Morgunblaðið - 24.03.1983, Blaðsíða 32
32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MARZ 1983
Víglundur Þorsteinsson, formaður Félags íslenzkra iðnrekenda, á ársfundi f gærdag:
Raunhæft markmið að tvöfalda iðn-
aðarframleiðslu á næstu 10—12 árum
— meö þyf að auka
markaöshlutdeild
á innlendum markaði
um allt að 50%
— med því að hefja — með því að þre-
framleiðslu á falda núverandi
nýjum vörum fyrir útflutning
heimamarkað iðnaðarvöru
— með því að þre-
falda stóriðjufram-
leiðsluna á
þessum sama tíma
HÉR FER á eftir ræða Víg-
lundar Þorsteinssonar, for-
manns Félags íslenskra iðn-
rekenda á ársfundi félagsins,
sem haldinn var í gærdag:
Fundarstjóri, iðnaðarráðherra,
virðulegu gestir, góðir félagar.
Á þessu ári mun enn verða sam-
dráttur í okkar þjóðarbúskap og
það ofan í samdrátt þjóðarfram-
leiðslu á síðasta ári. Hinar sýni-
legu ástæður þessa samdráttar og
þær sem ríkisstjórnin hampar
voru aflaminnkun og slæmt efna-
hagsástand í heiminum.
Þrátt fyrir minni þjóðartekjur á
síðasta ári drógust útgjöld okkar
hins vegar ekki saman.
Við héldum áfram eyðslustefn-
unni sem ráðið hefur ríkjum und-
anfarin 12 ár eins og ekkert hefði í
skorist og létum það ekki á okkur
fá þótt sjávarafli minnkaði um
16%.
Það stóð ekki í okkur að fram-
halda veislunni með því að veð-
setja aflafé barna okkar og barna-
barna fyrir nýjum erlendum lán-
um að fjárhæð 180 milljónir doll-
ara.
Það er nú ljóst að samdráttur-
inn í þjóðarframleiðslunni árið
1982 verður ekki einangraður við
það ár eitt.
Vegna þess að engir tilburðir
voru til að draga úr þjóðarútgjöld-
unum á síðasta ári varð halli á
utanríkisviðskiptum okkar sem
nam meira en 10% af þjóðar-
framleiðslunni.
Það er nú óhjákvæmilegt að
laga þjóðarútgjöldin að minnk-
andi útflutningstekjum svo unnt
reynist að ná jafnvægi í utanrík-
isviðskiptunum.
Hve mikill og langvarandi þessi
samdráttur verður fer eftir ýmsu.
Annars vegar þáttum sem við ým-
ist höfum litla eða enga stjórn á,
eins og sjávarafla okkar á kom-
andi misserum og árum og al-
mennri þróun efnahagsmála í
heiminum og hins vegar atriðum
sem við getum haft fulla stjórn á,
svo sem aðgerðum í efnahagsmál-
um sem hefðu það að markmiði að
auka neyslu innlendrar fram-
leiðslu jafnframt því sem slíkar
aðgerðir gætu örvað verulega út-
fiutning.
Sá samdráttur sem orðið gæti á
þessu og næsta ári, er hugsanlega
á miili 6—8% af þjóðarframleiðsl-
unni samanlagt. Ef það gengi eftir
yrði þjóðarframleiðslan orðin
12—14% minni á mann á næsta
ári en hún var árið 1981. Slíkur
samdráttur jafngildir því að V6
hluti tekna hvers vinnandi manns
í landinu, ég sagði V6 hluti þ.e.
tvenn mánaðarlaun hvers einasta
vinnandi manns á íslandi á fyrir
sér að þurrkast út.
Þjóðarframieiðsla og þjóðar-
tekjur á mann árið 1984 yrðu því
svipaðar og árið 1976.
Með öðrum orðum það jafngild-
ir því að við glötum öllum ávinn-
ingnum af útfærslunni í 200 mílur.
Á okkur brennur nú að svara
þeirri spurningu hvað við ætlum
að gera til að koma í veg fyrir
slíka þróun.
Ég sagði í upphafi að hinar
sýnilegu ástæður vandans í dag
væru aflasamdráttur á síðasta ári
og efnahagskreppan í heiminum.
Það er hins vegar skoðun mín að
hinar raunverulegu ástæður sé
ekki síður að finna í því stjórn-
leysi og öngþveiti sem hér hefur
ríkt sl. 12 ár.
Allar götur frá árinu 1971 höf-
um við verið að éta upp þá vara-
sjóði sem við áttum í auðlindum
okkar í sjónum og eytt af þeim
peningalega sparnaði sem við höf-
um sett til hliðar. Þetta tvennt
hefur þó ekki dugað. Því jafn-
framt þessu höfum við þrefaldað
að raungildi löng erlend lán þjóð-
arbúsins.
Árið 1971 námu löng erlend lán
6.900 millj. kr. miðað við verðlag
um síðustu áramót en í árslok
1982 námu þessi lán 19.600 millj.
króna. Árið 1971 var greiðslubyrði
langra erlendra lána 10% af út-
flutningstekjunum og þau voru
27% af þjóðarframleiðslu.
1982 var greiðslubyrðin orðin
fjórðungur af útflutningstekjun-
um og skuldirnar námu samtals
47% af þjóðarframleiðslunni.
Ég ætla að reyna að rifja upp
hér hvernig ástatt var í íslenskum
þjóðarbúskap í upphafi áttunda
áratugarins. Ég held að okkur sé
nauðsynlegt í núverandi efna-
hagsvanda að líta til þess tíma og
átta okkur á hverjar eru hinar
raunverulegu ástæður fyrir þeim
vanda sem við nú erum í.
Gengisfellingin 1968 var sárs-
aukafull en raunsæ viðurkenning
á þeim geigvænlega aflabresti sem
gekk yfir okkur árin 1967 og 1968.
Jafnframt var horfst í augu við þá
nauðsyn að auka fjölbreytnina í
íslenskri framleiðslustarfsemi
með því að taka tillit til iðnaðar-
ins við gengisákvörðunina.
Samhliða efnahagsráðstöfunum
var hafinn undirbúningur að frí-
verslunarþátttöku okkar til þess
að treysta markaðsstöðu útflutn-
ingsatvinnuveganna og fylgja eft-
ir þeirri stefnu að auka fjölbreytni
atvinnulífsins. Þá gerðu menn sér
einnig ljósa grein fyrir nauðsyn
verðjöfnunarsjóða til að jafna út
sveiflurnar sem íslenskur sjávar-
útvegur hefur valdið í efnahags-
kerfinu. Vissulega fylgdi atvinnu-
leysi í kjölfar þess að tæpur helm-
ingur útflutningstekna okkar
hvarf nánast í einni svipan. Ekk-
ert efnahagskerfi getur tekið slíku
áfalli án þess að til atvinnuleysis
komi.
Hitt skipir mestu, að vegna
raunsærrar efnahagsstefnu tókst
að yfirvinna áföllin á miklu
skemmri tíma en nokkurn hafði
órað fyrir. Framleiðslan tók að
vaxa strax í kjölfar ráðstafana
1968 og árið 1970 hafði tekist að
yfirvinna áföllin.
Atvinnuástandið var orðið gott
á nýjan leik. Verðjöfnunarsjóðir
voru nýttir á virkan hátt. Verð-
bólgan var á undanhaldi og veru-
leg nýmyndun sparifjár.
I íslenskum iðnaði ríkti mikil
eftirvænting og bjartsýni, fjár-
festing var mikil og vöxtur í iðnaði
að sama skapi. Þannig óx iðnaðar-
framleiðsla að meðaltali um 8,5%
á ári á árunum 1970—1974. Á
þessum tíma voru ytri aðstæður
þjóðarbúinu hagstæðar og góður
hagvöxtur.
Við inngönguna í EFTA var
samið um að Islendingar lækkuðu
verndartolla sína á iðnaðarvörum
um 30% við gildistöku samnings-
ins og að þeir héldust síðan
óbreyttir næstu fjögur árin. Frá
og með 1. janúar 1974 lækkuðu
verndartollarnir síðan með jöfn-
um árlegum skrefum um 10% uns
þeir voru að fullu felldir niður 1.
janúar 1980.
Samtímis lækkun verndartolla
voru tollar af hráefnum til iðnað-
ar lækkaðir um tæplega helming
og tollar af flestum iðnaðarvélum
voru lækkaðir í 7%, söluskattur
var hins vegar áfram innheimtur
af iðnaðarvélum og hann átti eftir
að hækka verulega í kjölfar tolla-
lækkana þegar ríkissjóður hóf að
bæta sér upp tekjutapið.
í stað þess að samkeppnisstaða
iðnaðar væri bætt í upphafi
EFTA-inngöngu var hún í raun og
veru skert.
Það er ljóst að þátttaka í frí-
Víglundur Þorsteinsson
verslun krafðist gjörbreyttrar
efnahagsstefnu hér á landi og um
þá nauðsyn var mikið rætt í öllum
umræðum við EFTA-inngönguna.
Menn gerðu sér grein fyrir því
að með afnámi tollverndar var
verið að fækka hagstjórnartækj-
um og að helstu hagstjórnartækin
í fríverslun yrðu gengisskráning
og önnur peningastýritæki eins og
vextir. Sú leið að stýra eftirspurn
með innflutningstakmörkunum og
tollum var úr sögunni.
Þessi atriði komu glöggt fram í
skýrslu Guðmundar Magnússonar,
prófessors, sem hann samdi fyrir
ríkisstjórnina árið 1969 og sömu-
leiðis komu þau glöggt fram í um-
ræðum um EFTA-inngönguna á
Alþingi.
Ánnar þáttur efnahagsmála
sem nauðsynlega þarfnaðist
breytinga við EFTA-inngönguna
var skattheimta hins opinbera.
Það lá í augum uppi að ríkissjóður
myndi verða af verulegum toll-
tekjum við þátttöku okkar í frí-
verslun og því yrði nauðsynlegt að
endurskoða skattheimtu hins
opinbera í heild, jafnframt var
það eitt af meginloforðum stjórn-
valda, iðnaðinum til handa að
hann myndi sæta a.m.k. jafngóð-
um skattkjörum og erlendir keppi-
nautar sem seldu iðnaðarvöru til
landsins.
í þessum loforðum fólust fyrir-
heit um endurskoðun á lögum um
tekju- og eignarskatt og fyrirheit
um upptöku virðisaukaskatts.
Nýtt frumvarp um tekju- og
eignarskatt var samið að tilhlutan
ríkisstjórnarinnar á árunum
1969—1970 og var samþykkt á Al-
þingi vorið 1971. Þá um sumarið
urðu stjórnarskipti og eitt fyrsta
verk nýrrar ríkisstjórnar var að
afnema þýðingarmikil ákvæði
nýju skattalaganna um afskriftir
og um meðferð arðs af hlutafé og
hafa sambærilegar reglur ekki
enn náð inn í skattalög hér á
landi. Síðar á áttunda áratugnum
gáfust stjórnvöld upp á því að inn-
leiða virðisaukaskatt en upptaka
hans var og er óhjákvæmileg for-
senda fyrir þátttöku okkar í frí-
verslun.
Skattaleg mismunun milli at-
vinnuvega átti sér einnig stað á
þessum tíma. Er saga aðstöðu-
gjalda, launaskatts og sjómanna-
frádráttar væntanlega öllum hér
svo kunn að ekki er ástæða til að
rekja hana.
Eins og sjá má af þessu fór að
bera á vanefndum á EFTA loforð-
unum strax í byrjun aðlögunar-
innar. Vanefndir í skatta- og tolla-
málum reyndust iðnaðinum af-
drifaríkar.
Afdrifaríkust reyndist þó sú
breyting í stjórn efnahagsmála
sem fylgdi í kjölfarið.
Haustið 1971 voru verðjöfnun-
arsjóðir sjávarútvegsins gerðir
óvirkir og þar með efnt til þeirrar
óðaverðbólgu sem við höfum búið
við allar götur til dagsins í dag.
Árið 1973 var gripið til gengis-
hækkunar og um leið horfið
endanlega aftur í það far að miða
gengi krónunnar við afkomu sjáv-
arútvegsins eins, án tillits til ann-
arra atvinnugreina.
Þar með var umræðan um nýja
efnahagsstefnu í kjölfar frí-
verslunar í raun jarðsett.
Allar götur frá gengishækkun-
inni 1973 hefur gengisskráning
krónunnar ráðist af ástandi í sjáv-
arútvegi og raungengi hennar lot-
ið öllum þeim sveiflum til hækk-
unar og lækkunar sem sjávarafli
og markaðsverð sjávarafurða hef-
ur gefið tilefni til.
Verðjöfnunarsjóðir mikilvægra
fiskvinnslugreina hafa nánast
verið óvirkir allan þennan tíma og
jafnvel hefur brunnið við að ríkis-
sjóður hafi ábyrgst greiðslur úr
tómum sjóðum til tímabundinna
gengisfalsana.
Þegar litið er á þessar stað-
reyndir þarf engum að koma á
óvart að hinn öri vöxtur í iðnaði
tæki enda. Sú varð líka raunin á.
Hið hraða flug áranna 1970—1974
endaði nánast í brotlendingu árið
1975 þegar áhrifa þessara aðgerða
gætti að fullu samhliða olíu-
verðshækkunum.
Síðan hefur iðnaðarframleiðsl-
an hérlendis risið og hnigið með
lækkandi eða hækkandi raun-
gengi.
Slæmt árferði í sjávarútvegi
hefur leitt af sér lágt raungengi og
örvað iðnaðarframleiðslu, á hinn
bóginn hefur gott árferði í sjávar-
útvegi kallað fram raungengis-
hækkanir og hert að iðnaðinum.
Árið 1981 hækkaði raungengi
krónunnar verulega vegna geng-
isstefnu stjórnvalda. í kjölfarið
fylgdi síðan sú brotlending iðnað-
arins seinni hluta ársins 1981 og
1982 sem lýsti sér í framleiðslu-
samdrætti og miklum halla-
rekstri.
Ef við lítum á ástandið í dag er
ljóst að samkeppnisstaða iðnaðar
hefur batnað á ný vegna þeirra
erfiðleika sem sjávarútvegurinn
er nú í eftir samdráttinn á sl. ári
en hann hefur leitt til nýrrar
raungengislækkunar.
Vandi iðnaðar í dag er fyrst og
fremst fólginn í því, að vegna
taprekstrar á árunum 1981 og
1982 hefur hann safnað miklum
skuldum. Og á hann því erfiðara
um vik en oft áður að hagnýta sér
bætta samkeppnisaðstöðu.
f könnun sem F.Í.I. lét gera
fyrir skömmu kom í ljós að veltu-
fjárhlutfall fyrirtækjanna hefur
rýrnað verulega á sl. tveimur ár-
um og sömuleiðis hefur iðnaður-
inn tapað hluta af eigin fé sínu á
þessum sama tíma.
Ég hef eytt hér nokkrum tíma í
að fjalla um stjórnleysið í efna-
hagsmálum á sl. 12 árum. Margt
fleira væri ástæða til að fjalla um
frá þessum dæmalausa áratug.
Tímans vegna læt ég þó staðar
numið í þeirri umfjöllun hér.
Okkur er hins vegar nauðsyn-
legt nú að horfast í augu við mis-
tökin á sl. árum og reyna að koma
í veg fyrir að þau verði endurtek-
in.
Ástand fiskstofna er nú með
þeim hætti að ekki er að vænta
lífskjarabata vegna aukins sjávar-
afla á næstu árum; þvert á móti er
hætta á að sjávaraflinn muni
halda áfram að dragast saman
með enn alvarlegri áhrifum á
þjóðarframleiðsluna en ég gat um
í upphafi máls míns.
Það á að vera hverjum manni
augsýnilegt að hagvöxtur á kom-
andi árum byggist á því; að nú
verði mótuð stórhuga iðnaðar- og
stóriðjustefna sem leggi grunn að
nýrri sókn í íslensku efnahagslífi.
Við þurfum nú þegar að setja
okkur það mark að stórauka hlut
iðnaðar í þjóðarframleiðslunni.
Að minni hyggju er það raunhæft
markmið að tvöfalda iðnaðar-
framleiðsluna á næstu 10—12 ár-
um.
Einhverjum kann að þykja hátt
reitt til höggs með slíku markmiði
en ef við lítum á aðstæður í dag
þarf svo ekki að vera.
Ef við athugum fyrst hin fjöl-
mörgu starfandi iðnfyrirtæki í
landinu og vaxtarmöguleika
þeirra sjáum við að þar er að
finna tækifæri til verulegrar auk-
innar iðnaðarframleiðslu.
1. Þessi fyrirtæki eiga mögu-
leika á að stórauka innlenda
markaðshlutdeild sína með betri
starfsskilyrðum.
Markaðshlutdeild hinna ýmsu
iðngreina er nú mjög mismunandi
allt frá örfáum prósentustigum að
því að vera fast að 100%. Án þess
að fyrir liggi um það nákvæmar
tölur er það mat F.Í.I. að meðal-
markaðshlutdeild innlends iðnað-
ar sé um það bil 50%. Við skulum
setja okkur það mark, að auka