Morgunblaðið - 15.02.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. FEBRÚAR 1983
Dr. Sigurður Þórar-
insson jarðfrœðingur
Hinn 9. þ.m. andaðist dr. Sig-
urður Þórarinsson, jarðfræðingur,
71 árs að aldri. Hann var einn í
hópi þeirra, sem um áratuga skeið
hefur fórnað umtalsverðu af
dýrmætum tíma sínum í þágu þess
málefnis, sem Ferðafélagið ber
fyrir brjósti. Árið 1956 var hann
fyrst kjörinn í stjórn félagsins og
sat þar óslitið í 21 ár. Frá 1959 var
hann varaforseti félagsins og þeg-
ar Sigurður Jóhannesson, þáver-
andi forseti félagsins, féll skyndi-
lega frá á haustdögum 1976 tók dr.
Sigurður Þórarinsson sæti hans
og gegndi forsetastörfum til aðal-
fundar 1977, að hann baðst undan
endurkosningu. Þó hann hætti þá
stjórnarstörfum var áhugi hans á
starfsemi Ferðafélagsins hinn
sami og áður og hann lagði mjög
fúslega fram krafta sína í félags-
ins þágu hvenær sem eftir var
leitað.
Það voru einkum tveir þættir í
starfsemi Ferðafélagsins, sem dr
Sigurður lagði til drjúgan skerf.
Það voru Árbækurnar og kvöld-
vökurnar. Að því er varðaði hið
fyrra þá var það hvorttveggja, að
hann lagði margt gott til í sam-
bandi við umsjón með því efni
Árbókanna, sem snerti jarðfræði
landsins og hefir orðið fyrirferð-
armeira í tímans rás og ekki síður
hitt, að hann átti merkar ritgerðir
í nokkrum Árbókanna. Hann var
og í ritnefnd Árbókarinnar til
dauðadags. Hið síðasta,sem kom
frá hans hendi í þessu tilliti var
ritgerð um Skaftárelda, sem hann
lauk við skömmu fyrir andlátið og
mun birtast í Árbók yfirstandandi
árs, sem helguð er minningu þess-
ara mestu og skæðustu náttúru-
hamfara á Islandi á sögulegum
tíma.
Á kvöldvökunum, sem haldnar
eru nokkrar á hverjum vetri, er
flutt margvíslegt efni til fróðleiks
og skemmtunar. Dr. Sigurður
lagði oft til efni og er það sérstak-
lega minnisstætt hversu lagið
honum var að flytja fróðleikinn á
þann hátt, að eftirtekt vakti, m.a.
með því að flétta saman í máli og
myndum, landið, fólkið og söguna
svo að það stóð ljóslifandi fyrir
áheyrendum.
í tilefni af fertugsafmæli Ferða-
félags Islands flutti dr. Sigurður
það sem hann nefndi „lítil hug-
vekja á fertugsafmæli Ferðafélags
fslands". Hann gaf þessari hug-
vekju heitið „Að lifa í sátt við
landið sitt“. Þar mótaði hann í
einni stuttri setningu það, sem
hann taldi, að Ferðafélagið hefði í
fjóra áratugi reynt að leggja af
mörkum til uppeldis þjóðarinnar.
Hann sagði; „Að aðlaga sig þessu
landi, læra að lifa í sátt við það og
njóta þess, sem það hefur upp á að
bjóða, á að vera snar þáttur í upp-
eldi hvers íslendings, honum til
hamingjuauka og þjóð hans til
heilla."
Nú, þegar dr. Sigurður er allur,
mun hans sárt saknað úr Ferða-
félagshópnum. Þakkir eru honum
færðar að leiðarlokum fyrir það
mikla og óeigingjarna starf, sem
hann vann svo fúslega fyrir
Ferðafélag íslands.
Innilegar samúðarkveðjur send-
um við fjöjskyldu hans.
Ilavíð Olaf'sson,
forseti Ferðafélags íslands.
Það gildir um Island jafnt og
um alla heimsbyggð, að lang-
stærstur hluti af samanlögðum
fjölda vísindamanna frá upphafi
mannkyns er enn á lífi og í fullu
starfi. Slík varð þróun vísinda á
þessari tuttugustu öld. Sögusvið
þessarar þróunar er þó fremur
þröngt því flest það, sem þátta-
skilum olli, gerðist hjá ríkum og
mannmörgum þjóðfélögum Evr-
ópu og síðan Norður-Ameríku.
Auður annars vegar, ríkulegt úr-
val hæfra manna hins vegar eru
forsendur þess, að þjóðfélag geti
sett markið hátt í vísindum og
annarri menningarstarfsemi og
jafnframt fengið metnaði sínum
fullnægt.
Þrátt fyrir verulega auðlegð
verður menningarlegum metnaði
smærri þjóða ætíð sett takmörk
vegna minna framboðs á hæfileik-
um. Eins nýtast hæfileikar síður
með smáum þjóðum, því skilyrði
til vaxtar eru takmörkuð. Oftar en
ekki falla frækorn í grýtta jörð. í
örsmáu íslensku samfélagi verða
þessar staðreyndir þeim mun sár-
ari sem þjóðin er fámennari en
aðrar þjóðir og vaxtarskilyrði
hæfileika rýrari. Þeim mun meiri
verður gleðin, þá sjaldan að svo
vel tekst til að einn úr okkar hópi
neitar staðfastlega að beygjast
undir örlög deyfðar og uppgjafar,
sem umhverfið skapar okkur flest-
um.
Sigurði Þórarinssyni féllust
aldrei hendur. Ef misvitrir stjórn-
endur höfnuðu hógværum tillög-
um um framlög til rannsókna,
fann Sigurður leið til að fram-
kvæma áhugaverð verkefni, sem
kostuðu minna fé. Málum er því
miður þann veg háttað jafnt í vís-
indum sem öðrum greinum mann-
lífs, að þeir sem eru mestir mála-
fylgjumenn við öflun fjár til starf-
semi sinnar eða til persónulegra
þarfa, eru ekki endilega þeir sem
best eru í stakk búnir að verja
fénu á skynsamlegan hátt eða eiga
það skilið að mati venjulegrar sið-
fræði. Sigurður var lítill mála-
fylgjumaður við fjáröflun til
rannsókna sinna og persónulega
færði hann stórar fórnir. Gáfa
hans og snilli var í því fólgin að
velja ætíð áhugaverð verkefni af
meðfæddu innsæi og rökfestu. Við
lifum á tímum flókinnar og sí-
breytilegrar mælitækni. Örsmá
þjóð hefur litla möguleika að etja
kappi við aðra. Sigurður Þórar-
insson sannaði að öll þessi tækni
er hjóm eitt ef ekki fylgir skýr
hugsun og hnitmiðað val viðfangs-
efna. Hann varð upphafsmaður
nýrra vísinda, þar sem tækin sem
nota þarf til mælinga og gagnas-
öfnunar eru til á hverju heimili,
en allt hvílir á hugviti og hæfileik-
um þess sem vísindin stundar.
Þessi tæki og þetta hugvit skipuðu
íslenskum jarðvísindum á virð-
ingarbekk. Ljóminn af verk-
um hans hefur fallið á okkur hina
og verður vonandi sá aflvaki sem
til þarf að halda þeim sessi að
honum gengnum.
Sigurður Þórarinsson var hlé-
drægur maður og barnslega feim-
inn. Hann reyndi aldrei að beina
að sér athygli, það voru ætíð aðrir
sem ýttu honum fram í sviðsljósið.
Ósjálfrátt varð hann ætíð senu-
þjófur, bæði hér heima og ekki
síður erlendis, því hann stóð föst-
um fótum í menningararfleifð
Vesturlanda. En feimnin var ætíð
sterkur þáttur í öllum samskiftum
Sigurðar við annað fólk, líka við
þá sem voru vinir og sams'tarfs-
menn. Varkárni í orðum, nær-
færni um tilfinningar annarra og
þögn um það sem bjó í eigin huga
setti vináttutengslum takmörk
uns leið var fundin til tjáningar.
Tilvitnun til einhvers í sögu og
bókmenntum sem í fljótu bragði
virtist gripin úr lausu lofti og í
litlu samhengi við umræðu líðandi
stundar gat við nánari umhugsun
verið djúphugsuð ábending, tíma-
bært og hnitmiðað ráð í persónu-
legum þrengingum.
Sigurður hafði um nokkurt
skeið haft grun um þann sjúkdóm
sem dró hann til dauða, án þess að
við samstarfsfólk hans vissum.
Síðasta daginn sem hann kom til
hádegisverðar í matstofu stofnun-
arinnar var hann með blað í hendi
og hafði skrifað vísu á blaðið.
Hann rétti mér það yfir borðið og
sagði: „Gott hjá Goethe kallinum."
Lasz rcgncn wcnn e.s reynen will,
dem Weller seinen l^auf,
und wenn es niehl mehr re^nen will,
dann hörl’s von selber auf. (ioelhe 1774
Allt starfsfólk Norrænu eld-
fjallastöðvarinnar vottar Ingu og
börnunum innilega samúð.
Guðmundur E. Sigvaldason
Gömlu fólki, sem getur ekki
lengur ferðast, — verður ef til vill
að orði:
„Stundum er „stutt" — jafnvel
of „langt". Og það sem við teljum í
augnablikinu „langt — langt",
verður of „stutt" þegar til kast-
anna kemur. Ef öllum hártogun-
um spekinnar er sleppt, skulum
við fallast á að allt þetta sé „mátu-
legt“. Þetta er dómsorð þess sem
ræður.
Við þökkum samfylgd, langa eða
stutta eftir atvikum og fögnum
fararheill. Með kærum kveðjum.
Hanna og Magnús Jóh.
Á liðnu misseri hafa mörg
valmenni horfið okkur. Meðal
þeirra eru: Kristján Eldjárn,
Ásmundur Sveinsson, Sigurjón
Ólafsson og nú Sigurður Þórar-
insson. Allir menn sem mikill
sjónarsviptir er að, menn sem
brugðið hafa birtu á líf okkar.
Menn sem getið hafa sér þann orð-
stír með lífi sínu og starfi að ekki
gleymist okkur íslendingum.
Það fylgdi hressilegur vorþytur
þeim ungu menntamönnum, sem
hópuðust heim að loknu námi í lok
síðari heimsstyrjaldarinnar. Sig-
urður Þórarinsson stóð þar fram-
arlega í flokki. Menn voru komnir
heim til þess að færa okkur þann
fróðleik sem þeir höfðu numið,
fullir af áhuga á að breyta hér til
hins betra að þeirra mati. Ég
minnist þess hve Sigurður sagði
mér eitt sinn skemmtilega — eins
og hans var von og vísa — frá
þessum tímum, þegar við rákumst
saman af tilviljun á Höfn í Horna-
firði, en báðir vorum við þar um
kyrrt yfir helgi. Við litum inn á
nokkrum bæjum í Nesjum og alls
staðar var Sigurði tekið með kost-
um og kynjum eins og góðan ætt-
ingja bæri að garði. Það var gam-
an og ánægjan ein að ferðast með
honum. Hann var hafsjór af sög-
um og fróðleik um héraðið og gott
var að njóta gestrisni þeirra
Nesjabænda í skjóli hans. Var það
ekki hógværð og lítillæti þessa
ágæta húmanista og jarðvísinda-
manns á heimsmælikvarða auk
greíndarinnar sem vakti mesta
aðdáun manna á honum? Málið
var svo fagurt sem hann talaði að
unun var á að hlýða. Á þessa daga
í Hornafirði fyrir rúmum tveimur
áratugum slær glampa sem ber
ljúfmennsku hans og græskulausu
gamni fagurt vitni.
Sigurður var sá maður eftir að
Vilhjálmur Þ. Gíslason var allur
sem einna lengst hefur starfað
fyrir Norræna félagið eða um
tæplega hálfrar aldar skeið.
Hann var rúmlega tvítugur þeg-
ar hann var fyrst beðinn að verða
félaginu að liði og segja má að
síðan hafi hann-alla tíð verið
dyggur liðsmaður þess. f stjórn
Reykjavíkurdeildarinnar hefur
hann setið áratugum saman og
verið fulltrúi félagsins í Stjórn
Norræna hússins svo til frá upp-
hafi vega.
Á sjötugs afmæli Sigurðar 8.
janúar i fyrra var hann sæmdur
heiðursmerki Norræna félagsins
úr gulli og þótti okkur félögum
hans hann vel að þeim heiðri kom-
inn. Norræna félagið í Reykjavík
efndi þá á Þorra til hátíðadag-
skrár í Norræna húsinu, þar sem
söngtextar Sigurðar voru fluttir
og varð að tvítaka skemmtunina
hinn sama dag vegna fjölmennis
og vinsælda Sigurðar.
Hann veitti síðan Norræna fé-
laginu heimild til þess að gefa út
hijómplötu með söngtextum sín-
um nú fyrir jólin og hefur hún
reynst eins vinsæl og höfundur
textanna.
Við höfum gert okkur vonir um
að nú eftir að Sigurður lét af
kennslu- og jarðvísindastörfum
fyrir aldurssakir kynni hann að fá
tíma til að sinna bókmenntum og
öðrum húmaniskum fræðum sem
hann kunni ekki síður tökin á enn
jarðfræðinni. Vitað er að hann
hafði nýlokið riti um skáldbróður
sinn Carl Bellmann og er það vel.
En því miður rætast ekki þær von-
ir frekar.
Norræna félagið er Sigurði
þakklátt fyrir öll störf hans í þágu
þess og færir Ingu konu hans og
börnunum Sven og Snjólaugu og
skylduliði þeirra innilegustu sam-
úðarkveðjur. Minningin um góðan
og ráðhollan félaga lifir meðan
norræn félög starfa á Fróni.
Hjálmar Ólafsson
„Mórall í borginni allaga er
og ásiin á landinu þverrandi fer.
Kn engan á jöklunum hafa menn hitt,
sem hefur ei dásamaó ..foóurland" silt.“
(H.K)
Það brá skugga yfir Jarðfræði-
hús Háskóla fslands miðvikudag-
inn 9. febrúar, síðastliðinn, þegar
fréttist um lát Sigurðar Þórar-
inssonar, jarðfræðings. Yfirleitt
er þar glatt á hjalla, en þennan
morgun var sem öllum yrði orða
vant. Menn gengu að störfum sín-
um, sem áður, þó meir að gömlum
vana en áhuga.
Við fundum til sárs saknaðar.
Um hugann liðu minningar,
myndir liðinna samverustunda er
við áttum með Sigurði. Stórt skarð
hafði myndast í þann hóp sem
þetta hús hýsti. Þar er skarð fyrir
skildi.
í huga þjóðarinnar var Sigurður
Þórarinsson hin sanna ímynd hins
lifandi og starfandi jarðvísinda-
mann. Hver kannast ekki við
myndina af Sigurði, þar sem hann
hleypur upp um fjöll og firnindi,
kvikur og léttur, með rauðu
skotthúfuna sína, sem var hans
aðalsmerki. Alltaf kominn fyrstur
manna á staðinn þar sem náttúru-
öflin höfðu látið til skarar skríða.
Þannig var Sigurður, náttúran og
öll hin landmótandi öfl, eitt og hið
sama, ein órjúfanleg heild.
Sigurður kenndi land- og jarð-
fræðinemum almenna jarðfræði á
fyrsta ári. Það fylgdi því mikil til-
hlökkun og eftirvænting að fá að
fylgjast með fyrirlestrum hjá Sig-
urði Þórarinssyni sjálfum. Fyrir
flestum okkar var hann hin lif-
andi ímynd jarðvísindanna. Sig-
urður var maður víðförull og með
honum „ferðuðumst" við ekki ein-
ungis um allt ísland, heldur allar
heimsins álfur, frá; „Reykjavík og
Rawalpindi./Rangoon, Súdan,
Bonn, Kashmir." (S.Þ.)
Til að sýna okkur sem fjöl-
breyttast landslag, var hann ein-
att með litskyggnur úr ferðum
sínum og iðulega skaut hann inn á
milli hnyttnum frásögnum, þjóð-
sögum og athugasemdum sem
gæddu fyrirlestrana lífi. Fyrir-
lestrar Sigurðar fjölluðu ekki ein-
ungis um jarðfræði, heldur flétt-
aði hann þar inn í frásagnir af
siðum og menningu hinna ýmsu
þjóða sem jarðkúiuna byggja, s.s.
Eskimóum, Indíánum, Sjerpum,
Japönum og svona mætti lengi
telja. Stutt var í glettnina og var
hún ekki síður á eigin kostnað, en
annarra. Auðgi ímyndunaraflsins
var alveg ótrúleg., Einu sinni sem
oftar vorum við „stödd" með Sig-
urði uppi við Grímsvötn, þar sem
hann lýsti á listilegan hátt, hvern-
ig sigketillinn yfir Grímsvötnum
myndast við Skeiðárhlaup. „Og
hugsið ykkur svo, þegar sigið
hefst,“ sagði hann, „hvernig jök-
ulhellann dettur allt í einu niður
um nokkra tugi metra í senn. Mig
hefur alltaf langað til að sitja á
jökulhellunni, meðan hún sígur.
Það hlýtur að vera stórkostlegt.
Hún tekur allt í einu að síga
„púrns", og svo aftur, „púms“ og
maður fær flugferð enn á ný.“ í
anda fylgdust við hugfangin með
þessari flugferð, þar sem Sigurður
sat á miðri hellunni og hélt báðum
höndum um rauðu skotthúfuna
sína.
Jarðfræðinám byggist ekki síð-
ur á ferðalögum en bóknámi, því
sjón er sögu ríkari. Á vorin fóru
fyrsta árs jarð- og landfræðinem-
ar ávallt í einnar viku námsferð
með Sigurði um Suðurland. Þar
hlutu menn sína eldskírn. Þessi
ferð er ógleymanleg, því Sigurður
bjó yfir ótrúlegri þekkingu á landi
og landsháttum, hvort sem um var
að ræða hæð á fjalli, nafn á bæ
eða ábúanda, að ekki sé minnst á
þjóðlegan fróðleik. Hversu oft
hafði Hekla gosið? Var þetta
„Landnámslagið"? Hvers vegna
verða Skeiðarárhlaup eða hvernig
er umhorfs á Mýrdalssandi í
Kötlugosi? Það var sama um hvað
var spurt, Sigurður hafði ávallt
svar á reiðum höndum, en þótt
fræðin sætu í fyrirrúmi, var oft
slegið á léttari strengi. Mikið var
sungið og voru kvæði eftir Sigurð
jafnan vinsælust. Sigurður söng
gjarnan með, sérstaklega ef sung-
in voru kvæði eins og „Ennþá
geymist það mér í minni, María,
María ... “ , eða „Land veit ég
langt og mjótt..." Þegar textarn-
ir sem við kunnum höfðu verið
marg endurteknir og ekkert sér-
stakt bar fyrir í landslaginu, tók
Sigurður til sinna ráða. Hann
kenndi okkur viðlag, en gerðist
sjálfur forsöngvari og urðu þá
heilu kvæðin jafnvel til á staðn-
um.
Sigurður skildi eftir sig mikið
safn greina. Einn mikilvægasti
þátturinn í skrifum hans er
hvernig hann tengdi saman sögu
lands og lýðs. Greinarnar eru
flestar skrifaðar á alþýðumáli, þar
munu því leikir jafnt sem lærðir
eiga Mímisbrunn að bergja á.
Síðasta árið var mönnum ljóst
að mjög hafði dregið af Sigurði.
Ljósið ljómaði ekki eins skært og
áður, en vinnugleðin virtist samt
óþrjótandi og stöðugt brá fyrir
þeim neista glettni og gamansemi,
sem einkenndu Sigurð jafnan.
Leiðina frá vöggu til grafar
göngum við öll, þó með misjöfnum
hætti. Hvert okkar skilur eftir sig
spor, sumir þó dýpri en aðrir.
Við sem vorum nemar og svo
lánsöm að kynnast Sigurði og
njóta handleiðslu hans, þökkum
innilega liðnar samverustundir,
bæði í leik og starfi.
Fjölskyldu Sigurðar sendum við
heilshugar samúðarkveðjur.
Minningarnar lifa.
„En orðstír deyr aldregi,
hveim sér góðan getur.“
Jarð- og landfræðinemar við Há-
skóla Islands
Nú þykir mér vera orðið fátt um
vini eftir að Sigurður Þórarinsson
er horfinn.
Af fornum kynnum í Stokk-
hólmi sé ég hann fyrir mér ungan,
gáfaðan og skemmtilegan stúdent.
I þá daga lifði íslenskt námsfólk á
loftinu og var Sigurður engin und-
antekning nema síður væri. En
þrátt fyrir léttan maga var yndis-
legt að lifa og Sigurður átti sinn
þátt í að gera allt skemmtilegt.
Þegar litið er á verk hans núna,
getur líklega enginn skilið að ann-
ar eins hæfileikamaður hafi þurft
að heyja harða baráttu fyrir til-
veru sinni einni saman. Erlendis
stóðu honum allar leiðir opnar, en