Morgunblaðið - 23.04.1983, Blaðsíða 6

46
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1983
Miljovan Diljas
lýsir
skoðunum sínum
„Það er ekkert heilbrigt við þetta kerfi. Ekkert er í
lagi. Skólarnir eru ekki eins og þeir eiga að vera.
Háskóiarnir duga ekki til neins. Stjórnsýslan er
einskis megnug. Ég hef fylgzt með stjórnmálalífi
þessa lands nógu lengi. Fyrir síðari heimsstyrjöldina
var konungsríkið Júgóslavía slæmt ríki með veikri
stjórn en jafn margt hæfileikalaust fólk og nú í
opinberu lífi var ekki til staðar þá.“
Kerfi kommúnismans
er óhæft og gialdþrota
Það er Milovan Djilas, kunn-
asti andófsmaður Júgóslavíu,
sem dregur þessa dökku mynd
upp af ástandinu í heimalandi
sínu í viðtali við vestur-þýzka
tímaritið Der Spiegel fyrir
skömmu. Hann er vafalítið jafn-
framt sá rithöfundur í Júgóslav-
íu, sem mest er gefið út eftir,
enda þótt verk hans séu aðeins
birt á Vesturlöndum. Nú, þegar
þrjú ár eru liðin frá dauða Titos,
er Djilas eftir sem áður álitinn
„þjóðfélags óvinur nr. eitt“.
Leynilögreglumenn fylgjast
stöðugt með íbúð hans í miðborg
Belgrad og honum er neitað um
vegabréf til Vesturlanda. Ferða-
frelsi hans innanlands er þó mun
meira nú en það var.
Djilas er nú 71 árs. Hann var
orðinn samstarfsmaður Titos
þegar á fjórða áratug þessarar
aldar. Að loknu sigursælu stríði
skæruliða við nazista, varð Djil-
as næst voldugasti maður Júgó-
slavíu og helzti hugmyndafræð-
ingur kommúnistaflokks lands-
ins. En Djilas hafði sínar eigin
hugmyndir um framkvæmd
kommúnismans. Hann vildi
koma á ritfrelsi, sjálfstjórn
verkmanna og sósíalísku lýð-
ræði. Allt voru þetta markmið,
sem gengu allt of langt að mati
Titos. Árið 1954 urðu vinslit með
þessum tveimur þjóðhetjum.
Djilas var sviptur öllum emb-
ættum sínum hjá flokknum og í
stað hetju var hann nú gerður að
ómenni í vitund almennings.
En andófsmaðurinn var ekki
reiðubúinn til þess að þegja
þunnu hljóði um stjórnmála-
skoðanir sínar, eftir að hann var
fallinn í ónáð. Hann hélt áfram
að skrifa þrátt fyrir bann yfir-
valda. Rit hans birtust eftirleiðis
á Vesturlöndum og í þeim lýsti
hann ástandinu heima fyrir og í
öðrum kommúnistalöndum og
var þá gjarnan ómyrkur í máli
varðandi menn og máiefni. En
fyrir þessi skrif sín varð Djilas
að gjalda dýru verði. Hann var
settur í fangelsi, þar sem honum
var haldið í alls 11 ár.
Nú vinnur Djilas að ritgerða-
safni, sem á að heita: „Dýflissa
og ljós“ og á að varpa ljósi á
efasemdir hans á fangelsisárum
hans. Niðurstaða þeirra er: Án
hugsjónar og siðgæðis hlýtur

Milovan Djilas (fyrir miðju). Mynd þessi var tekin í Belgrad fyrir skömmu. Djilas var um skeið hægri hönd
Titos, en vegna skoðana sinna féll hann í ónáð. Hann varð heimsfrægur fyrir bók sína „Hin nýja stétt“, þar
sem hann lýsti því, hvernig embættismannastétt kommúnistaflokksins verður að nýrri forréttindastétt í
þjóðfélaginu.
sérhvert stjórnmálakerfi að líða
undir lok. í áðurgreindu viðtali
við Der Spigel lætur Djilas
gamminn geysa um stjórnmála-
ástandið og framtíðarhorfur
jafnt í heimalandi sínu, Júgó-
slavíu, sem í öðrum
kommúnistalöndum.
„Eins og er, þá þjáist Júgó-
slavía af tvfklofningi," segir
Djilas. „Efnahagskerfi okkar
innheldur ýmsa vestræna þætti.
Það er fyrir hendi frjáls mark-
aður, þótt það sé ekki nema að
nokkru leyti. Samkeppni er til,
enda þótt hún sé ekki á háu stigi.
En valdakerfið hefur haldizt
óbreytt á austrænan hátt og er
varla í neinu frábrugðið valda-
kerfinu í öðrum löndum, sem
stjórnað er af kommúnistum."
Nýr Tito ekki fyrir hendi
Þegar Djilas er spurður að því,
hvort ekki væri hugsanlegt við
núverandi aðstæður, að nýr
sterkur maður eins og Tito kæmi
fram á sjónarsviðið, svarar hann
því neitandi: „Það tekur því 'ekki
að velta þeirri spurningu fyrir
sér,“ segir hann. „Slíkur per-
sónuleiki er ekki fyrir hendi og
engar horfur á, að hann eigi eftir
að koma fram á næstunni."
Djilas er bent á efnahags-
ástandið, sem væri ömurlegt, í
ýmsum kommúnistalöndum.
Pólland stæði frammi fyrir risa-
vöxnum skuldum. Sama máli
gegndi um Rúmeníu og í sjálfum
Sovétríkjunum kæmu stöðugt
fram stórir vankantar í áætlun-
arbúskap og vörudreifingu. Þrjá-
tíu og átta árum eftir stríðslok
væri á ný byrjað að gefa út
skömmtunarseðla í Júgóslavíu
fyrir matvælum og fyrir utan
búðirnar stæði fólk í biðröðum
eftir kaffi og þvottaefni. Á Vest-
urlöndum skuldar Júgóslavia
gífurlegar fjárhæðir (um 500
milljarða ísl. kr.) og í landinu
eru nú um ein millj. manna at-
vinnulausir. Er þetta ekki gjald-
þrotayfirlýsing fyrir eitt stjórn-
málakerfi? Þessu svarar Djilas
þannig:
„Þetta er án efa rétt. Hið
kommúníska kerfi er óhæft en
þó með einni undantekningu,
sem er byltingarskeiðið. Þar sem
skilyrðin fyrir byltingu eru fyrir
hendi, dugar þetta kerfi til nokk-
urs, en síðan bregst það. Ég vil
ekki deila um það, hvort kerfið,
kommúnismi eða kapitalismi, sé
framfarasinnaðra eða aftur-
haldssinnaðra. Hið vestræna
kerfi er augsýnilega betra. Vest-
urlönd hafa allt, sem lönd
Austur-Evrópu hafa. Félagslegt
öryggi, sj úkratryggi ngar, allt
það, sem kommúnistar grobba
svo gjarnan af. En Vesturlönd
hafa einnig annað, sem skiptir
kannski mestu máli, það er
stjórnmálafrelsi og efnahags-
getu. Hér mun kreppan halda
áfram, eftir að Vesturlönd hafa
yfirunnið núverandi erfiðleika,
því að hjá okkur stafa þessir erf-
iðleikar af kerfinu.
Þeir, sem stjórna hér, endur-
taka það viðstöðulaust, að Júg-
óslavía eigi óhikað að halda
áfram á þeirri braut, sem Tito
afmarkaði. Þetta er þó fráleitt.
Það verður af þessari leið, eins
fljótt og unnt er. Tito tilheyrir
nú sögunni, en lífið heldur
áfram. Auk þess er það augljóst,
að Tito hlýtur að bera að miklu
leyti ábyrgðina á því kerfi, sem
hér ríkir og því líka á núverandi
vandræðaástandi."
Djilas kveðst álíta, að langur
tími kunni að líða, unz umtals-
verðar breytingar eigi sér stað í
þjóðfélagsmálum í ríkjum
Austur-Evrópu. Þrátt fyrir
mikla óánægju almennings víða
í þessu um löndum, gerir skrif-
ræðið þar allt, sem það megnar
til þess að kæfa nýjar hugmynd-
ir jafn óðum og þær verða til. Að
því muni þó koma, að nýjar
hugmyndir ryðji sér til rúms og
þær eigi eftir að koma frá
menntamönnum og verkamönn-
um, sem bindast muni samtök-
um. í Póllandi geti þó soðið upp
úr, hvenær sem er, sökum þess
að þar hefur verið ýtt við fólki og
það náð að hugsa sjálft á nýjan
leik.
Andropov enginn
umbótamaður
Djilas telur það vera mikil-
vægasta verkefni Vesturlanda
að koma í veg fyrir útþenslu
Sovétríkjanna. Þar skipti það
mestu máli að taka einarða
hugmyndafræðilega afstöðu
gegn kommúnismanum. Ekkert
vinnist þó með þvi að grfpa á
nýjan leik til aðferða kalda
stríðsins.
„Andropov getur alls ekki ver-
ið neinn umbótamaður," segir
Djilas. „Aðallega vegna þess að
hann er í forystu fyrir lokuðu
kerfi, sem er stirðnað af skrif-
ræði en þröngsýnt með fyrir-
framlausn á öllu án nýrra hug-
mynda. Andropov hlýtur að
koma upp eins manns einræði
bráðlega.
Eins og öllu er háttað nú, þá
getur hann aðeins komið á
skipulagsbreytingum og það hef-
ur hann þegar gert. Hann hefur
t.d. dreift valdi frá landbúnað-
arráðherra til staðbundinna
stofnanna. Hann ræðst gegn
drykkjuskap og vinnusvikum og
er skynsamari og sveigjanlegri í
utanríkismálum en fyrirrennari
hans. En það er ekki unnt að
koma auga á neina stóra póli-
tíska línu. Hann er gamall mað-
ur og sennilega of gamall til þess
að taka upp nýjar hugmyndir."
Kjötverzlun með tómum hillum í Rúmeníu.
Biðröð við matvöruverzlun f Póllandi.