Morgunblaðið - 08.05.1983, Side 40

40 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983
Svipmynd á sunnudegi
Kcisarinn kveður
Bruno Kreisky kanzlari hefur háö fimmtu og
síðustu kosningabaráttu sína í Austurríki.
Undir hans stjórn hafa jafnaðarmenn fjórum
sinnum sigrað í þingkosningum síðan 1970, en í
kosningunum 24. apríl misstu þeir hreinan þing-
meirihluta. Kreisky lýsti því strax yfir, að hann
yrði undir engum kringumstæðum kanzlari í
nýrri ríkisstjórn, en síðan hefur Rudolf
Kirschschláger forseti beðið hann að kanna
möguleika á myndun nýrrar stjórnar. Margt
bendir til þess að hann verði áfram við völd, en
þar sem hann er heilsutæpur, er ekki búizt við
því að hann sitji út kjörtímabilið, sem er fjögur
ár.
Austurríkismenn kalla
Kreisky „Bruno keisara" og ekki
að ástæðulausu. Og nýlega var
haft eftir Zitu, fyrrum keisara-
drottningu, að hún gæti vel
hugsað sér að eiginmaður sinn
og síðasti keisari Habsborgar-
ættarinnar, Karl I, hefði valið
Kreisky kanzlara sinn. Hún átti
vitaskuld ekki við Kreisky þegar
hann var ungur marxisti af aust-
urríska skólanum heldur
Kreisky á efri árum. Hann
minnir hana um margt á dr.
Karl Renner, kanzlara á árunum
eftir fyrri heimsstyrjöldina og
fyrsta forseta lýðveldisins eftir
þá síðari. Maður hennar hvatti
hana oft til að lesa rit Renners.
Dr. Kreisky er 72 ára að aldri
og hefur verið í pólitíkinni í 30
ár og kanzlari í 13 ár. Hann hef-
ur fyrir löngu tryggt sér sess í
sögu áranna eftir síðari heims-
styrjöldina sem einhver fremsti
og jafnframt einn umdeildasti
stjórnmálaleiðtogi álfunnar.
Stjórnmálaafskipti hans hafa
ekki sízt einkennzt af virkri
þátttöku i utanríkismálum.
Hann hefur til dæmis látið sig
deilumálin í Miðausturlöndum
miklu skipta og haft afskipti af
viðræðum ríkra þjóða og
snauðra.
Hann hóf feril sinn sem að-
stoðarutanríkisráðherra og
tveimur árum eftir skipun hans í
það embætti tók hann þátt í hin-
um sögulegu viðræðum í
Moskvu, sem leiddu til undirrit-
unar samningsins um hlutleysi
Austurríkis og brottflutning
sovézka hernámsliðsins. Hann
var utanríkisráðherra 1959 til
1965 í samsteypustjórnum undir
forystu leiðtoga Þjóðarflokksins,
flokks hægri manna. Árið 1967
var hann kjörinn leiðtogi Sósíal-
demókrataflokksins og hann
varð kanzlari þegar flokkurinn
sigraði í kosningunum 1970.
Kosningarnar í ár voru haldn-
ar 50 árum eftir að einræðis-
herrann dr. Engelbert Dollfuss
batt enda á þingræðislega stjórn
í kjölfar borgarastyrjaldar
hægrimanna og jafnaðarmanna.
Fimm árum síðar sameinaðist
Austurríki Þýzkalandi og sam-
einingin, Anschluss, vakti svo
mikinn fögnuð margra Austur-
ríkismanna að það jaðraði við
sigurvímu.
Dr. Kreisky sagði nýlega í við-
tali við The Times, að hann teldi
„óhugsandi" að þingræði liði aft-
ur undir lok með þessum hætti,
það er að segja ef atvinnuleysi
yrði haldið í skefjum. Á þetta
lagði hann mikla áherzlu í kosn-
ingabaráttunni og til þess að ná
þessu marki á tímum samdrátt-
ar í heiminum hefur ríkisstjórn
hans verið reiðubúin að taka
stór lán erlendis og sætta sig við
verulegan halla á fjárlögum.
„Við höfum lært af sögunni og
fylgjum stefnu, sem gerir það að
verkum að það er óhugsandi að
við getum sætt okkur við að
fimm hundruð þúsund menn séu
atvinnulausir," sagði dr.
Kreisky. „Atvinnuleysið verður í
mesta lagi 4—4,5% að meðaltali
á þessu ári þannig að ástandið I
efnahagsmálum versnar ekki
það mikið að það leiði til jafn-
vægisleysis í stjórnmálum. Ég
held því ekki fram, að það hefði
sömu áhrif og þá, ef fimm
hundruð þúsund væru atvinnu-
laus, því að fólk hefur lært ým-
islegt, en við ætlum ekki að láta
þróunina komast á það stig.“
Ennfremur sagði Kreisky í
viðtalinu: „Ég ber mikla virðingu
fyrir frú Thatcher, hún er
áhrifamikill stjórnmálaleiðtogi,
en ég kæri mig ekkert um stjórn-
málakenningar hennar."
Austurríki hefur verið talið
öðrum ríkjum til fyrirmyndar
vegna þeirrar miklu þjóðar-
samstöðu, sem jafnan hefur tek-
izt að ná í stjórnmálum og efna-
hagsmálum frá stríðslokum, en
Kreisky efast um að hægt sé að
hagnýta reynslu Austurrík-
ismanna í öðrum löndum, sem
hafa aðra hefð að baki. Hann er
einnig þeirrar skoðunar að of
mikið hafi verið gert úr frægri
samvinnu ríkisstjórnar, verka-
lýðsfélaga og atvinnurekenda I
Austurríki.
Vegna sögu sinnar og legu hef-
ur Austurríki alltaf haft náin
tengsl við löndin í Austur-
Evrópu og Kreisky hefur alltaf
gert sér þetta ljóst. Hann er líka
dæmigerður Austurríkismaður
hins gamla keisararíkis Habs-
borgaranna, því að hann er I
báðar ættir kominn áf þýzkum
Gyðingum frá Bæheimi. Hann
hefur reynt að brúa það bil, sem
hefur aðskilið Austurríki og
þessi lönd, og tilraunir hans til
að bæta sambúðina við Ungverja
hafa borið svo mikinn árangur
að menn hafa talað i gríni um
öxulinn Vín-Búdapest. En Tékk-
ar hafa verið honum þyngri í
skauti.
Kreisky hefur gagnrýnt við-
brögð bandarísku ríkisstjórnar-
innar við atburðunum í Póllandi,
en segir að hann hafi orðið var
við breytt andrúmsloft þegar
hann var í heimsókn í Washingt-
on í febrúar. Hann segir að það
sé léttir. „Ég hef alltaf talið hug-
myndina um að knésetja Pól-
verja mistök og nú talar enginn
um það lengur," segir hann.
Hann vill að gerð verði áætlun
til langs tíma um að koma á
jafnvægi í Póllandi á grundvelli
Helsinki-yfirlýsingarinnar.
Hann minntist á þetta í viðræð-
um sínum í Washington og ætlar
að bera þetta mál upp í Moskvu,
þegar hann fer þangað á næstu
vikum og ræðir við hina nýju
leiðtoga í Kreml.
Fyrir kosningarnar vissi
Kreisky að ferill hans kynni að
vera á enda og að jafnaðarmenn
misstu hreinan meirihluta.
Hann varaði við því að hann
mundi ekki reyna myndun sam-
steypustjórnar, en gat þó ekki til
þess hugsað að vera hafnað. Rétt
áður en kjörstaðir voru opnaðir,
brást hann reiður við þegar
hann var spurður um „pólitíska
erfðaskrá" sína. „Það er of
snemmt að tala um slíkt,“ sagði
hann. „Ég er hérna ennþá og
býst við að verða hér áfram enn
um sinn.“
Síðan beindi hann talinu að
framtíðaráformum slnum:
Moskvu-heimsókninni, nýjum
tillögum um aðstoð við þróunar-
löndin og hugmyndum um að
næsta ráðstefna um öryggi Evr-
ópu verði haldin í Vín. Að
ógleymdum efnahagsmálunum
og nýjum ráðstöfunum til að
forða Austurríkismönnum frá
atvinnuleysi og verðbólgu.
Þegar talningu í kosningunum
var að mestu lokið, mætti
Kreisky ásamt leiðtogum Þjóð-
arflokksins og Frelsisflokksins í
Redoutens-salnum í gömlu keis-
arahöllinni, Hofburg, þar sem
margar sögulegar ákvarðanir
hafa verið teknar. Hann virtist
gamall og lotinn og var mjög
óblíður á svip þar sem hann stóð
við hlið Alois Mock, leiðtoga
Þjóðarflokksins, sem var sigri
hrósandi, og Norbert Steger,
leiðtoga Frelsisflokksins, smá-
flokks frjálslyndra, sem gerði
sér þess grein með fögnuði að
hann kæmist í lykilaðstöðu í
þeim stjórnarmyndunarviðræð-
um, sem í hönd færu.
Kreisky sneri sér að sjón-
varpsmyndavélunum og til-
kynnti þá ákvörðun sína að segja
af sér. Hins vegar mundi hann
haida áfram starfi flokksfor-
manns til þess að stjórna stjórn-
armyndunarviðræðum fyrir
jafnaðarmenn. Eftir það mundi
hann taka saman pjönkur sínar
og taka til við skriftir. „Ég hef
nóg að gera,“ sagði hann, en rödd
hans virtist ekki sannfærandi.
Þótt Kreisky segist vera á för-
um, er hann ekki „alveg farinn".
Þar sem flokkur jafnaðarmanna
hefur enn flesta fulltrúa á þingi,
er líklegt að Kreisky, formaður
hans, verði beðinn að mynda rík-
isstjórn. Jafnaðarmenn hafa 90
þingsæti, Þjóðarflokkurinn 81 og
Frelsisflokkurinn 12, þannig að
fræðilega eru allir möguleikar
opnir. Margir hafa talið líklegast
að jafnaðarmenn og Þjóðar-
flokkurinn myndi stjórn, þótt
Kreisky útilokaði myndun slíkr-
ar stjórnar í kosningabaráttunni
á þeirri forsendu að grundvall-
armunur væri á stefnu þessara
flokka. Síðan hefur hann tekið
upp viðræður við Frelsisflokk-
inn, en þær virðast hafa gengið
erfiðlega.
Kreisky hefur þegar tilnefnt
eftirmann sinn á kanzlarastóli
og embætti flokksformanns, sem
hann hyggst segja lausu með
haustinu. Hann er dr. Fred Sin-
owatz, fráfarandi varakanzlari
og menntamálaráðherra. Dr.
Sinowatz segir, að hann ætli sér
ekki að reyna að verða annar
Kreisky. Hann er 54 ára að aldri,
fæddur í héraðinu Burgenland í
suðausturhluta Austurríkis. Þar
var hann fylkisþingmaður
1961—1966 og fór slðan með
menningarmál í fylkisstjórninni.
Líklegt er, að sósíaldemó-
krataflokkurinn samþykki val
Kreiskys á eftirmanni sínum, en
margir telja að Sinowatz verði
aðeins leiðtogi flokksins til
bráðabirgða. Fyrr eða síðar er
talið víst, að dr. Hannes And-
rosch, fyrrverandi fjármála-
ráðherra og núverandi formaður
bankastjórnar Kredianstalt-
bankans, snúi sér aftur að
stjórnmálum og hugsanlegt er
talið að hann taki að iokum við
forystu flokksins með öflugum
stuðningi Anton Benya, voldugs
leiðtoga verkalýðshreyfingar-
innar.
Enn virðist ekkert benda til
þess að Kreisky verði saknað
þegar hann hverfur af sjónar-
sviðinu. Ef til vill kemur það
ekki í ljós fyrr en síðar, ef til vill
er það of snemmt. Menn virðast
ekki enn hafa gert sér grein fyrir
því, að úrslit kosninganna
marka þáttaskil. Það er talið
pólitískt afreksverk Kreiskys að
Austurríki hefur miklu hlut-
verki að gegna í samskiptum
austurs og vesturs og í samskipt-
um ríkra þjóða og snauðra, að
Austurríkismenn eru komnir út
úr þeirri skel, sem þeir voru í á
árunum eftir heimsstyrjöldina,
og að Vín er aftur komin í tölu
mikilvægustu borga heimsins.
f viðtalinu I The Times segir
Kreisky að hann sé ekki í vafa
um að ef Marx kæmi aftur og
sæi hvað væri á seyði í kommún-
istalöndunum, mundi hann
segja: „Ef þetta er marxismi, þá
er ég ekki marxisti." Hann segir,
að hann eigi Marx töluvert að
þakka og er hreykinn af því að
hann hefur lesið margt sem
hann hefur skrifað, en kveðst.
standa föstum fótum í sósíal-
demókratískri hefð Evrópu.
Hann bendir á að leiðir sósíal-
demókrata og kommúnista á
meginlandi Evrópu hafi skilið
fyrir löngu og þeir hafi haldið
hver í sína áttina.
gh
Nudd- og gufubað-
stofa Óla
Hamrahlíd 17
Konur — Karlar
Eigum lausa nokkra nuddtíma. Ennfremur nokkra
tíma fyrir konur í Ijósalampa. Pantanir í síma 22118.
Fróöleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
Ég þakka hjartanlega öllum þeim, er vottuðu mér vináttu
og hlýhug á áttrœðisafmceli mínu 2. maí sl.
Lifið heil.
Sigurður Sigurðsson, fyrrv. landlœknir.