Morgunblaðið - 08.05.1983, Blaðsíða 38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ1983
38
Víbrafónsnillingiirinn Gary Burton í góóri „sveiflu".
GARY BURTON
Víbrafónleikari sem
Gary Burton, einn þekktasti
jazzleikari yngri kynslóðarinnar er
væntanlegur hingað til lands
ásamt kvartetti sínum eftir tvo
daga. Kvartettinn skipa ásamt
Gary, þeir Steve Swallow, bassa-
leikari, Mike Hyman, trommari,
og Jim Odgren, saxófónleikari.
Munu þeir leika fyrir íslenskt jazz-
áhugafólk í Gamla Bíói, þriðju-
dagskvöldið 10. maí, en hingað
kemur kvartettinn í boði Menning-
arstofnunar Bandaríkjanna, sem
heldur tónleikana í samvinnu við
Jazzvakningu.
Gary Burton varð nýverið fer-
tugur og er hann því jafnaldri
George Harrison fyrrum Bítils.
Gary fæddist í Anderson í
Indiana-fylki 21. janúar 1943, en
ólst upp í smábænum Princeton í
sama fylki. Ekki var jazzlífið
blómlegt í þessum litla bæ, enda
var það ekki jazzinn sem olli því
að Gary fór að fikta við víbra-
fóninn. Hann var aðeins sex ára
er hann hóf að læra á marimba,
en fljótlega snéri hann sér að
víbrafóninum og tók jafnframt
við stjórninni. Tónlistariðkun
var ríkur þáttur í heimilislíf
inu. Allir fjölskyldumeðlimirnir
dunduðu við að leika á eitt eða
fleiri hljóöfæri og þess vegna
þótti það sjálfsagt að Gary gerði
slíkt hið sama. „Tónlistin sem ég
hneigðist að sem krakki var
dægurtónlist þess tíma og létt
sígild tónlist. Eiginlega öll tón-
list sem ég gat haft uppá á nót-
um og á plötum í tónlistarversl-
unum í heimabæ mínum, aðal-
lega þó píanótónlist. Ég upp-
götvaði jazzinn í raun ekki fyrr
en á unglingsárunum. Fram að
þeim tíma lék ég aðallega Iög
sem ég heyrði leikin í útvarp-
inu.“ Gary hafði ekki mikið fyrir
því að læra á hljóðfæri sitt að
því er virðist. Hann sótti ekki
tónlistartíma heldur fikraði sig
áfram af sjálfsdáðum þar til
hann náði árangri. Hann æfði
löngum stundum einn og þróaði
stil sinn.
„Kjuða-hljóðfæri" eru í raun-
inni kjörin fyrir sjálflærða tón-
listarmenn eins og mig, því yfir-
lega með kennara er ekki nauð-
synleg til að þróun geti átt sér
stað," segir Gary. „Engar fingra-
æfingar eða tónbyrjunarvanda-
mál og allt þetta sem svo erfitt
er að læra án leiðbeinanda ef
maður er að fást við fiðluna eða
saxófóninn. En með kjuðana er
það þannig að þegar maður er
einu sinni kominn af stað, kemur
þetta allt saman í rökréttu
framhaldi. Maður á auðvelt með
að svara sjálfur þeim spurning-
um sem kunna að vakna varð-
andi næstu skrefin á þróunar-
ferlinum."
Með kúrekum og
rokkurum
Gary hélt áfram að þróa hæfi-
leika sína. í fyrstu notaði hann
aðeins tvo kjuða en smám saman
tókst honum að ná valdi á fjór-
um kjuðum og jafnframt jókst
geta hans til að framkalla sam-
hljóma tóna. Fyrir kunnings-
skap við „country-saxófónleikar-
ann“ Boots Randolph komst
Gary í kynni við country-gítar-
istann Hank Garland, sem var í
þann mund að fara að hljóðrita
jazzplötu. Hank vildi hafa víbra-
fónleik á plötunni, en þar sem
engir víbrafónleikarar fundust í
Nashville-borg fékk Gary kjörið
tækifæri. Hann var aðeins 17
ára gamall og kominn inn í
innsta kjarna RCA-fyrirtækis-
ins. Gítarleikarinn Chet Atkins
sem sá um country-deild RCA-
útgáfunnar heillaðist svo af
leikni þessa stráklings að hann
sagði honum að drífa sig i skóla
og nota tímann jafnframt til að
taka upp hljómplötu. Með styrk
frá Down Beat-jazzblaðinu uppá
vasann hélt Gary í nám í Berk-
lee-jazzskólanum og jafnframt
tók hann upp fyrstu sólóplötu
sína fyrir RCA. Hann staldraði
aðeins við í 2 ár í skólanum, en
gekk svo til liðs við jazzpíanist-
ann blinda George Shearing og
ári seinna var hann kominn í
hljómsveit Stan Getz.
„Þetta ár með George Shear-
ing 1963, var fyrsta alvöru starf-
ið mitt, ferðalög og atvinnu-
mennska," segir Gary Burton.
„Þetta var pottþétt leið til að
öðlast reynslu því þarna sá ég
hvernig atvinnumennirnir gera
hlutina og ég lærði ögun þar sem
ekki gafst nema takmarkað rúm
fyrir einleiksspil." Strax næsta
ár var Gary kominn í hljómsveit
Stan Getz fyrir tilstuðlan pían-
istans Lou Levy. „Stan átti í erf-
iðleikum með að finna píanó-
leikara svo Lou ráðlagði honum
að reyna þennan víbrafónleik-
ara. Stan efaðist um að mér tæk-
ist að falla inní samspilið og ég
efaðist reyndar líka um það. Ég
var vanari að vinna með hljóð-
færum eins og gítar og píanói, en
þetta entist í þrjú ár, og þar með
lauk eiginlega menntun minni,"
segir Gary um þessi ár með Stan
Getz.
Gary kynntist bassaleikaran-
um Steve Swallow er hann starf-
aði með Stan. Swallow gekk í
hljómsveitina skömmu á eftir
Gary og það tókust góð kynni
með þeim. Þegar Gary ákvað svo
að stofna eigin hljómsveit 1967,
yfirgaf Steve hljómsveit Stan
Getz til að starfa með vini sín-
um. Hefur samstarf þeirra stað-
hrífur
ið meira og minna allar götur
síðan með smá hléum þó. Þriðji
maðurinn var gítarleikarinn
Larry Coryell og á trommum var
fyrst í stað Bobby Moses, en
fljótlega gekk enn einn félagi
Gary úr Stan Getz-hljómsveit-
inni til liðs við hann, trommar-
inn Roy Haynes. Þetta gerðist á
þeim árum þegar Bítlarnir gáfu
út tímamótaplötuna Stg. Pepp-
ers og hljómsveitir á borð við
Cream voru að trylla heimslýð.
Jazz var ekki ýkja hátt skrifaður
meðal æskufólks en með því að
taka upp hætti og klæðaburð
þann sem tíðkaðist á þessum ár-
um, tókst þeim félögum að að-
laga sig að nokkru leyti að tíðar-
andanum. Það sem skipti þó lík-
lega mestu máli var að kvartett-
inn hafði óvenjulega hlóðfæra-
skipan, gítar, víbrafón, rafbassa
og trommur og tónlistin sem
þeir félagar léku var ein-
hverstaðar mitt á milli hefð-
bundins jazz og rokktónlistar.
Vinsælasti víbrafónleikarinn
Hljómleikahaldarinn Billy
Graham sem sjálfur var gamall
jazzaðdáandi bókaði hljómsveit
Gary Burton oft á sömu tónleika
og rokksveitir á borð við Cream
og Grateful Dead komu fram á.
Átti þetta sinn þátt í að Gary
Burton og félagar urðu í hópi
fyrstu jazzrokkstjarnanna, eig-
inlega löngu áður en það hugtak
komst almennilega á kreik. Trú-
lega hefur sú staðreynd að jafn-
an hafa afburða gítarleikarar
skipað sæti í hljómsveitum
Garys átti stóran þátt í miklum
vinsældum hljómsveita hans
meðal ungs fólks sjöunda og átt-
unda áratugarins. Meðal gítar-
leikara sem starfað hafa með
Gary Burton eru Pat Metheny,
John Scofield, Jerry Hahn og
Mick Goodrick, en hann kom ein-
mitt hingað til lands með
Charlie Haden-hljómsveitinni sl.
haust.
Sem dæmi um hinar geysilegu
vinsældir Gary Burton má nefna
að síðastliðin 15 ár hefur hann
jafnan verið kosinn vinsælasti
víbrafónleikari ársins í lesend-
akosningum Down Beat-jazzrits-
ins, auk ýmisa annarra viður-
kenninga sem hann hefur hlotið.
Hljómplötur þær sem Gary hef-
ur leikið inná sem hljómsveitar-
stjóri eða í félagi við kappa á
borð við Chick Corea, Keith
Jarrett, Stephanne Grappell, og
Larry Coryell nálgast þriðja tug-
inn. Nú seinustu misserin hefur
hann til að mynda gefið út tvær
plötur með þeim kvartetti sem
fylgir honum hingað til lands. Sú
seinni er reyndar nýlega komin
út hjá ECM og ber heitið „Pict-
ure This“.
Traustir samlcikarar
Bassaleikarinn og einkavinur
Garys, Steve Swallow er jafnfær
á rafbassa og kontrabassa. Hann
hefur komið víða við á rúmlega
tuttugu ára ferli sínum og þykir
í hópi bestu rafbassaleikara
jazzins í dag. Auk þess að leika
með Burton hefur hann starfað
með Art Farmer, Stan Getz,
Paul Bley, Mike Mantler og
Steve Kuhn svo einhverjir séu
nefndir.
Leiðir manna í tónlistarbrans-
anum geta oft verið einkenni-
legar, því trommuleikarinn Mike
Hyman gekk til liðs við Gary
Burton eftir að hafa starfað með
hljómsveit Stan Getz. Mike er
talsvert yngri en þeir Burton og
Swallow og það er nú svo ein-
kennilegt með þennan unga
trommara að á sínum stutta
ferli hefur hann tvisvar áður
komið hingað til lands, í fyrra
skiptið með trompetleikaranum
John McNeil og í seinna skiptið í
hljómsveit Stan Getz á Listahát-
íð 1980. Saxafónleikarinn Jim
Odgren er lítt þekktur af öðru en
starfi sínu í kvartett Burtons.
Hann þykir mjög góður og hefur
tekið það sæti í kvartetti Burton
sem jafnan áður var skipað gít-
arleikara. Það má því segja að
Burton og félagar haldi sig nær
hefðbundinni jazzhljóðfæraskip-
an nú en áður og ber tónlist
þeirra þess glöggt merki.
Það er óþarfi að hafa of mörg
orð um feril Gary Burton og vin-
sældir hljómsveita hans í seinni
tíð. Hann hefur átt stóran þátt í
þeim mikla áhuga sem ungt fólk
hefur haft á jazztónlist almennt
undanfarin 15 ár og á hann stór-
an hóp áhangenda hér á landi
sem annars staðar. Það er því
full ástæða til að ætla að margir
bíði tónleikanna á þriðjudags-
kvöldið með óþreyju, því öruggt
má telja að það muni ríkja
sveiflustemmning í Gamla Biói
þegar Gary Burton og félagar
leika ópusa sína í fyrsta sinn hér
á landi. Þetta er viðburður sem
enginn jazzáhugamaður má láta
fram hjá sér fara.
JG/Sv.G.
Burton ásamt félaga sínum Steve Swallow.