
Nú eru liðin tæp 70 ár síðan
bókin Bjarkir eftir Einar Helga-
son kom út. Mun það hafa verið
fyrsta bókin, sem fjallaði ítarlega
um ræktun trjáa og runna á Is-
landi. Auk greina sem síðan hafa
birzt í blöðum og timaritum, hafa
allnokkrar bækur fjallað um
ræktun trjágróðurs. Nægir þar
kannski að nefna Garðaprýði
Kristmanns Guðmundssonar,
Garðagróður þeirra Ingólfs Dav-
íðssonar og Ingimars Öskarsson-
ar, Ræktaðu garðinn þinn eftir
Hákon Bjarnason að ógleymdum
köflunum um tré og runna eftir
Óla Val Hansson í Skrúðgarðabók
Garðyrkjufélags íslands. Höfund-
ar þessara bóka eiga það allir
sameiginlegt, að miðla af góðri
þekkingu og Iangri reynslu. Enda
nutu bækur þeirra fádæma vin-
sælda.
Ahugi á garðyrkju hefur farið
ört vaxandi og þá ekki sízt áhug-
inn á ræktun ýmiss konar trjá-
gróðurs. A hverju ári er reynt við
nýjar tegundir og með hverju ár-
inu sem líður, verður reynslan af
þeim tegundum sem fyrir eru
staðbetri. Garðyrkjubækur stand-
ast því illa tímans tönn og þurfa
að endurnýjast með hæfilegu
millibili, til þess að miðla lesend-
unum sem ferskustum nýjungum
og aukinni reynslu.
Enda þótt þrjár fyrrnefndra
bóka séu enn á boðstólum, er ekki
að efa, að eftirvænting gripi trjá-
ræktarmenn, þegar fréttist, að
komin væri út ítarleg bók um tré
og runna á íslandi. Ekki var það
til að rýra hana í áliti, að hún er
gefin út að frumkvæði Skógrækt-
arfélags Reykjavíkur.
Bókin hefst á 16 síðum með lit-
ljósmyndum, sem Vilhjálmur Sig-
tryggsson hefur tekið. Eru þær til
mikillar prýði og lýsa ýmist blóm-
um, aldinum, vaxtarlagi eða þær
sýna á hvern hátt má koma við-
komandi tegundum fyrir í garðin-
um svo vel fari. Sjálf er bókin
byggð upp sem einskonar flóra.
Plöntunum er skipt í berfrævinga
og dulfrævinga, en að öðru leyti er
ættkvíslunum raðað eftir staf-
rófsröð latínuheitanna. Lykill
gengur að ættkvíslum berfræv-
inganna en ekki dulfrævinganna,
hvað sem því veldur. Greininga-
lykla hefur vantað í allar fram-
angreindar bækur nema Garða-
gróður. Þótt þeir lyklar séu vand-
aðir, hefur fjölbreytni ræktaðra
tegunda aukist svo, síðan þeir
voru gerðir, að þeir koma að tak-
mörkuðu gagni nú.
Það reynist mörgum óvönum
erfitt að átta sig á greiningalykl-
um. Þurfa skýringamyndir helzt
að fylgja með og lyklarnir að vísa
til einkenna sem auðvelt er að sjá
á þeim efnivið, sem greina á. Hér
er þó hvorugu til að dreifa. Teikn-
ingarnar í bókinni eru svo viðvan-
ingslega gerðar, að þær hvorki
prýða bókina né eru lesendum til
leiðbeiningar. Nokkrar þeirra eru
sagðar „fengnar að láni“. Er þar
kannski átt við, að með grófum
penna hafa allmargar myndir
þekktra höfunda (m.a. Dagny
Tande Lid) verið dregnar í gegn.
Við þessa afmyndun hafa þær tap-
að frásagnargildi sinu, því síðari
teiknarinn hefur ekki áttað sig á,
hvað höfundurinn var að leggja
áherzlu á. Betur hefði farið á því,
að birta myndirnar í sinni upp-
runalegu gerð, því þessi forklúðr-
un getur tæplega leyst útgefendur
undan skyldum sínum við eigend-
ur höfundarréttar. Sumar mynd-
irnar eru hreinlega villandi eins
og t.d. 90. mynd, sem er sögð vera
af rauðtoppi, en mun líklega eiga
að tákna mispil.
Greiningalyklar munu, eins og
höfundur segir, vera mestmegnis
teknir úr erlendum bókum og þ.a.l.
samdir fyrir allt aðrar aðstæður.
Má taka til dæmis lykil að ætt-
kvíslum berfrævinga (í bókinni
stendur að vísu, að lykillinn sé að
ættkvíslum þallarættarinnar, en
þrátt fyrir það nær hann einnig
yfir þær ættkvíslir grátviðarætt-
arinnar, sem nefndar eru í bók-
inni). Megin greiningaratriðin í
þessum lykli eru könglar viðkom-
andi ættkvísla. Nú er það svo, að
fæstar þessara plantna bera
köngla hér á landi. Aftur á móti er
auðvelt að greina þær til ættkvísla
á örunum eftir festingu barrsins
við greinina. Ef lykillinn á að
koma að notum hér á landi, hefði
Sævar Bjarnason
bikarmeistari TR
SÆVAR Bjarnason bar sigur úr být-
um í Bikarmóti Taflfélags Reykja-
víkur sem lauk fyrir nokkrum dög-
um, en það hófst 14. nóvember. Sæv-
ar hlaut 16,5 vinninga og 3,5 töp.
í öðru til þriðja sæti urðu Björn
Þorsteinsson og Dan Hansson með
15 vinninga og fimm töp báðir.
Fjórði varð Róbert Harðarson
með 11 vinninga og sex töp, og
Tómas Björnsson, 13 ára piltur,
drengjameistari íslands, varð í
fimmta sæti með 10,5 vinninga og
6,5 töp. Alls voru keppendur 36.
verið nærtækara að velja þau
greiningaratriði. Víða gætir
ónákvæmni í gerð greiningalykla
og leiða þeir oft að fleiri tegund-
um, en umsagnir eru um í bókinni
eða þeir ná ekki yfir þær tegundir,
sem fjallað er um. Einnig kemur
fyrir ósamræmi milli nafna í lykli
og texta. í ættkvíslum, þar sem
mikill breytileiki á sér stað innan
tegundanna, eins og t.d. hjá víði og
rósum, verða jafn frumstæðir
lyklar og bókin birtir harla lítils
virði og lesendum frekar villuljós
en leiðbeining.
í bók þessari er fjallað um 254
tegundir og fjöldi annarra teg-
unda er nefndur auk afbrigða og
yrkiafbrigða. Erfitt er að ráða í,
hvað hefur stjórnað efnisvalinu.
Yfirleitt er jafnmiklu rúmi eytt í
tegundir, sem vonlítið er að halda
lífinu í hér á landi og þær, sem
gefið hafa bezta raun. Einnig
vantar í bókina nokkrar tegundir,
sem gefið hafa góða raun og ár-
vakrir plöntuframleiðendur eru
farnir að framleiða.
Greinagóðar grasafræðilýsingar
eru á flestum tegundunum. Eru
þær mestmegnis þýddar úr er-
lendum fagbókum. Munu þær geta
orðið áhugasömum lesendum til
einhvers gagns, ef þeir hafa ekki
aðgang að erlendum bókum. Aftur
á móti segja þessar lýsingar lítið
um eðlisvöxt viðkomandi tegunda.
Venjulegan garðeiganda skiptir
það harla litlu, hvort blöð plönt-
unnar eru hærð á efra eða neðra
borði eða hvort köngulhreistrin
eru langtítulaga eða ávöl. Það sem
hann þarf að vita er, hvaða hlut-
verki viðkomandi tegund getur
gegnt í garðinum. Hver er stærð
hennar, vaxtarlag og svipfar?
Upplýsingar um þessi atriði eru
mun handahófskenndari. Þar er
ekki unnt að styðjast við erlenda
reynslu, því margar hinna inn-
fluttu tegunda haga sér allt öðru-
vísi hér á landi en erlendis, þar
sem umhverfisþættir eru allt aðr-
ir. Sem dæmi má nefna blátopp og
rauðtopp. Ekki er hægt að gera sér
grein fyrir því af lestri bókarinn-
ar, að nokkur markverður munur
sé á notagiidi þeirra. Eru þeir þó
mjög eðlisólíkir og getur rangt val
á milli þeirra skipt miklu fyrir
þann, sem er að skipuleggja garð
sinn.
Á öðrum stöðum eru ummæli
hreinlega villandi. T.d. er bjart-
víðir sagður harðger og minna á
alaskavíði. Sá garðeigandi, sem
færi eftir þessu og gróðursetti
bjartvíði í skjólbelti, færi illa með
aurana sína og misti nokkur ár úr
við uppbyggingu garðs síns. Það
sem höfundur segir um grávíði og
loðvíði bendir til þess að hann
þekki ekki þessar tegundir og viti
þ.a.l. ekki, að vaxtarlag þeirra og
þarmeð notagildi er gjörólíkt. Því
miður eru þetta engin einsdæmi,
áþekk dæmi eru mýmörg.
Nokkrar villur úr öðrum ritum
hafa slæðst inn í bókina. Sumar
skipta ekki miklu máli, en aðrar
gefa lesandanum mjög rangar
hugmyndir. Það er t.d. ekki hægt
að flokka fjölbastarðana „Pike’s
Peak“ og „Dornröschen" undir
heiðarós, þótt hún kunni að hafa
lagt til eitthvað af genum þegar
verið var að búa þær til.
Höfundur virðist hafa fengið
betri upplýsingar um helztu tré,
sem notuð hafa verið til skógrækt-
ar hér á landi, en hann hefur ekki
hirt um að leita ráða eða notfæra
sér þá reynslu, sem fengizt hefur í
grasgörðunum í Reykjavík og á
Akureyri og hjá ýmsum þeim
garðyrkjumönnum, sem lengst
hafa fengist við tilraunir í trjá- og
runnarækt.
Það má segja að þetta séu harð-
ir dómar og það hafi verið virð-
ingarvert að taka saman bók um
efni, sem jafn mikil þörf er á, að
gerð séu skil. En því miður ber bók
þessi of mikil merki hroðvirkni og
vanþekkingar á efninu til þess að
hægt sé að taka viljann fyrir
verkið.
Þó verður að segjast að málfar
bókarinnar er gott. Að vísu virðist
höfundur ekki gera sér fyllilega
grein fyrir hugtakinu, sem liggur
að baki orðsins kvæmi, því hann
notar það i mismunandi
merkingu. Einnig taka nýnefni,
sem hann setur á nokkrar trjáteg-
undir, ekki fram þeim, sem áður
hafa verið notuð. Verða þau sízt til
að greiða úr þeim nafnaruglingi,
sem rikir í íslenzkum garðyrkju-
bókmenntum.
Af forsíðu bókarinnar má ráða,
að þetta sé fyrsta bókin í bóka-
flokki um íslenzka náttúru. Ekki
veit undirritaður, hvaða verk eru
fyrirhuguð í þessum flokki. En
betur verða útgefendur að vanda
til vals á næstu bókum ef þeir eiga
ekki að hrapa úr þeim virðingar-
sess, sem þeir hafa skapað sér í
hugum islenzkra náttúruunnenda
með útgáfu á hinu glæsilega verki
þeirra Steindórs Steindórssonar
og Þorsteins Jósefssonar, Landið
þitt, Island.
Akureyri, 12. desember, 1982.
Gleðileg jól!
Bang — dauður!
— eftir Hauk Má
Haraldsson
íslendingar eru meðal fárra sem
njóta þeirra forréttinda í samfé-
lagi þjóöanna, að þurfa ekki að
gegna herþjónustu. Eigin her hef-
ur hér aldrei verið, ef frá er talin
tilraun Jörundar hundadagakon-
ungs til að innleiða slikan sið á
skammvinnum valdaferli. Þessum
forréttindum fylgir, að ungmenni
íslensk eru ekki, eins og gerist
með öðrum þjóðum, neydd til að
leggja stund á manndráp, eða læra
til slíkra verka nokkur ár lífs síns.
Vegna þessarar sérstöðu sinnar
hafa Islendingar gjarnan vakið at-
hygli á alþjóðavettvangi. Hin
vopnlausa smáþjóð í norðri hefur
vakið öfund margra fulltrúa stór-
þjóðanna. Ekki síst vegna þeirrar
skoðunar, að það hljóti að vera
stórkostlegt að geta alið upp börn-
in sín án þeirrar hugarfarslitunar
sem vopnaburður og manndráps-
kennsla hafa óhjákvæmilega í för
með sér. í öðrum löndum sé það
nefnilega svo, að allt sem viðkem-
ur vopnum og vígbúnaði hvers
konar, sé orðinn svo eðlilegur
þáttur i lífi fólks, að börnum og
unglingum finnist það í raun ekk-
ert tiltökumál þótt maður skjóti
samborgara sinn — eða myrði
hann á einhvern annan hátt. Það
sé að vísu bannað samkvæmt lög-
um, en slík lög megi sín lítils gegn
því hugarfari sem það uppeldi
leiðir af sér, er lítur á vopn og
vopnabúnað sem eðlilegan þátt í
mannlegu samfélagi.
Það er því hreint með ólíkindum
að það skuli þurfa að mynda sam-
tök gegn stríðsleikföngum handa
börnum þessarar vopnlausu smá-
þjóðar, til að sporna gegn því að
foreldrar og/ eða aðrir ættingjar
noti hátíð friðar og kærleika til að
gefa slík stríðstól í jólagjöf.
En þetta hefur því miður reynst
nauðsynlegt — og er full ástæða
til að þakka frumkvæði Menning-
ar- og friðarsamtaka íslenskra
kvenna í þessu máli og þann ein-
dregna stuðning sem þau samtök
hafa hlotið.
Aðeins eitt er ógeðslegra en að
sjá hríðskotabyssur, skammbyss-
ur, riffla, skriðdreka og fleiri slík
morðtól hanga uppi í leikfanga-
verslunum. Það er að sjá fólk
kaupa slíkan varning. Mér er það
raunar öldungis hulið hvaða hvat-
ir það eru, sem leiða fólk til að
kaupa slíkar gjafir handa börnum
sínum.
Getur það verið, að meðal þess-
arar vopnlausu, friðsömu smá-
þjóðar þyki það bera vott um já-
kvætt barnauppeldi, þegar börn
dunda sér við það að freta á vini
sína og gesti úr geltandi vélbyss-
um: Bang! Dauður! Er það fegurð
mannlifsins, sem skin úr geislandi
barnsaugum um leið og miðað er á
náinn ættingja og hleypt af? Er
það samkenndin með lífsandan-
um? Virðingin fyrir lífinu, sem
barnið öðlast með hjálp leikfanga-
byssunnar?
Ekki dettur mér til hugar að
halda því fram, að það sé mann-
vonskan einber sem ræður slíkum
gjöfum. En ég er hins vegar sann-
færður um, að hugsunarleysi þess
fólks sem gefur börnum slíkar
gjafir sé algjört. Takist að gera
þessu fólki grein fyrir því, hvert
ógagn það gerir þeim börnum sem
það gefur slíkar gjafir, þá er vel.
Þá er stigið skref fram á við.
Foreldrar, afar og ömmur,
frændur og frænkur! Hugsið ykk-
ur tvisvar, hugsið ykkur þrisvar
um, áður en þið festið kaup á leik-
fangavopnum til gjafa. Og kaupið
síðan eitthvað annað.
Opið í kvöld tíl ld. 22
HAGKAUP
Skeifunni15