Morgunblaðið - 24.03.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MARZ 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Ferjurnar leggja upp frá Gullna horninu (Istanbul. Þar er þröng á þingi Kenan Erren
jafnan og þar voru oft gerðar skotárásir á gesti og gangandi.
Tyrkland:
„Stundum blöskrar okkur
dómgreindar- og þekkingar-
leysi erlendra biaðamanna...
„Stundum getur mér blöskrað, þegar ég les, hvað erlendir blaðamenn
— og þá ekki sízt frá Norðurlöndum — skrifa um ástandið hér í Tyrk-
landi. Sumir hafa þó komið hingað og „kynnt“ sér málin. Síðan fara þeir
heim til sín og hafa mörg og Ijót orð um einræði og pyndingar og almennt
ófrelsi, sem hinn tyrkneski borgari á að búa við. Mér er hulin ráðgata,
hvers vegna þeir skrifa svo þvert um hug sér og alveg á skjön við það sem
þeir myndu komast að ef þeir legðu sig niður við að tala við venjulegt
fólk.“
Þetta sagði ung háskólastúlka
í Istanbul Sehnaz Gúhner
við mig á dögunum, þegar ég
ræddi við hana þar. Við höfðum
hitzt af tilviljun á einum bátnum
sem fer í siglingu um Bosphorus,
og í einu smáþorpanna fórum við
inn á veitingahús og borðuðum
jógúrt, ég drakk bjór með og hún
te, eins og siðsamri tyrkneskri
stúlku sæmir. Sehnaz er að læra
ensku, enskar bókmenntir og
heimspeki í háskólanum og hef-
ur lokið tveimur árum af fjórum.
Hún var þarna með unnustanum
sínum, Turgut, sem er karate-
þjálfari og hann tók mjög í sama
streng. í för með okkur slógust
fleiri, þar á meðal Suru Atez,
sem rekur litla verzlun á bazarn-
um í Istanbul og þau voru öll
áfjáð í að tala um pólitík og
ástandið í landinu. „Kenan Evr-
en er vinsælasti maður þjóðar-
innar," sagði Ates. „Það hefur
fylgt stjórn hans stöðugleiki og
vaxandi bjartsýni. Það sem
meira er, hryðjuverkunum hefur
linnt. Ég get fullyrt, að innan
háskólans í Istanbul styðja 90
prósent nema stjórnina," sagði
Sehnaz. „Þar með er ekki sagt að
herforingjastjórn sem slík sé af
hinu góða. En Tyrkir höfðu ekki
í sér til að búa við það svokailaða
lýðræði sem ríkti fyrir valdatöku
hennar. Það verður að viður-
kennast að við erum um margt
Asíuþjóð með þeim einkennum
sem því fylgir, jafnvel þótt við
teljum okkur í aðra röndina Evr-
ópubúa. Við erum ekki fær um
að búa við lýðræði ... þetta eru
stór orð og þau eru ekki vinsæl I
hinum frjálslyndu löndum
Skandinavíu, en reynslan virðist
hafa sýnt, að takmarkað lýðræði
— þar á ég eiginlega við lýðræði
með sterku aðhaldi virðist henta
okkur bezt. Vonandi erum við á
réttri leið, en menn skyldu ekki
draga ályktanir og þaðan af síð-
ur reyna að sverta ímynd Tyrk-
lands án þess að vita hvað menn
eru að tala um,“ sagði Sehnaz
ennfremur.
Það er óhætt að fullyrða, að
meirihluti hins óbreytta tyrk-
neska borgara tekur undir orð
Sehnaz. Það er vitað mál, að
menntamenn margir og rithöf-
undar svo og fjölmiðla fólk er
langt frá sátt við herforingja-
stjórnina. Og það þarf ekki að
fjölyrða um þá spekinga erlenda,
sem hafa séð ástæðu til að for-
dæma hana og hefur á taktein-
um hinar ferlegustu lýsingar á
fangelsunum og pyndingum.
Menn skyldu þó hafa það bak við
eyrað, að 20 milljónir Tyrkja og
vel það studdu nýju stjórnar-
skrána þegar atkvæði voru
greidd um hana í nóvember og
kusu þar með einni Evren, for-
seta sinn. Menn skyldu ekki
gleyma því að efnahagssérfræð-
ingur herforingjastjórnarinnar,
Turgut Ozal — sem hvarf úr
landi um hríð en er nú kominn
aftur — hefur unnið þrekvirki I
að reisa úr rústum efnahag
Tyrkja. Verðbólga hafði verið
hundrað prósent, framleiðsla
hafði dregizt saman, hagvöxtur
staðnaður, atvinnuleysi var
magnað þrátt fyrir verðbólgu.
Ýmsar bráðabirgðaefnahagsráð-
stafanir sem þeir Ecevit og
Demirel, sem skiptust á að vera
forsætisráðherrar vanmáttugra
stjórna, gerðu öðru hverju,
reyndust haldlitlar.
Þeir sem harðast gagnrýna
herforingjastjórnina ættu að
kynna sér í fullri alvöru, hvernig
ástandið var í Tyrklandi nokkur
síðustu árin fyrir valdatöku
hennar; þegar hryðjuverkahópar
til hægri og vinstri skiptust á að
drepa fólk, sem oft og einatt
virtist ekki hafa annað til saka
unnið en vera á öndverðum
meiði í stjórnmálum. Tugir
manna voru drepnir á degi
hverjum og það gat enginn verið
óhultur, stundum birtust
hryðjuverkamennirnir við fjöl-
farnar götur og skutu á allt sem
fyrir var — það var nokkuð
sama hvort skotin hæfðu hægri
eða vinstri menn eða bara frið-
sama borgara á leið til vinnu
sinnar. Við þetta öryggisleysi er
sárt að búa, en það er fjarska
einfalt fyrir „víðsýn", friðelsk-
andi velferðarríki Skandinavíu
að gagnrýna valdatöku hersins,
hvað þá heldur fangelsun
hryðjuverkamanna — sem eru
náttúrlega að berjast á þennan
sérstæða hátt, þ.e. að murka lífið
úr óbreyttum borgurum — fyrir
frelsi og framförum.
í fyrsta skiptið sem ég kom til
Tyrklands árið 1979 var ákaflega
mikil ókyrrð í landinu og kvíði
meðal fólks. Að vísu ræddi ég
ekki við neina „ráðamenn" sem
gátu hrakið þessar fullyrðingar.
Síðan hef ég komið til TVrklands
þrívegis rneðan herforingja-
stjórnin hefur setið að völdum.
Og hef heldur ekki rætt við
neina fulltrúa stjórnarinnar né
málpípur hennar. Ég hef hins
vegar leitað eftir því að fá venju-
legt fólk til að segja skoðun sína.
Það hefur allt verið á eina lund.
Og það liggur við borð að sumir
kvíði almennu þingkosningunum
sem eiga að vera í landinu 16.
október nk. „Ætli hefjist þá ekki
aftur flokkatogstreita og órói,“
sagði Sures Ates við mig á dög-
unum. „En sem betur fer höfum
við Evren áfram í forsetastóli.
Tyrkir hafa alltaf haft þörf fyrir
sterkan leiðtoga, eins konar At-
atúrk. Það býr í hinu tyrkneska
eðli að stunda dálitla persónu-
dýrkun á foringja okkar. En
skyldum við vera verri fyrir
það.“
*
Sendum um land allt.
Útsölustaðir á Akureyri, Akurvík Glerárgötu 20.
örumarkaðurinn hf.
wHs núla 1A ni 86112.