Morgunblaðið - 08.05.1983, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983
JOHN LE CARRÉ
Meistari njósnasögunnar
kominn inn úr kuldanum
Charlotte Cornwell, hálfsystir le Carrés, er talin vera fyrirmyndin að per-
sónugerð „Charlie", aðalsöguhetjunnar í „The Little Drummer Girl“.
Sjaldan ef nokkru sinni hefur
brezki rithöfundurinn John le
Carré komið í jafn ríkum mæli inn
úr kuldanum eins og á þessu vori,
allt frá því að hann tók að skrifa
um hina dimmu veröld njósnar-
anna fyrir 20 árum. Hann hefur
sjálfur óspart tekið- þátt í kynn-
ingarherferðinni fyrir nýjustu bók
sinni „The Little Drummer Girl“,
en bakgrunnur hennar eru deil-
urnar og átökin fyrir botni Mið-
jarðarhafsins. Þessi nýja bók hans
er að því leyti frábrugðin fyrri
bókum hans, að hún fjallar ekki
nema að litlu leyti um njósnir.
Þess í stað hefur hún undarlegt en
átakanlegt ástarævintýri að mið-
depli sínum og umfram allt dregur
hún upp samúðarríka mynd af
hlutskipti og baráttu Palestínu-
manna.
Otgefendur bókarinnar, jafnt
sem le Carré sjálfur, eru ekki í
neinum vafa um, að þessi nýja
skáldsaga eigi eftir að njóta mik-
illa vinsælda. Nú þegar hafa
450.000 eintök af henni verið
prentuð í Bandaríkjunum og horf-
urnar eru svipaðar í öðrum lönd-
um. Kvikmyndun sögunnar er
jafnframt í undirbúningi og verð-
ur henni stjórnað af ekki ómerkari
manni en George Hill, sem stjórn-
aði „The Sting" og „The World
According to Carp“.
Að undanförnu hefur le Carré
látið óspart að sér kveða í
fjölmiðlum, en það gerðist skyndi-
lega og fyrirvaralaust. Hann var
kominn fram á sjónarsviðið áður
en nokkur vissi af, hvort heldur
það var í kvöldfréttum bandarísku
fréttastofunnar CBS eða hjá tíma-
ritinu Newsweek. Heilsíðuviðtal
birtist við hann í bókmenntagagn-
rýni The New York Times og hann
skrifaði kraftmikla grein til varn-
ar sjálfum sér gegn gagnrýni, sem
birtist í The Washington Post.
John le Carré er dulnefni eða
höfundarnafn fyrir David Corn-
well, hið rétta nafn skáldsins og
líkt og sumar helztu söguhetjurn-
ar í bókum hans, þá hefur le Carré
spunnið um sig leyndarhjúp, sem
hann hefur óspart hagnýtt sér til
þessa. En að þessu sinni hefur
hann breytt um viðhorf. Hann
kveðst hafa gert sér grein fyrir
því, að sú samúðarkennda mynd,
sem hann dregur upp af Palest-
ínumönnum í þessari nýju bók
sinni og baráttu þeirra fyrir því að
eiga sér sitt eigið föðurland, geti
skapað deilur. Því hafi hann
ákveðið að skýra frá skoðunum
sínum opinberlega fremur en að
láta gagnrýnendur túlka þær fyrir
sig.
„Finn til með
Palest ínumönnum“
Le Carré segist hafa talið það
skyldu sína í þessari nýju bók að
vera skorinorður fyrir hönd
Palestínumanna. „Ég finn til með
þeim vegna þess óréttlætis, sem
þeir hafa orðið fyrir,“ segir hann.
„Megnið af áróðrinum gegn
Palestínumönnum hefur beinzt að
því að gera þá að ómennum. Allir
hinir gömlu mælikvarðar kyn-
þáttahatursins hafa verið teknir í
noktun að nýju á úthugsaðan hátt
í því skyni að sannfæra okkur um,
að Palestínumenn séu ekki fólk,
sem eigi það skilið, að heimurinn
sýni því samúð. Ég held ég geti
hjálpað til við að leiðrétta þessa
röngu mynd, sem dregin hefur
verið upp af þeim.
Mikill meirihluti Palestinu-
manna eru fórnarlömb þeirra,
átaka, sem þeir þó hafa ekki tekið
þátt í. Hið undarlega er, að fram-
tíð palestínsku þjóðarinnar er i
höndum þessa fólks en ekki i
höndum hermanna þeirra, rétt
eins og hjá Gyðingum í dreifingu
þeirra. Það mun sjást á hinum
óbreyttu á meðal Palestinumanna,
hve mikið er unnt að leggja á þá.“
í „The Little Drummer Girl“
segir le Carré frá njósnasveit vel
æfðra og harðskeyttra ísraels-
manna, sem eiga að ná fram
hefndum fyrir margs konar
hryðjuverk, sem hópur Palestínu-
manna hefur framið á Gyðingum
víða í Evrópu. ísraelsmennirnir
viðurkenna, að þeir standa and-
spænis einstaklega gáfuðum og
viðsjárverðum andstæðingi, þar
sem foringi Palestinumanna er, en
hann er svo var um sig, að hann
sefur aldrei lengur en tvær nætur
í röð á sama stað. Af þessum sök-
um finna ísraelsmennirnir upp
ráð, sem er jafn hugvitsamlegt og
hættulegt og sprengjur hryðju-
verkaman nanna.
Sem agn nota þeir unga enska
leikkonu að nafni Charlie. Skáld-
sagan er í rauninni saga hennar. 1
því skyni að ginna Palestínu-
manninn í gildru, tekur hún á sig
löng ferðalög, allt frá Aþenu til
Salzburg, London og Beirút.
Palestínumennirnir eru þorpar-
arnir í þessari sögu, en hér gerist
það í fyrsta sinn á ferli le Carrés,
að þorparnir eiga sér réttmætan
málstað. George Smiley myndi
aldrei hafa viðurkennt, að and-
stæðingar hans, Rússar, ættu sér
slíkan málstað í viðskiptum hans
og þeirra.
Þetta breytta viðhorf le Carrés
hefur orðið til smám saman. Hann
segir sjálfur, að það sé afleiðing af
umfangsmiklu rannsóknastarfi
sínu í Miðausturlöndum. Sjálfur
hafi hann hvað eftir annað ferðast
til búða Palestínumanna og orðið
áhorfandi að reiði ísraelsmanna,
sem bitnað hafi jafnt á óbreyttu
fólki sem hermönnum, ekki sízt í
innrás ísraelsmanna inn í Lfb-
anon á síðasta ári.
Le Carré hefur aldrei verið reif-
arahöfundur í hinum venjulega
skilningi þess orðs, enda þótt bæk-
ur hans hafi verið lesnar af millj-
ónum manna um allan heim. Sög-
ur hans hafa að geyma siðferðis-
boðskap, sem er t.d. afar fjarlæg-
ur hinum ævintýrakennda heimi
Ian Flemmings í sögum þess síð-
Alec Guinness sem Smiley, ein
þekktasta persónan, sem le Carré
hefur skapað.
arnefnda af James Bond. Líkt og
þeir Sommerset Maugham og
Graham Greene notar le Carré
vissa bókmenntagrein til þess að
brjóta til mergjar siðferðileg
vandamál samtímans. Hann dreg-
ur upp myndir af persónum, sem
verða að velja á milli valkosta,
sem þær þó ná ekki að sjá fyrir
endann á. Hver og einn okkar gæti
í raun verið þessar persónur.
Við fyrstu sýn gætu menn
freistast til þess að halda, að per-
sónurnar í sögum le Carrés væru
hugarfóstur mikillar yfirvegunar
og undirbúnings. Svo mun þó ekki
Ný skáldsaga,
„The Little
Drummer Girl“
vekur mikla athygli
jafnt austan hafs
sem vestan
vera nándar nærri alltaf. Margar
þeirra eiga sér fyrirmyndir í fólki,
sem le Carré þekkir mæta vel og
tilheyra jafnvel nánasta umhverfi
hans. Þannig er þessu einnig farið
í „The Little Drummer Girl“, því
að persónufyrirmyndin að sögu-
hetjunni Charlie mun vera leik-
konan Charlotte Cornwell, hálf-
systir skáldsins og miklar líkur
eru á, að hún eigi eftir að fara með
hlutverk hennar, er sagan verður
kvikmynduð.
Óhlutdrægur í garð
ísraelsmanna
Fagurfræðileg tillitssemi er
sennilega sízt af öllu það, sem vak-
ir fyrir le Carré nú við útkomu
þessarar nýju bókar og hann verð-
ur varla ásakaður um óhlutdrægni
í garð ísraelsmanna, þrátt fyrir þá
samúð sem kemur fram í henni í
garð Palestínumanna. En í henni
koma þó fram efasemdir um, að
ísrael sé á réttri leið undir stjórn
Menachem Begins. Le Carré veltir
því vissulega fyrir sér, hvort þjóð,
sem ræður yfir einum öflugasta
flugher í heimi og getur sent 1100
skriðdreka til þess að umkringja
Beirút, geti lengur litið á sjálfa sig
sem fórnarlamb, sem sé minni
máttar gagnvart öðrum.
Le Carré viðurkennir líka sjálf-
ur, að hann hafi verið undir það
búinn, að bókin fengi neikvæöar
móttökur hjá sumum og þó eink-
um hjá bandarískum Gyðingum.
En sá kvíði hefur reynzt ástæðu-
laus með öllu. Gyðingar í Banda-
ríkjunum hafa yfirleitt tekið bók-
inni mjög vel og jafnframt hefur
hún hlotið mjög jákvæða gagnrýni
í tveimur helztu dagblöðunum í
ísrael.
Hinir fjölmörgu aðdáendur le
Carrés um víða veröld hljóta að
fagna ekki aðeins þessari nýju
bók, heldur líka þeim ummælum
hans, að hann eigi enn eftir að
skrifa fimm til sex bækur. Hann
upplýsir að vísu ekki, um hvað
næsta bók muni fjalla, heldur seg-
ir aðeins: „Ég get aldrei sagt, hvað
ég í raun og veru hyggst fyrir. Ég
verð að geta komið öðrum á óvart,
jafnvel sjálfum mér líka.“
Le Carré gæti sjálfur verið ein
persónan úr sögum sínum. Hann
þykir orðheppinn og greindur og
öruggur í fasi. Hann hefur yfir-
bragð efri stéttar Englendingsins,
en eins og svo margar söguhetjur
hans, þá er hann ekki allur þar
sem hann er séður. Brezka leyni-
þjónustan staðhæfir að vísu, að
hann hafi aldrei tekið þátt í njósn-
um og að ritverk hans séu einung-
is afkvæmi frjós ímyndunarafls.
En nokkrir fyrrverandi starfs-
menn brezku leyniþjónustunnar
hafa þó ekki viljað neita því alfar-
ið, að hann hafi eitt sinn verið í
hópi þeirra. Sá orðrómur er á
kreiki, að á sínum tíma hafi hann
unnið bæði fyrir brezku gagn-
njósnaþjónustuna og brezku leyni-
þjónustuna og það er sagt, að sem
annar sendiráðsritari 1 brezka
sendiráðinu í Bonn á árunum eftir
1960 og síðan sem ræðismaður í
Hamborg í tvö ár, hafi hann
kynnzt ýmsu, sem verið hafi utan
marka venjulegs starfshrings
sendiráðsstarfsmanna.
Enda þótt le Carré sé orðinn 52
ára, þá sýnist hann mun yngri.
Hann hefur þráast við að fitna
með því að stunda útivist og
íþróttir eins og t.d. skíði, þar sem
hann þykir svo snjall, að hann er
nánast keppnismaður. Núverandi
konu sinni, Jane, kvæntist le
Carré 1972 og eiga þau einn son,
Nicholas. Þá á hann einnig þrjá
syni frá fyrra hjónabandi og hefur
jafnan mikið samband við þá.
Ásamt fjölskyldu sinni býr John le
Carré lengst af í London, en á sér
jafnframt sveitasetur i Cornwall
við suðvesturströnd Englands, þar
sem hafið blasir við. Eins og
dæmigerður Englendingur vill
hann vera í friði heima hjá sér og
er mjög á varðbergi um einkalíf
sitt. Þar fyrir utan ferðast hann
mikið og kynnir sér til hlítar það
umhverfi, þar sem sögur hans ger-
ast.